Του Βασίλη Γαλούπη
Αυξάνονται διαρκώς οι αυτονομιστικές τάσεις επί παγκοσμιοποίησης
Όπως έδειξε η κρίση στην Καταλωνία, και οι πλούσιοι τώρα έχουν τις δικές τους οικονομικές ανησυχίες και τάσεις ανεξαρτησίας. Η Καταλωνία διαθέτει μια ταυτότητα που είναι από πολλές πλευρές ξεχωριστή από αυτήν της υπόλοιπης Ισπανίας.
Όμως, η πρόσφατη επιθυμία για ανεξαρτησία τροφοδοτήθηκε κυρίως από την οργή σχετικά με το πώς ακριβώς γίνεται η δημοσιονομική ανακατανομή. Η ροή των χρημάτων, δηλαδή, από τους πλούσιους Καταλανούς προς κατοίκους περιοχών της Ισπανίας, τους οποίους οι Καταλανοί θεωρούν αγνώμονες και τεμπέληδες.
Το γεγονός είναι ότι, σε πλανητικό επίπεδο, η παγκοσμιοποίηση υποδαύλισε αυτονομιστικές τάσεις σε διάφορες περιοχές του κόσμου με το να θέτει ένα ερώτημα το οποίο αντιμετωπίζουν και οι Καταλανοί: Σε ποιον ακριβώς οφείλουμε την έννοια της κοινωνικής ευθύνης;
Κάθε χώρα ή περιοχή έχει τη δική της ιδιοσυγκρασία και ιστορία. Όμως ορισμένες συνθήκες προσφέρουν καλύτερες προοπτικές για καινούργιες και προσφάτως ανεξαρτητοποιημένες χώρες από ό,τι άλλες. Βέβαια οι μικρές χώρες αντιμετωπίζουν τις ιδιαίτερες δυσκολίες τους. Είναι αναγκασμένες να θυσιάζουν την «οικονομία κλίμακας» καθώς υποχρεώνονται να διανέμουν το κόστος του κράτους σε έναν μικρό πληθυσμό.
Τα σύνορα θεωρείται ότι επιβαρύνουν τα εμπορικά κόστη, κάτι που σημαίνει ότι χώρες με μικρές εσωτερικές αγορές έχουν σημαντικό οικονομικό μειονέκτημα. Αναπόφευκτα σε περιόδους με εντάσεις στην εξωτερική πολιτική οι μικρότερες πληθυσμιακά χώρες, που αναλογικά έχουν μικρότερους στρατούς και συγκρατημένο αμυντικό μπάτζετ, είναι πιο ευάλωτες στο «μπούλινγκ» από άλλα κράτη.
Συμπερασματικά είναι πιο πιθανό να γεννηθούν καινούργια κράτη σε περιόδους που ο κόσμος είναι σε γενικές γραμμές ειρηνικός. Και μάλιστα όταν η τεχνολογία και οι διεθνείς συνθήκες μειώνουν τα εμπόδια στο εμπόριο.
Τα… μη ευγενή κίνητρα
Αν και κινήσεις προς την ανεξαρτησία σε μέρη όπως το Κόσοβο ή το Νότιο Σουδάν συνοδεύονταν από αιματοχυσίες, δεν αποτελεί σύμπτωση ότι το τελευταίο μισό του 20ού αιώνα ο αριθμός των κυρίαρχων κρατών έχει αυξηθεί. Παράλληλα σημειώθηκε μια μείωση στη βία και τους πολέμους παγκοσμίως, συγκριτικά με το παρελθόν, αλλά και μια αύξηση του εμπορίου.
Για τους κατοίκους της Καταλωνίας το να ανήκουν στο βασίλειο της Ισπανίας συνοδεύεται με συγκεκριμένες θυσίες, όπως το ότι είναι αναγκασμένοι να συναποφασίζουν για διάφορους τομείς με τα υπόλοιπα εκατομμύρια των Ισπανών.
Αν υπήρχε η προοπτική να αποσχιστεί η Καταλωνία από την υπόλοιπη Ισπανία διατηρώντας παράλληλα τις (υπάρχουσες) εμπορικές σχέσεις που έχει, τότε η ανεξαρτησία θα γινόταν αυτόματα πολύ πιθανότερη και ασφαλώς πολύ πιο δημοφιλής.
Τα κίνητρα των μικρότερων περιοχών που θέλουν να ανεξαρτητοποιηθούν δεν είναι πάντοτε ευγενή. Στις πλούσιες οικονομίες, οι πιο εύποροι επιδοτούν τους φτωχούς μέσα από διάφορους τρόπους και προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Αυτό σημαίνει και ότι οι πλουσιότερες περιοχές μιας χώρας στηρίζουν οικονομικά τις πιο αδύναμες. Για παράδειγμα οι πόλεις – οικονομικά κέντρα στηρίζουν περιοχές της επαρχίας.
Αυτή, πάντως, η γεωγραφική ανακατανομή πλούτου δεν δημιουργεί πάντοτε εντάσεις. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ οι κάτοικοι της Μασαχουσέτης σπανίως γκρινιάζουν για τους ομοσπονδιακούς φόρους που στέλνουν τα δολάριά τους στο Μισισίπι.
Συνήθως αυτό που πυροδοτεί έντονες φιλονικίες είναι όταν οι διαφορές στον πλούτο συμπίπτουν με σημαντικές πολιτισμικές και κοινωνικές διαφορές. Η οικονομική κρίση και οι συνέπειές της αύξησαν δραματικά τις στρατιές των ανέργων και των ανθρώπων που εξαρτώνται από κρατική βοήθεια. Αυτό ήταν βούτυρο στο ψωμί αυτονομιστών πολιτικών σε περιοχές που θα ήθελαν να κόψουν τους δεσμούς με τις εθνικές τους οικονομίες.
Οι Καταλανοί δεν είναι οι μόνοι που θέλουν να απαλλαγούν από τα δημοσιονομικά χαλινάρια που τους επιβάλλονται από την υπόλοιπη Ισπανία. Τον προηγούμενο μήνα οι Ιταλοί στον πλούσιο Βορρά επίσης ψήφισαν για να ζητήσουν μεγαλύτερη αυτονομία.
Η τακτική της Βρετανίας στη Σκωτία
Υπό τον φόβο του διαμελισμού συχνά οι εθνικές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τη δημοσιονομική «αποκέντρωση» ως εργαλείο που θα μειώσει τις αυτονομιστικές πιέσεις. Δηλαδή, αντί να επιβάλλονται τα πάντα από την κεντρική κυβέρνηση, δίνουν σε περιοχές αυξημένες εξουσίες στα δημοσιονομικά θέματα.
Έτσι, με το να προσφέρουν στις δυσαρεστημένες περιοχές μεγαλύτερο λόγο πάνω στη φορολόγηση και τις δαπάνες, οι κυβερνήσεις μπορούν να αποτρέψουν τους μετριοπαθείς πολίτες από το να τείνουν υπέρ της απόσχισης. Αυτήν ακριβώς την στρατηγική, την οικονομική αποκέντρωση, επέλεξε η Βρετανία (επιτυχημένα έως τώρα) για να χειριστεί την επιθυμία της Σκωτίας για απόσχιση.
Ωστόσο η πρακτική της ανάθεσης μεγαλύτερων εξουσιών από την κεντρική κυβέρνηση σε περιοχές ενέχει ρίσκα.
Όσο οι εξουσίες και οι δυνατότητες των περιφερειακών κυβερνήσεων αυξάνονται, οι πολίτες μπορεί να θεωρήσουν πιο εφικτή την προοπτική να γίνουν ένα κανονικό ανεξάρτητο κράτος. Γι’ αυτόν τον λόγο οι κυβερνήσεις συχνά σφίγγουν τα λουριά στις δυσαρεστημένες περιοχές, ώστε να περιορίσουν τη δυνατότητά τους να κυβερνούν.
Η Μαδρίτη έχει χρησιμοποιήσει τέτοιες τακτικές σε διάφορες περιόδους, με πιο πρόσφατη αυτή του 2010, όταν πήρε πίσω εξουσίες που είχαν παραχωρηθεί στην Καταλωνία στο παρελθόν. Κάτι παρόμοιο κάνει και η Ευρώπη, καθώς η Ε.Ε. δηλώνει πως τα έθνη που προχωρούν σε απόσχιση θα πρέπει να αιτούνται εκ νέου για να αποκτήσουν την ιδιότητα της χώρας – μέλους. Υπονοεί έτσι ότι το λιγότερο που θα συμβεί θα είναι το τεράστιο κόστος που θα επιφέρει μια μακρά περίοδος οικονομικής ζημίας.
Η αποκέντρωση
Η οικονομική – δημοσιονομική αποκέντρωση δεν είναι μια χωρίς κόστος παραχώρηση από την πλευρά των εθνικών κυβερνήσεων. Βραχυπρόθεσμα επιδεινώνει την ανισότητα, αφού όλο και λιγότεροι πόροι κατευθύνονται στους πιο ευάλωτους πολίτες και τα φτωχότερα μέρη.
Και επειδή η πρακτική δείχνει ότι οι πλούσιες περιοχές τείνουν να παραμένουν πλούσιες διότι οι παραγωγικές επιχειρήσεις επωφελούνται από την εγγύτητα με άλλες παρόμοιες δουλειές και ανθρώπους, η αποκέντρωση αυτή μπορεί να δημιουργήσει χρόνιες δυσκολίες για τα φτωχότερα μέρη.
Όταν διαφορετικές περιοχές μπορούν να καθορίζουν με μεγάλο βαθμό αυτονομίας τα φορολογικά τους, τότε βλέπουμε ότι οι πλούσιες περιοχές μπορούν να υποστηρίζουν υψηλής ποιότητας δημόσια αγαθά και υπηρεσίες με μικρότερο κόστος, αφού διαθέτουν μια μεγαλύτερη φορολογική βάση που επιβαρύνεται με λιγότερα κοινωνικά προβλήματα σχετιζόμενα με τη φτώχεια.
Οι φόροι, δηλαδή, δεν χρειάζεται να πάνε στο μεγαλύτερο ποσοστό τους για την υποστήριξη οικονομικά ασθενών ομάδων, όπως π.χ. επιδόματα ανεργίας, ασφάλιση, στέγαση, πρόνοια, επιδόματα διάφορα κ.λπ., αφού, ως ευημερούσες περιοχές και με μεγαλύτερη φορολογική βάση, διαθέτουν λιγότερους κατοίκους που ζουν στη φτώχεια. Άρα οι φόροι κατευθύνονται σε πιο επωφελείς, για τους φορολογούμενους της συγκεκριμένης περιοχής, τομείς.
Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει στις φτωχότερες περιοχές. Εκεί υπάρχουν περισσότερες ανάγκες στην υγεία, την πρόνοια, την εκπαίδευση και άλλους τομείς οι οποίοι πρέπει να καλυφθούν μέσα από μια μικρότερη και πιο αδύναμη φορολογική βάση. Το πρόβλημα είναι ότι η εναλλακτική επιλογή, δηλαδή η ξαφνική και πιθανότατα ταραχώδης απόσχιση της δυσαρεστημένης περιοχής, συνήθως κρίνεται χειρότερη.
Για τους φτωχούς της Ισπανίας, αλλά και άλλων χωρών με παρόμοια ζητήματα, το πιο συμφέρον είναι η γεωγραφική αναδιανομή να συνεχίζεται, καθώς κάθε αυξημένη τοπική αυτονομία σε φορολογικό – δημοσιονομικό επίπεδο ή, ακόμα χειρότερα, μια απόσχιση συρρικνώνει τα χρήματα που διατίθενται γι αυτούς.
