Ο Freud είχε χαρακτηρίσει το ψυχικό τραύμα ως μια εμπειρία που καθιστά τον άνθρωπο αβοήθητο. Μια μεγάλη παραβίαση των ορίων που τον κάνει να νιώθει μετέωρο και παντελώς απροστάτευτο.
Ένα γεγονός που συγκλονίζει ολόκληρη την ύπαρξή μας. Μια πληγή που ριζώνει βαθιά μες στην ψυχή μας. Μια διακοπή της ζωής! Της ζωής που το άτομο είχε, πριν από το τραύμα…
Τι είναι, ωστόσο, ψυχικό τραύμα; Είναι το τραυματικό γεγονός αυτό καθεαυτό ή η διάσταση που ο καθένας από εμάς του δίνει;
Αλήθεια, πώς ξεπερνά κάποιος το τραύμα του; Το ξεχνά; Εξαφανίζεται; Πώς μπορεί να θεραπευτεί;
Μπορεί, άραγε, το τραύμα της ψυχής να «μεταφερθεί» στο σώμα; Μπορεί κάποιος να αρρωστήσει σωματικά γιατί κάποτε τραυματίστηκε ψυχικά;
Η κα Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου, ψυχολόγος, κοινωνική ανθρωπολόγος με δίπλωμα στην τραυματοθεραπεία EMDR απαντά…
1. Θα ήθελα να ξεκινήσουμε από τον ορισμό. Τι είναι ψυχικό τραύμα; Είναι το τραυματικό γεγονός αυτό καθεαυτό ή η διάσταση που του δίνουμε; Ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο αποτυπώθηκε το γεγονός αυτό μέσα μας;
Το ψυχικό τραύμα ορίζεται ως μια ψυχολογική αντίδραση σε ένα γεγονός ή μια σειρά γεγονότων που προκαλούν έντονο άγχος, φόβο ή αίσθημα απώλειας. Συνήθως το συνδέουμε με εμπειρίες όπως κακοποίηση, ατυχήματα, φυσικές καταστροφές ή άλλες σοβαρές καταστάσεις που επηρεάζουν την ψυχική υγεία του ατόμου, όμως μπορεί να είναι συνδέεται και με πιο καθημερινές δυσκολίες, όπως μία γέννα, ένα δύσκολο κλίμα στην εργασία μας. Πολλές φορές, η προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε μία τέτοια κατάσταση, ξεπερνάει την ψυχική μας αντοχή και δημιουργούνται αυτές οι “ρωγμές” που ονομάζουμε τραύματα. Το ψυχικό τραύμα δεν εξαρτάται μόνο από το ίδιο το γεγονός, αλλά και από τη διάσταση που του δίνουμε. Δηλαδή, η αντίληψη και η εμπειρία του γεγονότος είναι καθοριστικές για το αν και πώς θα προκαλέσει ψυχικό τραύμα. Ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται το γεγονός μέσα μας, οι συναισθηματικές αντιδράσεις και οι μηχανισμοί αντιμετώπισης που αναπτύσσουμε, παίζουν κρίσιμο ρόλο στον προσδιορισμό του βαθμού του τραυματισμού. Δύο άτομα μπορεί να βιώσουν το ίδιο γεγονός αλλά να αντιδράσουν πολύ διαφορετικά, οδηγώντας σε διαφορετικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία.
2. Το ψυχικό τραύμα έχει πάντα τις ρίζες του στην παιδική μας ηλικία ή μπορεί κάποιος να τραυματιστεί ψυχικά και ως ενήλικας;
Το ψυχικό τραύμα μπορεί να έχει ρίζες τόσο στην παιδική ηλικία όσο και στην ενήλικη ζωή. Αν και πολλές φορές οι εμπειρίες από την παιδική ηλικία διαμορφώνουν τη βάση της ψυχολογικής μας ανάπτυξης και μπορεί να οδηγήσουν σε μακροχρόνια τραύματα, εντούτοις οι ενήλικες μπορούν επίσης να βιώσουν τραυματικά γεγονότα, όπως ατυχήματα, φυσικές καταστροφές, σοβαρές ασθένειες ή απώλειες, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν ψυχικό τραύμα. Έτσι, το ψυχικό τραύμα είναι πιθανό να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε φάση της ζωής μας.
3. Μπορεί και ως βρέφος να τραυματιστεί ψυχικά ένας άνθρωπος; Αν, για παράδειγμα, δεν έχει την απαραίτητη στοργή από τους γονείς; Επίσης, η ψυχολογία της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο στην ψυχολογία του ανθρώπου που θα γεννηθεί, ακόμα και ως προδιάθεση;
Ναι, τόσο η έλλειψη στοργής και φροντίδας κατά τη βρεφική ηλικία όσο και η ψυχολογία της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη συναισθηματική και ψυχολογική ανάπτυξη ενός ανθρώπου, ακόμα και πριν από τη γέννησή του.
Τραυματισμός κατά τη βρεφική ηλικία (0-3 ετών)
Ο εγκέφαλος ενός βρέφους είναι εξαιρετικά ευαίσθητος και αναπτύσσεται ραγδαία τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Η απουσία στοργής, φροντίδας και συναισθηματικής ασφάλειας από τους γονείς ή τους φροντιστές μπορεί να οδηγήσει σε τραύματα προσκόλλησης (attachment trauma). Αυτά τα τραύματα επηρεάζουν το πώς το παιδί αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο γύρω του. Κάποιες πιθανές επιπτώσεις της έλλειψης στοργής σε βρέφη μπορεί να είναι, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η αίσθηση ανασφάλειας, δυσκολίες στην ρύθμιση των συναισθημάτων. Και φυσικά, αυτοί οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχικές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη.
Η θεωρία του John Bowlby για την προσκόλληση τονίζει ότι ένα βρέφος χρειάζεται έναν ασφαλή δεσμό με έναν φροντιστή για να αναπτύξει εμπιστοσύνη και συναισθηματική σταθερότητα. Αν αυτός ο δεσμός είναι ανεπαρκής ή διαταραγμένος, το παιδί μπορεί να αναπτύξει ανασφαλείς τύπους προσκόλλησης, οι οποίοι επηρεάζουν τις μελλοντικές σχέσεις και την ψυχολογία του.
Σε ότι αφορά την ψυχολογια της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη, μπορεί να επηρεάσει το έμβρυο, όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχικά. Για παράδειγμα, υψηλά επίπεδα κορτιζόλης στη μητέρα λόγω στρες μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του εμβρύου, αυξάνοντας την προδιάθεση για άγχος και υπερδιέγερση. Άλλο ένα παράδειγμα είναι η συναισθηματική αποσύνδεση. Αν η μητέρα βιώνει έντονα αρνητικά συναισθήματα ή αποστασιοποιείται συναισθηματικά από την εγκυμοσύνη, το παιδί μπορεί να γεννηθεί με προδιάθεση για ανασφάλεια και συναισθηματικές δυσκολίες.
Οι επιστήμες της επιδημιολογίας και της επιγενετικής δείχνουν ότι το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται το έμβρυο μπορεί να επηρεάσει τη γονιδιακή έκφραση του παιδιού, δημιουργώντας προδιαθέσεις για ψυχολογικά ή σωματικά προβλήματα.
Τα τραύματα δεν περιορίζονται μόνο στη βρεφική ηλικία. Η ψυχική κατάσταση των γονέων μπορεί να επηρεαστεί από τραύματα που έχουν βιώσει οι ίδιοι, τα οποία ενδέχεται να μεταβιβαστούν στο παιδί μέσω διαγενεακής τραυματικής μεταβίβασης.
Για παράδειγμα:
• Γονείς που έχουν βιώσει κακοποίηση ή παραμέληση μπορεί, χωρίς να το συνειδητοποιούν, να δυσκολεύονται να προσφέρουν συναισθηματική ασφάλεια στο παιδί τους.
• Τα άλυτα ψυχικά τραύματα των γονέων μπορούν να επηρεάσουν το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί, δημιουργώντας αντίστοιχα μοτίβα συμπεριφοράς.
Ναι, ένας άνθρωπος μπορεί να τραυματιστεί ψυχικά ακόμη και από τη βρεφική ηλικία, εάν δεν λάβει την απαραίτητη στοργή. Η ψυχολογική κατάσταση της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχική υγεία του παιδιού και να δημιουργήσει προδιάθεση για μελλοντικά προβλήματα.
Το θετικό είναι ότι, με την κατάλληλη υποστήριξη και θεραπεία, πολλά από αυτά τα τραύματα μπορούν να θεραπευτούν ή να μετριαστούν. Η πρώιμη παρέμβαση και η συναισθηματική αποκατάσταση μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να αναπτύξει υγιείς συναισθηματικούς μηχανισμούς και σχέσεις στη μετέπειτα ζωή του.
4. Ποια είναι τα είδη του ψυχικού τραύματος
Τα ψυχικά τραύματα διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τη διάρκεια, τη φύση και τη σύνθεσή τους. Κάθε είδος έχει διαφορετική επίδραση στο άτομο και απαιτεί διαφορετική προσέγγιση για την αντιμετώπισή του.
1. Οξύ Τραύμα (Acute Trauma)
Προκαλείται από ένα μεμονωμένο τραυματικό γεγονός που απειλεί τη ζωή ή την ψυχική ακεραιότητα του ατόμου. Π.χ τροχαίο, πυρκαγιά, ληστεία, ξαφνικός θάνατος
2. Χρόνιο Τραύμα (Chronic Trauma)
Προκαλείται από επαναλαμβανόμενα ή μακροχρόνια τραυματικά γεγονότα που το άτομο βιώνει για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως η παραμέληση στην παιδική ηλικία, κακοποιηση, bullying. Το άτομο μπορεί να παρουσιάσει συναισθηματική αποσύνδεση, μειωμένη αυτοεκτίμηση και δυσκολία εμπιστοσύνης. Το χρόνιο τραύμα επηρεάζει βαθιά την προσωπικότητα και μπορεί να οδηγήσει σε σύνθετες διαταραχές προσωπικότητας.
3. Σύνθετο Τραύμα (Complex Trauma)
Αναφέρεται στην έκθεση σε πολλαπλά, επαναλαμβανόμενα τραυματικά γεγονότα που συμβαίνουν σε κρίσιμες αναπτυξιακές φάσεις, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία. Όπως Κακοποίηση ή παραμέληση από γονείς, Εκμετάλλευση ή τραύματα που προκαλούνται από ανθρώπους που το άτομο εμπιστευόταν. Το σύνθετο τραύμα επηρεάζει την προσωπική ταυτότητα, τις σχέσεις και την αίσθηση ασφάλειας. Μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολία ρύθμισης συναισθημάτων, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και συναισθηματική αποσύνδεση.
4. Αναπτυξιακό Τραύμα (Developmental Trauma)
Προκαλείται όταν ένα παιδί βιώνει τραύματα σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης, σε μια περίοδο που ο εγκέφαλός του διαμορφώνεται. Το τραύμα αυτό επηρεάζει τη νευροβιολογική ανάπτυξη του παιδιού. Μπορεί να προκαλέσει ανασφαλή τύπο προσκόλλησης, δυσκολίες στις σχέσεις και δυσκολία εμπιστοσύνης.
5. Δευτερογενές ή Έμμεσο Τραύμα (Secondary Trauma)
Προκαλείται όταν κάποιος εκτίθεται στον πόνο και στα τραύματα άλλων ανθρώπων, ακόμα κι αν δεν βιώνει ο ίδιος το τραυματικό γεγονός. Για παράδειγμα επαγγελματίες που εργάζονται με τραυματισμένα άτομα (γιατροί, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί)ή άτομα που φροντίζουν συγγενείς με τραύμα
6. Διαγενεακό Τραύμα (Intergenerational Trauma)
Πρόκειται για τραύματα που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, χωρίς το άτομο να έχει βιώσει άμεσα το αρχικό τραυματικό γεγονός. Τέτοια τραύματα είναι αυτά που συνδέονται με πολέμους ή γενοκτονίες Το άτομο μπορεί να κληρονομήσει συναισθηματικά μοτίβα άγχους ή φόβου, ακόμα κι αν δεν γνωρίζει την προέλευση τους.
7. Συλλογικό Τραύμα (Collective Trauma)
Αναφέρεται σε τραύμα που επηρεάζει ολόκληρες κοινότητες ή ομάδες ανθρώπων. Τέτοια παραδείγματα είναι οι πόλεμοι και οι πανδημίες. Το τραύμα μπορεί να προκαλέσει αίσθημα ανασφάλειας σε επίπεδο κοινωνίας. Μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές ανισότητες και γενικευμένο άγχος.
Τα τραύματα διαφέρουν ανάλογα με τη διάρκεια, την αιτία και την ένταση. Καθένα από αυτά μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου, γι’ αυτό και η κατανόηση του είδους του τραύματος είναι σημαντική για τη σωστή θεραπεία και υποστήριξη.
5. Μπορεί ένα ψυχικό τραύμα να ξεπεραστεί χωρίς τη βοήθεια ειδικού; Χωρίς ψυχοθεραπεία ή έστω κάποιες συνεδρίες;
Η δυνατότητα να ξεπεραστεί ένα ψυχικό τραύμα χωρίς τη βοήθεια ειδικού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η ένταση του τραύματος, η ανθεκτικότητα του ατόμου, η υποστήριξη από το περιβάλλον και οι μηχανισμοί που το άτομο έχει αναπτύξει για να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις.
Ωστόσο, τα ψυχικά τραύματα σπάνια ξεπερνιούνται πλήρως χωρίς κάποια μορφή επεξεργασίας. Σε πολλές περιπτώσεις, ακόμα και αν το άτομο καταφέρει να συνεχίσει τη ζωή του, το τραύμα μπορεί να παραμένει ασυνείδητο και να επηρεάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις σχέσεις του.
Κάποιοι άνθρωποι καταφέρνουν να καταστείλουν τις αναμνήσεις του τραύματος ή να αποστασιοποιηθούν συναισθηματικά. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι το τραύμα έχει ξεπεραστεί. Αντιθέτως, συχνά παραμένει στο ασυνείδητο και εκδηλώνεται με έμμεσους τρόπους, όπως:
• Φόβος για οικειότητα.
• Δυσκολία να εμπιστευτεί τους άλλους.
• Ανασφάλεια ή υπερβολικός έλεγχος στις σχέσεις.
Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν το πόσο μπορεί να τους έχει επηρεάσει μία κατάσταση γιατί έχουν λειτουργήσει οι αντιστάσεις καθώς αυτές βοηθούν το άτομο να διατηρήσει ψυχική σταθερότητα την περίοδο του τραυματικού γεγονότος. Έτσι πολλές φορές ο άνθρωπος θεωρεί πως δεν τον έχει επηρεάσει και μπορεί εύκολα να το ξεχάσει και να συνεχιστεί ζωή του. Εμείς σαν ειδικοί ψυχικής υγείας μπορούμε να καταλάβουμε πότε να τραύμα πράγματι έχει ξεπεραστεί και πότε απλώς τα χούμε βάλει κάτω από το χαλάκι.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι ένδειξη αδυναμίας – είναι ένας τρόπος να αποκτήσει το άτομο μεγαλύτερη κατανόηση του εαυτού του και να απελευθερωθεί από τα βάρη που κουβαλάει.
6. Μπορεί να συσχετιστεί ένα τραύμα με μια ψυχική διαταραχή, αλλαγή στάσης ζωής (πχ εσωστρέφεια, απομόνωση), κρίσεις πανικού; Τι άλλο μπορεί να προκαλέσει ένα ψυχικό τραύμα που δεν αντιμετωπίστηκε;
Ένα ψυχικό τραύμα που δεν αντιμετωπίζεται μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες στην ψυχική υγεία, τη συμπεριφορά και τις διαπροσωπικές σχέσεις ενός ατόμου. Μία από τις βασικότερες συνέπειες είναι η εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, όπως η Μετατραυματική Διαταραχή Άγχους (PTSD), η οποία συνοδεύεται από αναδρομές στο τραύμα, εφιάλτες και υπερδιέγερση. Επιπλέον, μπορεί να προκληθεί κατάθλιψη, με το άτομο να βιώνει έντονη απομόνωση και αίσθηση απελπισίας, καθώς και γενικευμένο άγχος ή κρίσεις πανικού με σωματικά συμπτώματα όπως ταχυκαρδία, ζάλη και εφίδρωση. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, το τραύμα μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη της προσωπικότητας, οδηγώντας σε δυσκολίες στις σχέσεις και στην ικανότητα ρύθμισης των συναισθημάτων.
Το τραύμα συχνά οδηγεί σε αλλαγές στη συμπεριφορά, με το άτομο να γίνεται εσωστρεφές και να απομονώνεται από τους γύρω του. Παρουσιάζει αποφυγή καταστάσεων ή ανθρώπων που του θυμίζουν το τραύμα, δυσκολεύεται να εμπιστευτεί άλλους και βρίσκεται σε συνεχή κατάσταση υπερδιέγερσης, νιώθοντας ότι απειλείται από διαρκείς κινδύνους. Τα ανεπεξέργαστα τραύματα εκδηλώνονται επίσης με σωματικά συμπτώματα, όπως κρίσεις πανικού, χρόνιους πόνους, πονοκεφάλους, στομαχικά προβλήματα και αϋπνία, ενώ η εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος είναι επίσης πιθανή.
Σε διαπροσωπικό επίπεδο, τα τραυματισμένα άτομα δυσκολεύονται να συνδεθούν συναισθηματικά με τους άλλους, αποφεύγουν την οικειότητα και τις στενές σχέσεις, ενώ συχνά παρουσιάζουν συναισθηματική αποσύνδεση και καχυποψία. Παράλληλα, το τραύμα μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως η εξάρτηση από αλκοόλ, ναρκωτικά ή τυχερά παιχνίδια, ο αυτοτραυματισμός και η παρορμητικότητα. Αυτές οι συμπεριφορές συχνά αποτελούν μηχανισμούς για να αποφύγει το άτομο τον συναισθηματικό πόνο που σχετίζεται με το τραύμα.
Τέλος, ένα ανεπεξέργαστο τραύμα μπορεί να διαστρεβλώσει τις πεποιθήσεις που έχει το άτομο για τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Συχνά νιώθει αναξιότητα, πιστεύει ότι δεν αξίζει αγάπη ή ότι ευθύνεται το ίδιο για ό,τι του συνέβη. Ταυτόχρονα, υιοθετεί την πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι επικίνδυνος και οι άλλοι άνθρωποι δεν είναι άξιοι εμπιστοσύνης.
Συμπερασματικά, οι συνέπειες ενός ανεπεξέργαστου ψυχικού τραύματος είναι πολλαπλές και μπορούν να επηρεάσουν όλες τις πτυχές της ζωής ενός ατόμου. Η έγκαιρη αναγνώριση και επεξεργασία του τραύματος είναι ζωτικής σημασίας για την αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας και την αποφυγή μακροχρόνιων επιπτώσεων.
7. Πώς γίνεται η διάγνωση από τον ψυχολόγο\ψυχίατρο ότι έχω ένα ή περισσότερα ψυχικά τραύματα; Ποια σημάδια οδηγούν τον ειδικό στο συμπέρασμα; Πώς διαπιστώνεται ότι η φοβία ή η ευθιξία -για παράδειγμα- προερχονται από κάποιο τραύμα και δεν αποτελούν στοιχεία του χαρακτήρα;
Η διάγνωση ψυχικού τραύματος γίνεται μέσω συνέντευξης, ψυχολογικών τεστ και παρατήρησης της συμπεριφοράς. Ο ειδικός εξετάζει το ιστορικό του ατόμου για τραυματικά γεγονότα (απώλειες, κακοποίηση, ατυχήματα) και αξιολογεί συμπτώματα όπως εφιάλτες, αναδρομές, υπερδιέγερση, αποφυγή και συναισθηματική αποσύνδεση. Χρησιμοποιούνται ψυχομετρικά τεστ για την αξιολόγηση του αντίκτυπου του τραύματος.
Ο ειδικός διακρίνει αν συμπεριφορές όπως φοβίες ή ευθιξία είναι αποτέλεσμα τραύματος, εξετάζοντας αν εμφανίστηκαν μετά από ένα γεγονός ή αν υπήρχαν από την παιδική ηλικία. Αν η αντίδραση του ατόμου είναι έντονη και δυσανάλογη σε ήπιες καταστάσεις ή αν αποφεύγει συγκεκριμένες εμπειρίες, θεωρείται πιθανό ότι η συμπεριφορά σχετίζεται με τραύμα και όχι με τον χαρακτήρα του.
8. Ποια είναι τα στάδια ώστε να πάψει το τραύμα μου να επηρεάζει τη ζωή μου (καθημερινότητα, συμπεριφορά, συναισθήματα); Ποια τα βήματα ώστε να το διαχειριστώ;
Κάτι που πρέπει να τονιστεί στο σημείο αυτό είναι πως η επούλωση του ψυχικού τραύματος γίνεται με τον ίδιο τρόπο που γίνεται και ένα σωματικό τραύμα. Αυτό σημαίνει πως δεν μπορεί να εξαφανιστει σαν να μην υπήρξε, καθώς αυτό υπερβαίνει την ανθρώπινη φύση. Το σημάδι που θα μας αφήσει σχετίζεται με όσα προαναφέραμε. Δεν μπορεί να εξαφανιστει, μπορεί όμως να γίνει ανεκτό και να μην εμποδίζει την λειτουργικότητα μας.
Η κάθε θεραπεία χρησιμοποιεί άλλους τρόπους προσέγγισης του τραυματος. Μια αρκετά αποτελεσματική αποδεδειγμένα θεραπεία του τραύματος είναι το EMDR.
Το EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) είναι μια θεραπεία που βοηθά στην επεξεργασία ψυχικών τραυμάτων μέσω διέγερσης (π.χ. κινήσεις ματιών). Η θεραπεία βοηθά στην εξομάλυνση του τραύματος, μειώνοντας την αρνητική του επίδραση και επιτρέποντας την ενσωμάτωσή του στην αφήγηση του ατόμου.
9. Είναι απαραίτητη η συγχώρεση ώστε να καταφέρω να διαχειριστώ και να ξεπεράσω το τραύμα μου; Συγχώρεση τόσο του εαυτού όσο και των προσώπων που προκάλεσαν το τραύμα;
Η συγχώρεση δεν είναι απαραίτητη για να καταφέρεις να διαχειριστείς ή να ξεπεράσεις το τραύμα σου, αν και μπορεί να είναι μέρος της διαδικασίας για κάποιους ανθρώπους. Η συγχώρεση, είτε προς τον εαυτό μας είτε προς τους άλλους, είναι περισσότερο μια προσωπική επιλογή και μπορεί να βοηθήσει να απελευθερωθούμε από τον πόνο και το μίσος που ενδέχεται να κρατάμε μέσα μας.
Για να διαχειριστείς το τραύμα σου, το πιο σημαντικό είναι να αναγνωρίσεις και να εκφράσεις τα συναισθήματά σου με τρόπο που να σε βοηθήσει να τα επεξεργαστείς. Η συγχώρεση μπορεί να βοηθήσει με την αποδοχή του τραύματος και την απελευθέρωση από τον θυμό ή την ενοχή που ενδέχεται να το συνοδεύουν, αλλά δεν είναι κάτι που πρέπει να συμβεί άμεσα ή να θεωρηθεί απαραίτητο.
Ειδικότερα, η συγχώρεση του εαυτού μπορεί να είναι μια διαδικασία που σε βοηθά να δεχτείς τις αδυναμίες ή τις πράξεις σου, ενώ η συγχώρεση των άλλων μπορεί να γίνει όταν το άτομο νιώσει ότι είναι έτοιμο και ελεύθερο να προχωρήσει χωρίς τον βάρος του θυμού ή της εκδίκησης.
Το πιο σημαντικό είναι η προσωπική διαδικασία που περιλαμβάνει αποδοχή, κατανόηση και σταδιακή απελευθέρωση από τον πόνο που προκαλεί το τραύμα.
10. Πότε θεραπεύω το τραύμα μου; Εξαφανίζεται; Το ξεχνώ; Ή εξακολουθεί να υπάρχει και το διαχειρίζομαι;
Το τραύμα δεν εξαφανίζεται πλήρως, αλλά με τη θεραπεία, μπορείς να μάθεις να το διαχειρίζεσαι αποτελεσματικά, ώστε να μην επηρεάζει αρνητικά τη ζωή σου. Η θεραπεία δεν είναι μια διαδικασία «εξάλειψης» του τραύματος, αλλά μάλλον μια διαδικασία εκ νέου ενσωμάτωσης του τραύματος στην ιστορία της ζωής σου με τρόπο που δεν σε παραλύει συναισθηματικά.
11. Μπορώ να αξιοποιήσω το ψυχικό τραύμα θετικά για μένα; Αυτό που με τραυμάτισε να γίνει, δηλαδή, η αιτία ώστε να γίνω πιο δυνατός μέσω αυτού;
Το ψυχικό τραύμα μπορεί να αξιοποιηθεί θετικά, καθώς η επεξεργασία του μπορεί να οδηγήσει σε προσωπική ανάπτυξη και αυξημένη ανθεκτικότητα. Διαχειριζόμενος το τραύμα, μπορείς να αναπτύξεις εσωτερική δύναμη, να αποκτήσεις μεγαλύτερη αυτογνωσία και να μάθεις τα όριά σου. Επίσης, μπορεί να βελτιώσει τις σχέσεις σου, ενισχύοντας την ενσυναίσθηση προς τους άλλους. Για κάποιους, το τραύμα μπορεί να δώσει σκοπό και νόημα στη ζωή τους, ενώ ενισχύει την ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης των δυσκολιών. Αν και το τραύμα είναι επώδυνο, η υγιής προσέγγιση και η αντίληψη του μπορεί να το μετατρέψει σε πηγή δύναμης και προσωπικής εξέλιξης.
12. Πάμε λοιπόν στην ψυχοθεραπεία. Έχει πόνο η διαδικασία; (υπό την έννοια ότι θα χρειαστεί να ξαναβιώσω το τραύμα μου)
Χωρίς να θέλω να απογοητεύσω κάποιον τη θεραπεία δεν είναι ένα χάπι που το παίρνουμε και τελειώνει ο πόνος. Η θεραπεία είναι μία μακρόχρονηα διαδικασία η οποία περιλαμβάνει πολλά στάδια πολλά πισωγυρίσματα αλλά ταυτόχρονα και συνειδητοποιήσεις και πρόοδο. Όλα αυτά όμως για να συμβούν το πρώτο πράγμα που χρειάζεται είναι ο θεραπευόμενος να είναι αρκετά έτοιμος και ο θεραπευτής αρκετά έμπειρος ώστε να καταλάβει πότε μπορεί να προχωρά και πότε χρειάζεται να σταθεί σε ένα σημείο ώστε να γίνει σωστά η επεξεργασία.
Η ψυχοθεραπεία έχει «ξεβόλεμα». Μία αγαπημένη μου παρομοίωση είναι αυτή της ψυχοθεραπείας με τη γυμναστική. Έχει πισωγυρίσματα, έχει στασιμότητα , έχει κούραση, έχει πόνο, έχει αγανακτήση, έχει παραίτηση κάποιες φορές.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να προκαλέσει πόνο, καθώς συχνά απαιτεί να ξαναβιώσεις και να επεξεργαστείς τραυματικές εμπειρίες. Ωστόσο, ο πόνος αυτός δεν είναι χωρίς στόχο. Ο σκοπός της θεραπείας είναι να εκφράσεις και να επεξεργαστείς τα συναισθήματα που συνδέονται με το τραύμα, ώστε να μπορέσεις να τα αποφορτίσεις και να τα ενσωματώσεις με υγιή τρόπο στη ζωή σου.
Συχνά, η διαδικασία μπορεί να προκαλέσει συναισθηματική ένταση, καθώς θυμάσαι καταστάσεις που πόνεσαν, αλλά με τη βοήθεια του θεραπευτή, τα επεξεργάζεσαι σε ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον. Καθώς προχωρά η θεραπεία, η ένταση αυτή μειώνεται και το τραύμα χάνει την αρνητική του επίδραση.
Αυτός ο πόνος, παρόλο που είναι δύσκολος, συχνά είναι απαραίτητος για να επιτευχθεί η θεραπεία και η αποκατάσταση. Ειδικά σε θεραπείες όπως η EMDR , το τραύμα επανέρχεται προσωρινά στην επιφάνεια, αλλά με την υποστήριξη του ειδικού, το άτομο μαθαίνει να το διαχειρίζεται και να το μετατρέπει σε κάτι λιγότερο απειλητικό.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο πόνος είναι προσωρινός και ότι η θεραπεία είναι ένας προοδευτικός δρόμος προς την αποκατάσταση.
13. Είναι πιθανό να έχω κάποιο τραύμα και να μην το γνωρίζω και να το «μαρτυρά» κάποια συμπεριφορά μου που θα εντοπίσει και θα αναγνωρίσει ο ειδικός;
Φυσικά, οι περισσότεροι άνθρωποι που έρχονται για ψυχοθεραπεία πολλές φορές δε γνωρίζουν ότι μία τους συμπεριφορά μπορεί να οφείλεται σε κάποιο τραύμα. Έρχονται ακριβώς γιατί εντοπίζουν προβληματικές συμπεριφορές στον εαυτό τους ή στις σχέσεις τους. Αυτός είναι και ο λόγος που συνήθως η ψυχοθεραπεία είναι μεγάλης διάρκειας. Ένα τραύμα το οποίο είναι μέσα μας για πάρα πολλά χρόνια και επηρεάζει τη συμπεριφορά μας και δεν μπορούμε καν να το δούμε, Καταλαβαίνουμε πως μόνο για να γίνει συνειδητοποίηση θέλει αρκετό χρόνο, ποσό μάλλον η επεξεργασία.
14. Σε τι βαθμό μπορεί ένα ψυχικό τραύμα να επηρεάσει τις σχέσεις μας; Είτε πρόκειται για φιλικές, προσωπικές, επαγγελματικές ή κοινωνικές
Ένα ψυχικό τραύμα μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τις σχέσεις μας σε διάφορους τομείς. Στις φιλικές σχέσεις, μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην εμπιστοσύνη ή να δημιουργήσει απομάκρυνση λόγω αμυντικών μηχανισμών. Στις ρομαντικές σχέσεις, μπορεί να ενισχύσει φόβους εγκατάλειψης και ανασφάλεια, εμποδίζοντας τη συναισθηματική σύνδεση. Στο επαγγελματικό περιβάλλον, το τραύμα μπορεί να επηρεάσει την επικοινωνία και την αυτοεκτίμηση, προκαλώντας φόβο απόρριψης ή δυσκολία στην αποδοχή κριτικής. Στις κοινωνικές σχέσεις, μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση και δυσκολία σύνδεσης με άλλους, λόγω φόβων ή ντροπής. Γενικά, το ψυχικό τραύμα επηρεάζει την ικανότητα δημιουργίας και διατήρησης υγιών σχέσεων, αλλά με κατάλληλη θεραπεία, το άτομο μπορεί να μάθει να το διαχειρίζεται και να βελτιώσει τις σχέσεις του.
15. Ποια τα συνήθη σημάδια ψυχικού τραύματος
Τα συνήθη σημάδια ψυχικού τραύματος περιλαμβάνουν:
1. Συναισθηματική αναστάτωση: Άγχη, κατάθλιψη, θυμός, ντροπή ή ενοχές.
2. Αποφυγή: Αποφυγή καταστάσεων, ανθρώπων ή θυμημάτων που θυμίζουν το τραύμα.
3. Υπερευαισθησία: Ευκολία στο να εκνευρίζεσαι ή να αισθάνεσαι φοβισμένος.
4. Διαταραχές ύπνου: Δυσκολία στον ύπνο ή εφιάλτες που σχετίζονται με το τραύμα.
5. Δυσκολία στις σχέσεις: Αποφυγή συναισθηματικής σύνδεσης ή υπερβολική εξάρτηση από άλλους.
6. Διαρκής αναβίωση του τραύματος: Συνεχής σκέψη ή αναβίωση του τραυματικού γεγονότος.
7. Σωματικά συμπτώματα: Πονοκέφαλοι, μυϊκοί πόνοι, προβλήματα στο πεπτικό σύστημα χωρίς ιατρική εξήγηση.
8. Αίσθηση αποσύνδεσης: Αίσθηση απομάκρυνσης από τον εαυτό ή την πραγματικότητα (π.χ. αποπροσωποποίηση).
9. Εκρηκτικά συναισθηματικά ξεσπάσματα: Αντιδράσεις υπερβολικής έντασης ή έκρηξης σε μικρές προκλήσεις.
Αυτά τα σημάδια δείχνουν ότι το τραύμα επηρεάζει τον τρόπο που το άτομο βιώνει και ανταποκρίνεται στον κόσμο γύρω του
16. Ποια τα σημάδια που δείχνουν ότι το σώμα αντιδρά στην ύπαρξη ενός ή περισσοτέρων ψυχικών τραυμάτων; Συμπεριλαμβάνονται σε αυτά ψυχοσωματικά, αυτοάνοσα κλπ;
Τα ψυχικά τραύματα μπορεί να εκδηλωθούν στο σώμα με ψυχοσωματικά συμπτώματα, δηλαδή σωματικές αντιδράσεις που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από ψυχολογικές καταστάσεις. Αυτά περιλαμβάνουν πονοκεφάλους, μυϊκούς πόνους, προβλήματα πεπτικού συστήματος (π.χ. ναυτία, δυσπεψία), καρδιολογικά συμπτώματα (π.χ. αίσθημα παλμών), δερματικά εξανθήματα, διαταραχές ύπνου, κούραση και αναπνευστικά προβλήματα. Τα ψυχοσωματικά είναι σωματικά συμπτώματα που δεν έχουν πάντα ιατρική εξήγηση και συνδέονται με συναισθηματικές καταστάσεις, όπως άγχος ή στρες, δείχνοντας την αλληλεπίδραση σώματος και ψυχής.
17. Μπορεί ένα τραυματικό γεγονός να ήταν τόσο έντονο ώστε να έχει σβηστεί από τη μνήμη και να το θυμηθεί κάποιος μέσω της ψυχανάλυσης;
Ναι, φυσικά ένα τραυματικό γεγονός μπορεί να διαγραφεί από τη μνήμη μας ή καλύτερα να απωθηθεί από την μνήμη μας. Αυτό συμβαίνει μέσω κάποιων μηχανισμών άμυνας του ψυχισμού που έχουν ως σκοπό την επιβίωση του ατόμου. Και επαναφορά η οχι το τραυματικό γεγονότος μπορεί να γίνει μέσα στην ψυχοθεραπεία αλλά όχι μόνο. Μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή αυτή η ανάκληση. Μάλλον θα έλεγα ότι είναι καλύτερο να γίνει μέσα στην διαδικασία της θεραπείας καθώς υπάρχει ένας έμπειρος άνθρωπος απέναντί μας που μπορεί να μας βοηθήσει να την διαχειριστούμε. Άρα κατά τη γνώμη μου η αναβίωση του τραύματος έχει νόημα να γίνει εντός της θεραπευτικής διαδικασίας.
**
Η κα Κωνσταντινα Αδαμοπουλου είναι Δόκιμο Τακτικό μέλος ΙΣΟΨ, Ψυχολόγος και Κοινωνική Ανθρωπολόγος, έχει ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στην Κλινική Ψυχολογια, στη Σχεσιακή ψυχανάλυση και το μεταπτυχιακό πρόγραμμα ειδίκευσης στην Ομαδική Ψυχοθεραπεία του Διεθνούς Μοντέλου Διαπροσωπικής Διάδρασης Irvin Yalom στο ΙΣΟΨ, ενώ παράλληλα είναι υπό εκπαίδευση στο τετραετές πρόγραμμα στην Μοντέρνα Ψυχανάλυση στο Tampa Bay Institute for Psychoanalytic Studies στην Αμερική. Επιπλέον έχει λάβει το δίπλωμα της στην Τραυματοθεραπεια EMDR. Έχει συμμετάσχει σε πληθώρα συνεδρίων ως ομιλήτρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό ενώ συμμετέχει και στον 1ο συλλογικο τομο Σχεσιακής Ψυχανάλυσης και Ομαδικης ψυχοθεραπείας κατά Irvin Yalom. Είναι μέλος της Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης & Ψυχοθεραπείας και της Αμερικανικής ένωσης ομαδικών θεραπευτών. Εχει εργαστεί σε ψυχιατρικό πλαίσιο και σε κέντρο αυτονομης διαβιωσης παιδιών. Διατηρεί το ιδιωτικό της γραφείο στην Γλυφάδα και είναι ιδιοκτήτρια του κέντρου ψυχοθεραπείας Inner Path, και διδάσκει στα προγραμματα ατομικής και ομαδικης ψυχοθεραπείας του Ινστιτούτου Σχεσιακής και Ομαδικης Ψυχοθεραπείας (ΙΣΟΨ)
