Όταν ξεριζώθηκε ο Ελληνισμός της Πόλης

Μεταξύ 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955 οργανώθηκε στην Κωνσταντινούπολη το αγριότερο ανθελληνικό πογκρόμ που μετέτρεψε την Πόλη σε δαντική κόλαση.

Ηταν ο αγριότερος διωγμός από την εποχή της Μικρασιατικής καταστροφής που εξαπολύθηκε εναντίον των Ελλήνων της τουρκικής επικράτειας. Τουλάχιστον 30 Ελληνες της Πόλης σκοτώθηκαν από τον μαινόμενο όχλο. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο γέροντας μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου. Ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος τρελάθηκε από το ξυλοκόπημα και λίγο αργότερα πέθανε.

Οι ομογενείς υπολογίζουν τον αριθμό των γυναικών που βιάστηκαν σε 200 ενώ καταστράφηκαν ολοσχερώς 1.000 σπίτια και άλλα 2.500 υπέστησαν ανεπανόρθωτες ζημιές. Καταστήματα Ελλήνων, φαρμακεία, σχολεία, πολιτιστικοί σύλλογοι, γραφεία εφημερίδων, ξενοδοχεία, εργοστάσια, εστιατόρια, εκκλησίες μεταμορφώθηκαν σε αποκαίδια. Η καταστροφική μανία συμπαρέσυρε και δυο αρμενικές εκκλησίες και μια συναγωγή.

Το μέγεθος της καταστροφής εκτιμήθηκε στα 150 εκατομμύρια τουρκικές λίρες, ποσό που ισοδυναμούσε με 54 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ενώ το ποσό που κατέβαλε η τότε τουρκική κυβέρνηση του Δημοκρατικού Κόμματος ως αποζημίωση στους πληγέντες ήταν μόνο 60 εκατομμύρια λίρες.

Αφορμή της θηριωδίας

Αφορμή γι’αυτή τη θηριωδία αποτέλεσε μια έκρηξη βόμβας στο σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη το 1881 (η Θεσσαλονίκη ήταν τότε τουρκική επικράτεια).

Εκείνο όμως που έδωσε την ευκαιρία όχι μόνο στην κυβέρνηση, αλλά και στον Τύπο και στον τουρκικό όχλο να στραφεί εναντίον των Ελλήνων ήταν η ανακίνηση του Κυπριακού ζητήματος από τον Στρατάρχη Παπάγο το 1954. Με την υποκίνηση της Μεγάλης Βρετανίας η Τουρκία ενεπλάκη ενεργώς στο Κυπριακό ζήτημα, θέτοντας θέμα αν όχι επιστροφής της νήσου στην ίδια, τουλάχιστον διχοτομήσεως, για την προστασία της μουσουλμανικής μειονότητας, η οποία βαφτίστηκε «τουρκική» και αναβαθμίστηκε σε «κοινότητα».

Ο τουρκικός Τύπος έχει επιχειρήσει από τότε μια ψύχραιμη αποτίμηση των γεγονότων. Οπως ανέφερε σε πρωτοσέλιδο δημοσίευμά της η εφημερίδα «Μιλλιέτ», κατά τη διάρκεια των βανδαλισμών που διεπράχθησαν από ομάδες 20-30 ατόμων, οι δυνάμεις ασφαλείας τήρησαν παθητική στάση. Η Κωνσταντινούπολη κηρύχτηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ οι πρώτες ανακρίσεις επικεντρώθηκαν στο Σύλλογο «Η Κύπρος είναι Τουρκική» καθώς και σε οργανώσεις νεολαίων. Στη συνέχεια, λόγω πιέσεων της τουρκικής κυβέρνησης, άρχισαν να αποδίδονται ευθύνες στους κομμουνιστές. Αργότερα, μετά το πραξικόπημα του 1960, κατά τις δίκες στο Γιασσίαντα, αποδείχτηκε ότι τα επεισόδια ήταν προσχεδιασμένα από την τότε κυβέρνηση, η οποία είχε υποκινήσει το Σύλλογο «Η Κύπρος είναι Τουρκική» καθώς και τις νεολαιίστικες οργανώσεις να πράξουν τους βανδαλισμούς.

Μνήμες του 1955

Οι μνήμες των ημερών εκείνων ζωντανεύουν μέσα από τις αφηγήσεις ανθρώπων που κατέγραψαν με συγκινητικό τρόπο τα γεγονότα.

«Το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 όλα φαινόταν ήρεμα στην Πόλη. Μια μικρή ομάδα φοιτητών ήταν συγκεντρωμένη στην Πλατεία του Ταξίμ, στην κορυφή του Πέρα, διαδηλώνοντας εναντίον της Ελλάδος.

Οι πέντε μεγάλοι δρόμοι πού οδηγούσαν στην Πλατεία Ταξίμ γέμισαν ξαφνικά με ένα μαινόμενο όχλο οπλισμένο με τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, σκεπάρνια, σφυριά και σι­δερένιους λοστούς πού φώναζε «Kahrolsun giavourlar!» (Ανάθεμα στους γκιαούρηδες!) και «Yikin, kirin, giavourdur!» (Σπάστε, γκρεμίστε είναι γκιαούρης!).

Οταν μαζεύτηκαν 50.000 περίπου άτομα αλαλάζοντος όχλου, μπήκε σε εφαρμογή η επόμενη φάση του σχεδίου: Καταστροφή όλων των ελληνικών περιουσιών και βεβήλωση όλων των Ιερών και Όσίων του Ελληνισμού της Πόλης. Οι οδηγίες πού είχαν δοθεί ήταν να μη μείνει τίποτα όρθιο.

Ακολούθησαν ώρες πραγματικής κόλασης. Ενα μέρος του όχλου κινήθηκε στο Istiklal Caddesi, το περίφημο Πέρα, πού στο ένα χιλιό­μετρο της διαδρομής του είχε, σαν το πιο φημι­σμένο εμπορικό κέντρο της Πόλης, 700 περί­που μαγαζιά πού το συντριπτικό τους ποσοστό άνηκε σε Ελληνες.

Χρυσαφικά μεγάλης αξίας λεηλατήθηκαν μέσα σ’ ελάχιστα λεπτά απ’ τους συμπλεκόμενους μεταξύ τους διαδηλωτές. Οταν ο όχλος έφθασε στην Αγία Τριάδα, ακούστηκαν οι κραυγές «Ανάθεμα στους άπι­στους!» και ο όχλος εισέβαλε στην εκκλησία. Ο,τι κινητό υπήρχε στον ναό καταστράφηκε ή βεβηλώθηκε. Εικόνες, άγια σκεύη, ράσα ήταν ο στόχος του μανιασμένου όχλου.

Το Πέρα μέσα σε λίγες ώρες άρχισε να αλλάζη όψη. Ό δρόμος αποκτούσε ένα περίεργο υπόστρωμα, πού ήταν ένα μίγμα απ’ τα πράγ­ματα πού καταστρεφόταν: μηχανήματα, γούνες, ρολόγια, παπούτσια, λάδια, τυριά, υφά­σματα, πιατικά, ρούχα, διάφορα άλλα είδη τροφίμων και ένδυσης, ανακατεμένα, κάτω απ’ το βάρος του όχλου πού κινιόταν συνεχώς, δημιούργησαν σιγά-σιγά μια υπερυψωμένη μάζα λασπώδη καί λιγδερή.

Στό μεταξύ το σχέδιο της καταστροφής όλων των ελληνικών περιουσιών της Πόλης βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη: Εκατό ομάδες εκτελούσαν το φρικιαστικό τους έργο σε μια τεράστια έκταση απ’ τον Βόσπορο ως τη θά­λασσα του Μαρμαρά. Οι επί κεφαλής των διαδηλωτών με καταλό­γους σπιτιών και καταστημάτων των Ελλή­νων, διεύθυναν τις ομάδες του όχλου.

Ηταν ένας οργανωμένος τυφώνας πού σά­ρωνε τα πάντα στο πέρασμα του. Δεκάδες Ελληνες πολίτες και κληρικοί κακοποιήθη­καν. Λεηλατήθηκαν ή παραδόθηκαν στις φλό­γες 73 ελληνικές εκκλησίες. Καταστράφηκαν εικόνες, αγιογραφίες και σκεύη ανεκτίμητης ιστορικής και αρχαιολογικής άξιας. Κατα­στράφηκαν ολοσχερώς και τα 26 Ελληνικά σχολεία.Η Πατριαρχική Σχολή του Φαναρι­ού που ιδρύθηκε το 1453 και ή Θεολογική Σχο­λή της Χάλκης υπέστησαν το μένος του όχλου με ιδιαίτερη βαρβαρότητα. Το Ζάππειο Λύκειο δέχτηκε την επιδρομή του όχλου που κα­τρακύλησε απ’ τις μεγάλες μαρμάρινες σκάλες το άγαλμα του ευεργέτου του Σχολείου Κων­σταντίνου Ζάππα και, κατέστρεψε όχι μόνο θρανία, πιάνο, αίθουσα τελετών αλλά έκανε και τεράστια ζημιά στις τοιχογραφίες πού κο­σμούσαν το εσωτερικό του σχολείου. 4.340 ελληνικά καταστήματα λεηλατήθηκαν και κα­ταστράφηκαν. 2.600 σπίτια Ελλήνων βρέθη­καν στο μάτι του κυκλώνα και παραδόθηκαν στο μένος καί την πρωτοφανή λύσσα του ό­χλου. Ρημάχτηκαν κυριολεκτικά και κατα­στράφηκαν τα γραφεία και τα πιεστήρια των τριών μεγάλων ελληνικών εφημερίδων της Κωνσταντινούπολης.

Στο Ελληνικό νεκροταφείο του Σισλί μια ομάδα τυφλωμένων απ’ το μίσος διαδηλωτών επί δύο ολόκληρες ώρες κατέστρεφε τάφους καί σταυρούς, έσκαβε τους πιο πρόσφατους και έβγαζε έξω τα πτώματα μαχαιρώνοντας και κομματιάζοντας τα.

Στην Παναγία των Βλαχερνών, που χτίστη­κε πάνω στα θεμέλια Βυζαντινού ναού του 470 μ.Χ., ο όχλος των διαδηλωτών κατέστρεψε με απίστευτη μανία ό,τι οι Ελληνες κατάφεραν να διατηρήσουν για χίλια τετρακόσια ογδόντα πέντε χρόνια.

Στον Αγιο Γεώργιο στα Ψωμαθιά, μια εκ­κλησία χτισμένη τον 13ο αιώνα που οι Τούρκοι ονόμαζαν kanli kilise (ματωμένη εκκλησία) απ’ το αίμα που έχυσαν στο σημείο εκείνο την ημέρα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, η μανία των διαδηλωτών μετέτρεψε την ιστορι­κή εκκλησία σε σωρό ερειπίων.

Το οργανωμένο σχέδιο της ολοκληρωτικής καταστροφής των περιουσιών των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης διήρκεσε 6 ώρες πε­ρίπου. Στίς 12 τα μεσάνυχτα και αφού οι τέλεια οργανωμένες ομάδες είχαν σχεδόν ολοκληρώ­σει το έργο τους, η Τουρκική Κυβέρνηση ευαρεστήθηκε να κηρύξει Στρατιωτικό Νόμο σε μια Πόλη παραδομένη στις φλόγες. Το σχέ­διο τους σημείωσε καταπληκτική επιτυχία. Το σύνολο σχεδόν των ελληνικών περιουσιών κα­ταστράφηκε. Ό ελληνικός πληθυσμός τρομο­κρατήθηκε. Οί απειλές για τη ζωή όσων είχαν επιβιώσει ήταν διάχυτες στην ατμόσφαιρα. Ό στόχος τους λαβώθηκε θανάσιμα, Ό Ελ­ληνισμός της Κωνσταντινούπολης δεν επρό­κειτο να συνέλθει ποτέ από το χτύπημα της νύ­χτας αυτής. Σιγά-σιγά καραβάνια ολόκληρα από Ελληνες εγκατέλειπαν την Βασιλεύουσα για να εξασφαλίσουν τουλάχιστον τη ζωή τους».