Κείμενο – φωτογραφία: Γιάννης Αγγελάκης
Αυτό το καλοκαίρι δεν έβγαλα πολλές φωτογραφίες. Όμως αυτή η φωτογραφία μου άρεσε. Aυτό που αναγνωρίζω σε αυτή τη φωτογραφία είναι η αποτύπωση ενός μοναδικού στοιχείου που συνδέεται με την εποχή μας. Η απώλεια της ικανότητάς μας να βιώνουμε πραγματικά.
Ένας από τους λόγους για να πας στη Φαλάσαρνα είναι για το ηλιοβασίλεμά της. Ο ήλιος σβήνει σα μια πύρινη σφαίρα που πέφτει μέσα στη θάλασσα.
Εδώ και εκατομμύρια χρόνια ο άνθρωπος βιώνει αυτές τις στιγμές με μία μυστικιστική κατάνοιξη. Τα τελευταία 15 χρόνια, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, αυτό αλλάζει.
Όλο και παραπάνω οι άνθρωποι δε βλέπουν το ηλιοβασίλεμα, δε βιώνουν τη δύση του ηλίου. Κι όταν το βλέπουν, το κάνουν αυτό μέσω ενός ενδιάμεσου. Ο ένδιαμεσος είναι μία οθόνη που λειτουργεί ως μηχανή αποθανάτισης στιγμών οι οποίες θα μεταμορφωθούν σε υλικό που θα τροφοδοτήσει τους λογαριασμούς χρηστών σε πλατφόρμες κοινωνικών μέσων δικτύωσης.
Η φωτογραφία αυτή τραβήχθηκε στη Φαλάσαρνα, καθώς ο ήλιος έδυε.
Στη φωτογραφία βλέπουμε πέντε ανθρώπους. Οι δύο εξ αυτών παρατηρούν τις οθόνες τους και αδιαφορούν για το θέαμα της δύσης του ηλίου ενώ οι άλλοι τρεις συμμετέχουν στην παραγωγή υλικού που θα αναρτήσουν μετά στους λογαριασμούς τους στα social media. Ποζάρουν και κάνουν χειρονομίες μπροστά στη δύση του ηλίου, με στόχο την παραγωγή ενός υλικού που θα αυξήσει τις πιθανότητες να λάβουν όσα παραπάνω likes γίνεται. Τα ηλιοβασιλέματα καθώς και οι φωτογραφίες του εαυτού (selfies) είναι δύο είδη αναρτήσεων που ο αλγόριθμος ευνοεί τη διάδοσή τους και παράγουν αυξημένο αριθμό likes.
Όλο και παραπάνω δεν βιώνουμε την ομορφιά γύρω μας αλλά κοιτάζουμε πως θα παράγουμε υλικό από αυτή που θα τροφοδοτήσει τους λογαριασμούς μας στα social media. Και το φαινόμενο δεν περιορίζεται στα ηλιοβασιλέματα. Στις συναυλίες, στα ίδια τα γεγονότα της ζωής, σε αυτά που μπορεί να συμβαίνουν γύρω μας, πολλές φορές προτιμούμε την αποθανάτισή τους με σκοπό τη διάδοση της εικόνας τους μέσω των social media παρά να βιώσουμε ή να κάνουμε κάτι για αυτά που βλέπουμε.
Νομίζω ότι δεν έχουμε αντιληφθεί πόσο πραγματικά μοναδικό είναι αυτό που συμβαίνει στις ζωές μας μέσω της κυριαρχίας των κινητών τηλεφώνων τα τελευταία 10 χρόνια. Η διαρκής εξάρτηση από τις συνδεδεμένες κινητές συσκευές δεν επηρεάζει μόνο τον τρόπο που επικοινωνούμε μεταξύ μας, αλλά και τον τρόπο που κοιτάζουμε, συμπεριφερόμαστε, βιώνουμε τον κόσμο γύρω μας. Τα έξυπνα τηλέφωνα έχουν γίνει επεκτάσεις του εαυτού, εργαλεία από τα οποία δε μπορούμε να διαφύγουμε.
Αυτό που θέλω να πω είναι ότι φοβάμαι ότι σταδιακά χάνουμε την ικανότητά μας να βιώνουμε την πραγματικότητα. Ξοδεύουμε τόσο χρόνο για να «αποτυπώσουμε» κάθε στιγμή που γινόμαστε ανίκανοι να τις συγκρατήσουμε καθώς συμβαίνουν. Όταν παίρνεις μία εικόνα του εαυτού μπροστά από ένα ηλιοβασίλεμα, στην πραγματικότητα δημιουργείς μία απόσταση από τη στιγμή που προσπαθείς να αποθανατίσεις. Βιώνουν την ψηφιακή αποτύπωση του ηλιοβασιλέματος όχι το πραγματικό ηλιοβασίλεμα. Χάνουν την δυνατότητά τους να συγκεντρωθούν σε αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια τους. Χάνουν την δυνατότητα να ζήσουν πραγματικά την ομορφιά, δίχως την απόσταση.
Σκέφτομαι τους ανθρώπους που κρατάνε τα κινητά τους και προσπαθούν να γράψουν σε βίντεο κάποιο κονσέρτο χάνοντας την συνολική εμπειρία του να βρίσκεσαι εκεί και να συγκινείσαι από τη μουσική. Όλοι γνωρίζουμε ότι εύκολα μπορούμε να βρούμε σε καλή ποιότητα ένα βίντεο μίας ζωντανής περφόρμανς του αγαπημένου μας συγκροτήματος στο YouTube όμως αυτό δε μας σταματά από το να σηκώσουμε τα κινητά μας στον αέρα ώστε να τραβήξουμε από καλή γωνία βίντεο, για να καταλήξουμε τελικά με ένα κουνημένο βίντεο με κακό ήχο, το οποίο όμως θα σπεύσουμε να μοιραστούμε στους λογαριασμούς μας στα social media ως απόδειξη της παρουσίας μας εκεί.
Δεν βιώνουμε τον κόσμο, τον βλέπουμε μέσα από τις οθόνες μας. Γινόμαστε θεατές της πραγματικότητας. Την παρατηρούμε από μία απόσταση. Διαχωριζόμαστε από αυτή. Χάνουμε την δυνατότητα να είμαστε παρόντες. Χάνουμε την εμπειρία της.
Ο James Williams, πρώην μηχανικός της Google, θεωρεί ότι η λύση δε βρίσκεται στο άτομο. Η ατομική αποφυγή χρήσης της τεχνολογίας δεν είναι η λύση, όπως το να φοράς μάσκα δύο ημέρες την εβδομάδα για να αποφύγεις την μόλυνση δεν προσφέρει κάποια λύση στο ζήτημα της μόλυνσης. Μπορεί να βελτιώνει κάπως τα πράγματα σε ατομικό επίπεδο για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά δεν είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα και δεν αντιμετωπίζει τα συστημικά ζητήματα. Λέει ότι η προσοχή μας μπαίνει στο επίκεντρο της προσοχής γιγάντιων δυνάμεων με τεράστια οικονομικά συμφέροντα. Το να λες ότι η λύση είναι απλά να προσαρμόσεις τις ατομικές σου συνήθειες είναι σα να σπρώχνεις τις ευθύνες για ένα συστημικό πρόβλημα πίσω στο άτομο όταν είναι αναγκαίες ευρύτερες αλλαγές που θα φέρουν μια πραγματική αλλαγή για όλους ανεξαρτήτως της ικανότητας του ατόμου να αναζητήσει μερικές λύσεις.
Σήμερα, περίπου το 35% των εργαζόμενων αισθάνονται ότι δε μπορούν να κλείσουν το τηλέφωνό τους γιατί το αφεντικό τους μπορεί να θέλει να επικοινωνήσει μαζί τους. Στη Γαλλία, οι εργάτες αποφασίσανε ότι αυτό είναι απαράδεκτο. Πιέσανε την κυβέρνησή τους για αλλαγή, και τώρα πλέον μιλάμε για το «δικαίωμα στην αποσύνδεση». Το δικαίωμα ορίζει ότι ο εργαζόμενος έχει δικαίωμα σε ένα συγκεκριμένο αριθμό ωρών εργασίας και έχει επίσης το δικαίωμα να μην επικοινωνήσει μαζί του ο εργοδότης πέρα από αυτές τις ώρες εργασίας. Οι εταιρείες που σπάνε αυτούς τους κανόνες δέχονται τεράστια πρόστιμα.
Υπάρχουν πολλές τέτοιες αλλαγές που πρέπει ακόμα να γίνουν για να επαναφέρουμε μέρος της δυνατότητάς μας να συγκεντρωνόμαστε στο τώρα.
Θα μπορούσαμε να εξαναγκάσουμε τους γίγαντες των κοινωνικών μέσων να εγκαταλείψουν το μοντέλο λειτουργίας τους που έχει σχεδιαστεί για να εισβάλει της προσοχής μας ώστε να συνεχίζουμε να σκρολάρουμε στα δίχως τέλος feed τους από υλικό που εμείς παράγουμε. Υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι που αυτές οι πλατφόρμες θα μπορούσαν να λειτουργούν που θα μπορούσαν να θεραπεύσουν την προσοχή μας και όχι να την χακάρουν. Θα σήμαινε ότι τα κέρδη τους θα ήταν λιγότερα, όμως το όφελος για την ανθρωπότητα θα ήταν τεράστιο.
Δεν θα έχουμε απλά παραπάνω χρόνο, θα έχουμε διασώσει την προσοχή μας ώστε να την αφοσιώσουμε και στα μεγάλα ζητήματα που είναι ανάγκη ως άνθρωποι να αφιερώσουμε χρόνο και σκέψη. Θα έχουμε όμως χρόνο για να δώσουμε προσοχή και στους ανθρώπους μας, στον ίδιο τον εαυτό μας. Για να βιώνουμε πραγματικά την πραγματικότητα, για να βλέπουμε ηλιοβασιλέματα ή για να αισθανόμαστε πραγματικά τη μουσική όταν θα βρισκόμαστε στη συναυλία ενός αγαπημένου μας μουσικού. Για να ζούμε περισσότερο χωρίς διαμεσολάβηση. Δίχως η αυτοεκτίμησή μας να εξαρτάται από τον αριθμό της απήχησης αναρτήσεων που κάνουμε στους λογαριασμούς μας στα social media.
“>