Φαντάσου έναν καταθέτη στην πολιτεία της Αριζόνα που του επιτρέπεται να κάνει ανάληψη μόνο μικρά ποσά σε μετρητά κάθε εβδομάδα και αντιμετωπίζει περιορισμούς σχετικά με το πόσα χρήματα μπορεί να μεταφέρει μέσω τραπέζης, με έμβασμα, σε έναν τραπεζικό λογαριασμό στην Καλιφόρνια. Οι εν λόγω έλεγχοι κεφαλαίων (capital controls), αν ποτέ εφαρμοστούν εκεί, θα σήμαιναν το τέλος του δολαρίου ως ένα ενιαίο νόμισμα, διότι οι εν λόγω περιορισμοί είναι εντελώς ασύμβατοι με μια νομισματική ένωση (με οποιαδήποτε νομισματική ένωση).
Η Ελλάδα σήμερα (και η Κύπρος πριν) προσφέρει μια περιπτωσιολογική μελέτη για το πώς οι έλεγχοι κεφαλαίων διχάζουν ένα νόμισμα και νοθεύουν τα επιχειρηματικά κίνητρα. Η διαδικασία είναι απλή. Μόλις οι καταθέσεις σε ευρώ φυλακίζονται μέσα σε ένα εθνικό τραπεζικό σύστημα, το ένα νόμισμα χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο: σε ένα ευρώ της τράπεζας (Bank Euro, θα το λέμε BE) και σε ένα ευρώ σε χαρτί ή ένα ελεύθερο ευρώ (Free Euro, θα το λέμε FE). Ξαφνικά, αναδύεται μια άτυπη συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ των δύο (χωρισμένων) νομισμάτων.
Σκέψου έναν Έλληνα καταθέτη που επιθυμεί να μετατρέψει ένα μεγάλο ποσό από ΒΕ σε FE (ας πούμε, για να πληρώσει για ιατρικές δαπάνες στο εξωτερικό, ή για να ξεπληρώσει ένα χρέος της εταιρείας του σε μια μη-Ελληνική οντότητα). Υποθέτουμε ότι αυτός ο καταθέτης βρίσκει κάποιους κατόχους πολλών FE που είναι πρόθυμοι να αγοράσουν τα BE του, προκύπτει άμεσα μια ουσιαστική συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ των ΒΕ και FE, η οποία ποικίλει ανάλογα με το μέγεθος της συναλλαγής, την σχετική ανυπομονησία για να αποκτήσει FE ο κάτοχος των BE και την αναμενόμενη διάρκεια των ελέγχων κεφαλαίων.
Στις 18 Αυγούστου του 2015, λίγες εβδομάδες μετά που τράβηξαν την πρίζα από τις τράπεζες στην Ελλάδα (καθιστώντας έτσι τους ελέγχους κεφαλαίων αναπόφευκτους), η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ελληνικό υποκατάστημα της, η Τράπεζα της Ελλάδας, στην πραγματικότητα επισημοποίησαν ένα νομισματικό καθεστώς διπλού νομίσματος. Ένα κυβερνητικό διάταγμα αναφέρει ότι “Απαγορεύεται η πρόωρη, μερική ή ολική, εξόφληση δανείου σε πιστωτικό ίδρυμα, με εξαίρεση την αποπληρωμή με μετρητά ή έμβασμα από το εξωτερικό”.
Δες: ΠΡΑΞΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ: “Τραπεζική αργία βραχείας διάρκειας”, ΦΕΚ Α’ 65, 28 Ιουνίου 2015 https://goo.gl/Rdvg1C
Οι αρχές της ευρωζώνης επέτρεψαν έτσι στις ελληνικές τράπεζες να αρνηθούν στους πελάτες τους το δικαίωμα να αποπληρώσουν τα δάνεια ή τις υποθήκες τους σε BE, ενισχύοντας έτσι την εγκατεστημένη συναλλαγματική ισοτιμία ΒΕ-FE. Και, συνεχίζοντας να επιτρέπουν τις πληρωμές των ληξιπρόθεσμων φορολογικών οφειλών να πρέπει να γίνουν μόνο σε ΒΕ, ενώ συνταγογραφούν το FE ως κάτι το ξεχωριστό, ως πιο σκληρό νόμισμα που μοναδικά είναι σε θέση να σβήσει το χρέος εμπορικής τράπεζας, οι αρχές της Ευρώπης αναγνώρισαν ότι η Ελλάδα έχει τώρα δύο διαφορετικά ευρώ.
Οι πραγματικές επιπτώσεις αυτού του καθεστώτος διπλού νομίσματος στην οικονομία και στην κοινωνία στην Ελλάδα, μπορεί να φανεί μόνο από τις ολέθριες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και τις “μεταρρυθμίσεις” (κυρίως αυξήσεις φόρων, μειώσεις συντάξεων και άλλων τέτοιων συσταλτικών μέτρων) που επιβλήθηκαν στη χώρα από το αρχές της ευρωζώνης. Δες το παρακάτω διαφωτιστικό παράδειγμα.
Οι εταιρείες στην Ελλάδα εμπίπτουν γενικά σε δύο κατηγορίες. Στην μία κατηγορία είναι ένας μεγάλος αριθμός από μικρές επιχειρήσεις που βρίσκονται κάτω από την ασφυκτική πίεση από την φορολογική υπηρεσία για να πληρώνουν εκ των προτέρων, και αμέσως, το 100% του εταιρικού φόρου του επόμενου έτους (όπως αυτός υπολογίζεται κάθε φορά από τις φορολογικές αρχές). Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει εισηγμένες εταιρείες των οποίων ο κύκλος εργασιών σε ύφεση θέτει σε κίνδυνο την ήδη μειωμένη τιμή της μετοχής τους και την θέση τους σχετικά με τις τράπεζες, τους προμηθευτές και τους πιθανούς πελάτες (οι οποίοι είναι απρόθυμοι να υπογράψουν μακροπρόθεσμες συμβάσεις με μια υποτονική εταιρεία).
Η συνύπαρξη, στην ίδια υφεσιακή οικονομία, των δύο αυτών τύπων επιχειρήσεων δημιουργεί απροσδόκητες ευκαιρίες για σκιώδεις συναλλαγές, χωρίς τις οποίες αμέτρητες επιχειρήσεις μπορεί να κλείσουν τις πόρτες τους οριστικά. Μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική που περιλαμβάνει αυτές τις δύο επιχειρήσεις, ας πούμε, την Micro (μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση που αντιμετωπίζει την πληρωμή μιας μεγάλης προκαταβολής φόρου) και της Macro (μιας εισηγμένης εταιρείας περιορισμένης ευθύνης που πρέπει να επιδεικνύει έναν υψηλότερο κύκλο εργασιών από ότι πραγματικά έχει).
Η Macro συμφωνεί να εκδίδει τιμολόγια για τα (ανύπαρκτα) αγαθά ή υπηρεσίες που παρέχονται στην Micro, μέχρι, ας πούμε, τα 20.000€ ($22.000). Η Micro συμφωνεί να πληρώσει 24.600€ στον τραπεζικό λογαριασμό της Macro (το ποσό συν το 23% του φόρου προστιθέμενης αξίας) με την προϋπόθεση ότι η Macro θα επιστρέψει τα 20.000€ στην Micro. Με αυτό τον τρόπο, με κόστος 4.600€, η Micro μειώνει το φορολογητέο εισόδημα της κατά 24.600€, ενώ η Macro ενισχύει τον κύκλο εργασιών της κατά 20.000€.
Αλίμονο όμως, λόγω των ελέγχων κεφαλαίων, η Macro δεν μπορεί να επιστρέψει στην Micro τα FE που πρέπει, ούτε και μπορεί να εμβάσει 20.000€ σε ΒΕ στον τραπεζικό λογαριασμό της Micro (μήπως και τα ανακαλύψουν οι φορολογικές αρχές). Έτσι, για να σφραγίσουν την συμφωνία, η Micro και η Macro προσεγγίζουν έναν πλούσιο σε μετρητά καλοθελητή διαμεσολαβητή-πωλητή. Αυτός είναι συνήθως ένας ιδιοκτήτης βενζινάδικου που βρίσκεται στο τέλος κάθε μέρας με πολλά μετρητά στην κατοχή του από τις πωλήσεις της ημέρας και ο οποίος, για λόγους ασφαλείας και προκειμένου να πληρώσει τους προμηθευτές καυσίμων του, υποχρεώνεται να καταθέτει τα μετρητά του καθημερινά στην τράπεζά του, μετατρέποντας τα πολύτιμα FE του σε λιγότερο πολύτιμα (και σκλαβωμένα) BE. Η αμοιβαία επωφελής συμφωνία ολοκληρώνεται όταν η Macro εμβάζει 20.000€ ΒΕ στον ιδιοκτήτη του βενζινάδικου, ο οποίος στη συνέχεια δίνει ένα λίγο μικρότερο ποσό από τα FE (τα μετρητά του) στον ιδιοκτήτη της Micro, τσεπώνοντας την διαφορά.
Το γεγονός είναι ότι, αυτή η άτυπη συμφωνία προς όφελος όλων των πλευρών, εκθέτει τη φοβερή αναποτελεσματικότητα της τρέχουσας δημοσιονομικής πολιτικής (δηλαδή, την τιμωρητική φορολογία των επιχειρήσεων) και δείχνει το πως ο έλεγχος κεφαλαίων την μεγεθύνει. Το κράτος συγκεντρώνει τον πρόσθετο ΦΠΑ από την Micro (αντί μιας απώλειας σε φορολογία επιχειρήσεων που η Micro δεν μπορεί να πληρώσει ούτως ή άλλως), η Macro απολαμβάνει τα οφέλη του φαινομενικά μεγαλύτερου κύκλου εργασιών και ο ιδιοκτήτης βενζινάδικο μειώνει τις απώλειες του από τη μετατροπή των FE του σε ΒΕ (βγάζοντας παράλληλα και το κατιτίς του). Το μειονέκτημα είναι ότι η οικονομική δραστηριότητα έχει υπερεκτιμηθεί και, το πιο σημαντικό, ότι η μεταρρύθμιση γίνεται ακόμα πιο δύσκολη, καθώς οι επιχειρηματίες εσωτερικεύουν την ανάγκη να βρει νέους, δημιουργικούς τρόπους κάμψης των κανόνων.
Ο μοναδικός σκοπός των ελέγχων στην κίνηση των κεφαλαίων που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα το περασμένο καλοκαίρι ήταν για να αναγκάσει την “επαναστατική” κυβέρνηση της χώρας να συνθηκολογήσει με τις αποτυχημένες πολιτικές της ευρωζώνης. Αλλά μια ακούσια συνέπεια ήταν η επισημοποίηση των δύο παράλληλων νομισμάτων (ευρώ). Σε συνδυασμό με την τιμωρητική φορολόγηση που προκαλείται από την άρνηση της Ευρώπης να αναγνωρίσει τη μη βιωσιμότητα του ελληνικού δημοσίου χρέους, το καθεστώς του διπλού νομίσματος παράγει απρόβλεπτα κίνητρα για άτυπες συναλλαγές σε μια χώρα που χρειαζόμαστε απεγνωσμένα να νικήσουμε το άτυπο.
Η πραγματικότητα των δύο νομισμάτων στην Ελλάδα είναι η πιο ζωντανή απόδειξη, μέχρι στιγμής, του κατακερματισμού της Ευρωπαϊκής νομισματικής “ένωσης”. Σε σύγκριση, η Αριζόνα ποτέ δεν φαινόταν τόσο καλή.
————-
Πηγή: Project Syndicate, “Greece’s Two Currencies”
https://www.project-syndicate.org/…/greece-dual-currency-re…
JAN 7, 2016
by Yanis Varoufakis
Yanis Varoufakis, a former finance minister of Greece, is Professor of Economics at the University of Athens.
