Του Γιώργου Ουρανού
Οι συνέπειες της μεγάλης μείωσης των βροχοπτώσεων που συντελείται στις περιοχές της Νότιας Ελλάδας τις τελευταίες δεκαετίες, μπορεί να καταλήξουν να αποβούν και τραγικές!
Ο Αίολος και ο θυμός του
Τον Αίολο και τον θυμό του, τον γνώριζαν πολύ καλά οι Αργοναύτες του Ιάσωνα, οι Αχαιοί του Αγαμέμνονα στην Αυλίδα όταν προετοιμάζονταν για την εκστρατεία τους κατά της Τροίας, μα πιο πολύ τον έζησαν ‘’στο πετσί τους’’, ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του, στη προσπάθειά τους να γυρίσουν πίσω στο νησί τους. Δέκα και πλέον χρόνια τον πάλευαν ώσπου στο τέλος και ενώ όλοι τους είχαν πια χαθεί πλην του Οδυσσέα, μόνος του πια και αφού έτυχε του οίκτου του θεού, επέστρεψε στην Ιθάκη του! Όταν ο Αίολος άνοιγε τους ασκούς του, οι άνεμοι λυσσομανούσαν και θύελλες σάρωναν το Αιγαίο και ολόκληρο τη Μεσόγειο. Οι άνεμοι αυτοί μετέφεραν τα υγρά σύννεφα του Ατλαντικού και του Τυρρηνικού πελάγους ως τα νησιά του Αιγαίου της Κρήτης ως και της Κύπρου. Όταν τα σύννεφα συναντούσαν τα ψηλά βουνά, της Ίδης των 2456 μέτρων της Κρήτης, του Λάστου των 1215 μέτρων της Καρπάθου, ή και του Τροόδους των 1952 μέτρων της Κύπρου, έπεφταν ως καταρρακτώδεις βροχές και καταιγίδες και πλημμύριζαν τα μικρά ποτάμια των νησιών. Οι βροχές αυτές ήταν και ο λόγος που όλα αυτά τα βουνά εκείνα τα χρόνια ήταν κατάφυτα από δάση, από όπου και ναυπηγούσαν τα καράβια τους οι κάτοικοι των δύο Μεγαλονήσων αλλά και του Αρχιπελάγους, αφού όλοι τους ήταν φύλα του ίδιου Ναυτικού λαού!
Τρεις χιλιετίες μετά
Σήμερα, που ήδη μετρούμε τρεις με τέσσερεις χιλιετίες μετά, οι κλιματολογικές συνθήκες στο Αρχιπέλαγος και σ΄ολόκληρη τη Μεσόγειο έχουν αλλάξει δραματικά. Ο θεός Αίολος δεν είναι πια στη πίστη των Ελλήνων και οι καιρικές συνθήκες από πλευράς ευεργετικών βροχών είναι απογοητευτικές. Οι βροχές και τα χιόνια που πέφτουν στις παραπάνω περιοχές έχουν μειωθεί τόσο, που το ύψος τους έχει φτάσει σε πραγματικά ανησυχητικά επίπεδα. Εκτιμούμε πως οι συνολικές ποσότητες των ατμοσφαιρικών αυτών κατακρημνισμάτων σε ένα γενικευμένο πλαίσιο, παρουσιάζουν μια μείωση της τάξης του 40% τουλάχιστον, καθότι αυτές διαφοροποιούνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από περιοχή σε περιοχή. Επιπλέον οι ποσότητες αυτές παρουσιάζουν τάση συνεχούς μείωσης από έτος σε έτος. Εξ άλλου είναι γενικά παραδεκτό πως διάγουμε μια περίοδο κλιματικής διαφοροποίησης. Τέτοιες κλιματικές διαφοροποιήσεις έχουν συμβεί πολλές φορές και κατά το παρελθόν που όμως λόγω αδυναμίας επιστημονικών παρατηρήσεων αλλά και πιο πολύ λόγω αδυναμίας διατήρησης αρχείων, δεν ενυπάρχουν καν στην επιστημονική μνήμη. Για παράδειγμα αναφέρουμε μια τελευταία ανακάλυψη (2023) της Αμερικανίδας καθηγήτριας γεωλογίας Eman Ghoneim, του Πανεπιστημίου της Β. Καρολίνας στο Wilmington, η οποία μελετά τις πυραμίδες στην Αίγυπτο. Με την εφαρμογή γεωφυσικών μεθόδων στις έρευνές της η Ghoneim, ανακάλυψε ότι πολύ κοντά στις πυραμίδες, υπήρχε ένας μεγάλος παραπόταμος του Νείλου ο Αχραμάτ, ο οποίος και εξαφανίστηκε ακόμη και πριν να ολοκληρωθεί η ανέγερση όλων των πυραμίδων που διήρκεσε περίπου 1.000 χρόνια. Με τις έρευνές της αυτές η καθηγήτρια Ghoneim τεκμηρίωσε ότι την περίοδο αυτή, που χρονολογείται στο Παλαιό και το Μέσο Βασίλειο, δηλαδή πριν 4.200 περίπου χρόνια, μια περίοδος μεγάλης ξηρασίας ήταν η αιτία της εξαφάνισης του παραπόταμου Αχραμάτ.
Η διατάραξη της φυσικής ισορροπίας
Με τις ήδη διαμορφωμένες λοιπόν καιρικές συνθήκες, εκτιμούμε ότι η φυσική ισορροπία η οποία κυρίως σχετίζεται με τα αποθέματα των νερών των υπόγειων υδροφορέων, έχει ήδη διαταραχθεί. Τα φυσικά αυτά ρεζερβουάρς νερού, που αποτελούν τουλάχιστον για τη Κρήτη αλλά και για τα μεγαλύτερα νησιά του Αρχιπελάγους τους κύριους πόρους τροφοδοσίας με πόσιμο νερό των πόλεων και των οικισμών τους, βρίσκονται σε κατάσταση δυσαναπλήρωσης των ποσοτήτων του νερού τους. Επιστημονικά γνωρίζουμε πως, εάν η εκφόρτιση των ρεζερβουάρς αυτών είναι φυσική, τότε έχουν δημιουργηθεί οι πηγές, ενώ όταν δεν υπάρχει φυσική εκφόρτιση, το νερό μπορούμε να το πάρουμε με την διάνοιξη των κατάλληλων υδρογεωτρήσεων και εν συνεχεία την άντλησή του. Ακόμη γνωρίζουμε πως, κατά τη φυσική λειτουργία των γιγάντιων αυτών ρεζερβουάρς, οι ποσότητες των νερών που είτε εκφορτίζονται από τις πηγές, είτε αντλούνται από τις γεωτρήσεις, δύνανται να αναπληρωθούν την επόμενη βροχομετρική περίοδο με τα νερά των βροχών και το λιώσιμο του χιονιού. Επίσης γνωρίζουμε πως η χωρητικότητά τους, κυμαίνεται από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ως και μερικές δεκάδες εκατομμύρια μετρικούς τόνους νερού. Βέβαια αναφέρουμε πως οι φυσικές λειτουργίες στον πλανήτη μας έχουν μεριμνήσει ώστε σε περιπτώσεις όπου κάποια υπόγεια ρεζερβουάρς υπερπληρωθούν, οι επιπλέον ποσότητες νερών που δεν μπορούν να χωρέσουν στους αποθηκευτικούς τους χώρους, οδηγούνται μέσω υπόγειων φυσικών διαδρομών εν είδη υπόγειων καναλιών, προς τη θάλασσα. Όμως τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται για μεν τις πηγές μια αισθητή μείωση της ετήσιας παροχής τους, για δε τις γεωτρήσεις μια πτώση της απόδοσής τους, που συνοδεύεται και μια αισθητή ταπείνωση της υδροστατικής στάθμης του νερού τους. Με απλούστερα λόγια, παρατηρούμε μια μεγάλη αδυναμία αναπλήρωσης των χρησιμοποιούμενων ποσοτήτων νερού.
Η δυσαναπλήρωση
Έτσι λοιπόν, τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται συνεχώς αυξανόμενες ελλείψεις κυρίως πόσιμου νερού, αλλά και αρδευτικού, στις περιοχές της Κρήτης και του Αρχιπελάγους, παρόλο που συνεχώς προστίθενται και νέες πηγές τροφοδοσίας, με τη διάνοιξη νέων γεωτρήσεων. Η αναπλήρωση με νερό των φυσικών αυτών ρεζερβουάρς, που στηρίζεται στην κατείσδυση του νερού στο εσωτερικό των γήινων πετρωμάτων, είναι μια πολύ αργή φυσική διεργασία και τα αποτελέσματά της χρειάζονται αρκετό χρονικό διάστημα για να γίνουν αντιληπτά. Θα πρέπει το επιφανειακό νερό να κατεισδύσει στα πετρώματα και αφού στη συνέχεια αποκτήσει την ιδιότητα του υπόγειου νερού να καταφέρει να διανύσει μια απόσταση στο εσωτερικό της γης μέχρις ότου φτάσει στα ήδη σχηματισμένα και προυπάρχοντα ρεζερβουάρς, που μπορεί να ποικίλει από κάποιες εκατοντάδες μέτρα, μέχρις και πολλές δεκάδες χιλιόμετρα. Έτσι λοιπόν καταλαβαίνουμε πως αυτή η διαδικασία αναπλήρωσης για να περαιωθεί, χρειάζεται πολύ χρόνο, που μπορεί να διαρκέσει από μερικούς μήνες, μέχρις και μερικά χρόνια. Κατανοούμε λοιπόν πως σε περιόδους με ελλειππείς βροχές και χιόνια, οι ποσότητες αυτές δύσκολα θα κατορθωθεί να αναπληρωθούν. Σίγουρα σήμερα βρισκόμαστε σε μια ανάλογη χρονική περίοδο. Eπιπλέον πρέπει να τονίσουμε ότι και λόγω της συντελούμενης κοινωνικο – οικονομικής ανάπτυξης, οι απαιτήσεις κυρίως σε πόσιμο νερό συνεχώς αυξάνονται και μάλιστα με πολύ γοργούς ρυθμούς.
Οι επιπτώσεις και το pic του φαινομένου
Ήδη οι επιπτώσεις των μειωμένων ποσοτήτων νερού και χιονιού που πέφτουν στις Μεσογειακές περιοχές τα τελευταία χρόνια είναι πια ορατές. Παρουσιάζονται συνεχώς ελλείψεις ακόμη και πόσιμου νερού σε πόλεις και οικισμούς, και όλο και πιο συχνά εκδίδονται κανονιστικές διατάξεις της διοίκησης για απαγόρευση της χρήσης πόσιμου νερού έστω και για ελάχιστη αρδευτική χρήση. Εκτιμούμε ότι τα προβλήματα αυτά χρόνο με το χρόνο συνεχώς θα πληθαίνουν. Από τις μέχρι τώρα παρατηρήσεις αφού δυστυχώς ακόμη δεν έχουν εκπονηθεί οι ανάλογες επιστημονικές μελέτες, μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι οι τάσεις για τις βροχοπτώσεις αλλά και τις χιονοπτώσεις για τα τελευταία χρόνια είναι αρνητικές. Εκτιμούμε ότι το φυσικό αυτό φαινόμενο για την περιοχή του Μεσογειακού χώρου, δηλαδή της μείωσης των βροχοπτώσεων ,υπακούει σε φυσικές συνθήκες που σχετίζονται με την ενεργειακή κατάσταση του γήινου φλοιού στα έγκατα της γης στην συγκεκριμένη αυτή περιοχή. Όπως όλες οι φυσικές διεργασίες, έτσι και οι φυσικές μεταβολές δεν έχουν τυχαιότητα αλλά υπακούουν σε μια κανονικότητα κλιμακούμενης αύξησης ή κλιμακούμενης μείωσης. Η πορεία τους, υπακούοντας στους νόμους της φυσιολογικότητας κάποια στιγμή θα φτάσει σε ένα σημείο καμπής που θα είναι το και το pic της μεταβολής, είτε όταν ακολουθείται τάση αύξησης είτε όταν ακολουθείται τάση ελάττωσης. Μετά το σημείο αυτό του pic , θα αρχίσει πάλι αντίστροφα η κλιμακούμενη μείωση ή η κλιμακούμενη αύξηση, έως να φτάσουμε στην κατάσταση κανονικότητας από όπου ξεκίνησε η μεταβολή της φυσιολογικότητας. Εκτιμούμε λοιπόν ότι το pic στην συγκεκριμένη περίπτωση της μείωσης των βροχοπτώσεων στον Μεσογειακό χώρο δεν έχει έρθει ακόμη και επομένως οι αρνητικές επιπτώσεις της μεταβολής αυτής θα συνεχιστούν και μάλιστα θα ενταθούν και περισσότερο.
Η αναγκαιότητα πρωτοβουλιών
Είναι λοιπόν απόλυτα αναγκαίο να ληφθούν πρωτοβουλίες από τη πλευρά της κυβέρνησης αλλά και των φορέων ενδιάμεσης διοίκησης ( Περιφέρειες, ΟΤΑ) ώστε να προσπαθήσουν να προλάβουν τα χειρότερα. Οι πρωτοβουλίες αυτές θα πρέπει να κινηθούν σε τρεις άξονες :
Α. Στον πρώτο άξονα θα εντάσσονται οι πρωτοβουλίες που θα αποσκοπούν στο να αυξήσουν το ποσοστό εκμετάλλευσης των υπόγειων νερών με νέες γεωτρήσεις. Θα πρέπει βέβαια οι ενέργειες διάνοιξης νέων γεωτρήσεων να είναι πάντα υπό την επίβλεψη Υδρογεωλόγων ώστε να μην υπάρξουν πιθανότητες υπερεκμετάλλευσης των υδροφορέων και πιθανότητες υφαλμύρυνσης.
Β. Στον δεύτερο άξονα θα βρίσκονται οι πρωτοβουλίες που θα αποσκοπούν στην εκπόνηση επιστημονικών μελετών από ειδικούς ερευνητές Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων για την δυνατότητα πρόβλεψης της βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης πορείας της κλιματικής μεταβολής. Ειδικότερα, αφού η χώρα χωριστεί σε κλιματικές ζώνες, στόχος της διερεύνησης θα είναι η δυνατότητα πρόβλεψης της διακύμανσης των ετήσιων ποσοστών βροχοπτώσεων και χιονιού, ανά κλιματική ζώνη. Προς τούτο προτείνεται η εκπόνηση ενός ‘’Εθνικού σχεδίου πρόβλεψης των ετήσιων βροχοπτώσεων’’.
Γ. Στον τρίτο άξονα, θα εντάσσονται οι πρωτοβουλίες αξιοποίησης των επιφανειακών νερών που ρέουν στα μικρά και μεσαία ποτάμια των περιοχών της Μεγαλονήσου και των νησιών του Αρχιπελάγους, και που στο τέλος καταλήγουν στη θάλασσα. Η αξιοποίηση αυτή θα επιτευχθεί με τη δημιουργία μικρών και μεσαίων φραγμάτων.
Το μήνυμα της ανακάλυψης στην Γκίζα
Αναλογιζόμενοι λοιπόν τους ήδη διαπιστωμένους ’’ Άνυδρους χειμώνες’’ των τελευταίων χρόνων στη Κρήτη και στο Αιγαίο, οδηγούμαστε αναγκαστικά πια, στο να λάβουμε υπ΄όψιν μας την τελευταία ανακάλυψη της καθηγήτριας Eman Ghoneim , για την παρατεταμένη ξηρασία της περιόδου των 2.200 π.Χ. περίπου, των προ – Μινωϊκών χρόνων στον Μεσογειακό χώρο, και τις επιπτώσεις της στην ευρύτερη περιοχή. Ήταν τόσο κοσμογονικές οι αλλαγές που επέφερε, ώστε εξαφανίστηκε και ένα μεγάλο ποτάμι που κατά την εκτίμησή της είχε μήκος τουλάχιστον 64 χιλιόμετρα! Η μελέτη της ιστορίας πάντα μας διδάσκει γιατί οι κύκλοι της ζωής όπως και οι κύκλοι της φυσιολογικότητας συνεχώς επαναλαμβάνονται. Μόνο που για κάθε τέτοια επανάληψη, οι επιπτώσεις ακολουθούν τα μεγέθη της τότε ισχύουσας ‘’ φυσιολογικής κλίμακας’’, δηλαδή κατά πολύ δυσμενέστερες!