Όταν η κρίση του ευρώ ήταν ακόμα στα σπάργανα, κάποιοι από εμάς θεωρήσαμε εκ των ων ουκ άνευ ένα μεγάλο πρόγραμμα δημόσιων πράσινων επενδύσεων ως προαπαιτούμενο για να γλυτώσει η Ευρώπη από την οικονομική καθίζηση και την Ακροδεξιά – την μοναδική πολιτική παράταξη που θα ενισχυόταν από την καθίζηση. Το 2017 προσδιόρισα τι χρειαζόταν η Ευρώπη: επενδύσεις ύψους 5% του συνολικού ευρωπαϊκού εισοδήματος σε πράσινη ενέργεια και βιώσιμες τεχνολογίες.
Δεδομένου ότι γνωρίζαμε τότε, όπως γνωρίζουμε και τώρα, ότι ούτε τα κράτη μέλη της ΕΕ ούτε ο προϋπολογισμός της ΕΕ μπορούσαν να αντέξουν αυτό το ποσό, προτείναμε έναν καινοτόμο τρόπο χρηματοδότησής μέσω ομολόγων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) με την εγγύηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ).
Όταν κατέθεσα αυτή την πρόταση στο Ecofin τον Μάρτιο του 2015 δεν απορρίφθηκε ποτέ καθώς ποτέ δεν συζητήθηκε. Δεν παραιτήθηκα της ιδέας και στις ευρωεκλογές του 2019 έθεσα υποψηφιότητα στη Γερμανία υποστηρίζοντας την «Νέα Πράσινη Συμφωνία για την Ευρώπη» του DiEM25, ένα μανιφέστο με κεντρική αναφορά την καμπάνια μας για πράσινες επενδύσεις της τάξης του 5% η οποία, όπως λέγαμε, θα μπορούσε να είναι «για τους προοδευτικούς ό,τι είναι η δαιμονοποίηση των μεταναστών και ο ρατσισμός για τους δεξιούς». Αντ’ αυτού, η επερχόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, υιοθέτησε μια απελπιστικά υποχρηματοδοτούμενη δήθεν Πράσινη Συμφωνία, η οποία ήταν τόσο μακροοικονομικά ασήμαντη όσο και (όπως προειδοποιήσουμε) περιβαλλοντικά ψευδεπίγραφη.
Μετά ήρθε η πανδημία. Οι ευρωπαίοι ηγέτες προέκριναν ως λύση το Ταμείο Ανάκαμψης, επίσημα γνωστό ως NextGenerationEU. Όταν ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ ζητωκραύγαζαν, βλέποντας στο Ταμείο Ανάκαμψης την απαρχή της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής ένωσης, το ΜέΡΑ25 προειδοποιούσαμε στη Βουλή πως το Ταμείο Ανάκαμψης δεν ήταν μόνο μακροοικονομικά ασήμαντο αλλά, το χειρότερο, θα αποδεικνυόταν η ταφόπλακα κάθε προοπτικής μιας ευρωπαϊκής δημοσιονομικής ένωσης ικανής να χρηματοδοτεί τις επενδύσεις που ήταν απαραίτητες για το μέλλον της Ευρώπης. Δεν πέρασε καιρός που η θέση μας, που τόσο είχε λοιδορηθεί τότε, επιβεβαιώθηκε σιωπηλά από όλους που τότε γιόρταζαν.
Την σιωπή τους όμως έσπασε πριν δυο βδομάδες στις Βρυξέλλες ο Μάριο Ντράγκι. Ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας παρέδωσε με μεγάλες φανφάρες την πολυαναμενόμενη έκθεση του για το μέλλον της ΕΕ στην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Τι λοιπόν πρέπει να κάνει η Ευρώπη, σύμφωνα με τον Ντράγκι; Ο κεντρικός πυλώνας της έκθεσης Ντράγκι είναι η πρόταση για… δημόσιο πρόγραμμα πράσινων επενδύσεων της τάξης του 5% του συνολικού ευρωπαϊκού εισοδήματος μέσω νέου κοινού χρέους που δεν πρέπει να επιβαρύνει τα αδύναμα κράτη-μέλη, αλλά να είναι κοινό χρέος.
Αμέσως, δημοσιογράφοι από όλη την Ευρώπη μού τηλεφώνησαν για να με ρωτήσουν αν αισθανόμουν δικαιωμένος. «Όχι, αισθάνομαι συντετριμμένος», απάντησα. «Αλλά», επέμεινε ένας από αυτούς, «δεν είναι καλύτερα να εφαρμοστεί η πρότασή σας καθυστερημένα παρά ποτέ;». «Όχι», του απάντησα: «τώρα πια είναι πολύ αργά.» Γιατί ισχυρίζομαι πως είναι πλέον «πολύ αργά» για την πρόταση που κατέθετα το 2015-19, και την οποία τώρα ενστερνίστηκε ο Ντράγκι στην έκθεσή του;
Ο λόγος ξεπερνά το γεγονός ότι χάσαμε χρόνο πολύ – ότι έχοντας απορρίψει εκείνη την πρότασή μας στις ευρωεκλογές του 2019 η ΕΕ έχασε την ευκαιρία να επενδύσει (τουλάχιστον) τρία τρισεκατομμύρια ευρώ σε πράσινες τεχνολογίες, με αποτέλεσμα να μείνουμε πολύ, πολύ πίσω από την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο βαθύτερος λόγος που είναι «πλέον αργά» είναι ότι χάσαμε την ευκαιρία, έστω από εδώ και εμπρός, να διοχετεύουμε το 5% του ευρωπαϊκού εισοδήματος σε πράσινες επενδύσεις.
Να το πω απλά: Το 2019 υπήρχε η δυνατότητα. Σήμερα, μετά από μια πενταετία καθυστερήσεων, δεν υπάρχει. Έχει εξαϋλωθεί, έχει εξαφανιστεί. Γιατί; Επειδή, ενώ χάναμε χρόνο, η ευρωπαϊκή οικονομία πέρασε από μια περίοδο αποπληθωριστικής δυναμικής σε μια περίοδο πληθωριστικής δυναμικής. Για αυτό χάθηκε η ευκαιρία που υπήρχε μέχρι (το πολύ) το 2020. Επιτρέψτε μου να εξηγηθώ.
Η πρότασή μου το 2019 ήταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να δώσει το πράσινο φως στην ΕΤΕπ να εκδίδει ετησίως δικά της ομόλογα 30ετούς διάρκειας αξίας περίπου μισού τρισεκατομμυρίου ευρώ ετησίως για τη χρηματοδότηση πράσινων επενδύσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκείνη την εποχή, η ΕΚΤ αγόραζε ήδη ομόλογα της ΕΤΕπ για να αντιμετωπίσει τον αποπληθωρισμό που προκαλούσε πολιτική κρίση (π.χ. ωθώντας τα επιτόκια των αποταμιευτών στο μηδέν και κάτω από αυτό) και αποεπενδύσεις στη Γερμανία.
Το μόνο που έπρεπε να κάνει η ΕΚΤ τότε για να στηρίξει το πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα που προτείναμε ήταν να δηλώσει ότι θα αγόραζε αυτά τα νέα ομόλογα της ΕΤΕπ (π.χ. αντί για γερμανικά κρατικά ομόλογα). Αυτό θα σήμαινε δωρεάν χρήμα για πράσινες επενδύσεις ύψους 5% του συνολικού ευρωπαϊκού εισοδήματος, χωρίς καμία επιβάρυνση των προϋπολογισμών ούτε των κρατών-μελών ούτε της ΕΕ.
Αν αυτό είχε γίνει τότε, σήμερα η παραγωγικότητα θα ήταν πολύ υψηλότερη πανευρωπαϊκά, οι τιμές ενέργειας πολύ χαμηλότερα, η γερμανική βιομηχανία δεν θα βρισκόταν στη σημερινή θλιβερή της κατάσταση, και τα κρατικά ταμεία των κρατών-μελών θα αναζωογονούνταν με ένα κύμα φορολογικών εσόδων λόγω της αυξημένης βιομηχανικής παραγωγής (και όχι της αφαίμαξης των μικρομεσαίων και των μισθωτών).
Σήμερα, είναι πολύ αργά για να κάνουμε κάτι τέτοιο. Μετά από χρόνια αμελητέων επενδύσεων, η συνολική προσφορά αγαθών συρρικνώθηκε πανευρωπαϊκά. Έτσι, εξαιτίας της πανδημίας που μείωσε κι άλλο την προσφορά αγαθών, οι τιμές μπήκαν σε ανοδική πορεία (πληθωρισμός) αναγκάζοντας την ΕΚΤ να πουλάει ομόλογα – καταργώντας έτσι την προοπτική αγοράς μεγάλων ποσοτήτων ομολόγων της ΕΤΕπ. Να γιατί μια πρόταση που ήταν εξαιρετική πριν το 2020 σήμερα δεν μπορεί να εφαρμοστεί.
Θα ρωτήσει όμως κάποιος: Δεν μπορεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκδίδει δικά της ομόλογα στο επίπεδο του 5% του εισοδήματος της Ευρώπης, όπως έκανε για να χρηματοδοτήσει το Ταμείο Ανάκαμψης; Όχι, διότι αυτά τα ομόλογα της Επιτροπής δεν τα εμπιστεύονται ούτε οι επενδυτές (οι οποίοι γνωρίζουν ότι η Επιτροπή δεν μπορεί να δεσμευτεί ότι θα αυξήσει τους δικούς της πόρους ή το ύψος των συνεισφορών των κρατών-μελών στον προϋπολογισμό της ΕΕ) ούτε και οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών (οι οποίες βλέπουν το σωρό των ομολόγων της Επιτροπής ως προάγγελο πιέσεων για αύξηση των συνεισφορών τους στον μελλοντικό προϋπολογισμό της Επιτροπής).
Η μόνη εναλλακτική λύση για τη χρηματοδότηση του αναγκαίου επενδυτικού προγράμματος θα ήταν μια πραγματική ομοσπονδία, με μια δημοκρατικά εκλεγμένη ομοσπονδιακή κυβέρνηση κι έναν ομοσπονδιακό προϋπολογισμό τουλάχιστον τριάντα φορές (!) μεγαλύτερο από τον σημερινό προϋπολογισμό της ΕΕ. Μετά όμως από 15 χρόνια πολιτικού κατακερματισμού της ΕΕ, με τους λαούς της Ευρώπης να ακούνε «περισσότερη Ευρώπη» και να κρύβονται κάτω από το κρεβάτι, ούτε σεναριογράφος επιστημονικής φαντασίας δεν μπορεί να διανοηθεί την ευρωπαϊκή ομοσπονδοποίηση: ο εγκληματικός χειρισμός, πρώτα, της κρίσης του ευρώ και, στη συνέχεια, της πανδημίας έχει ωθήσει στη σφαίρα του πολιτικά αδύνατου την κάθε ιδέα πολιτικής ένωσης.
Εν ολίγοις, η έκθεση Ντράγκι θα καταλήξει στο καλάθι των αχρήστων, αφού βέβαια γιορταστεί και λιβανιστεί δεόντως. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προσποιούμενη πως την λαμβάνει υπόψη της, θα επαναχρησιμοποιήσει κάποια από τα αχρησιμοποίητα χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης, μόνο και μόνο για να προσποιηθεί ότι κάνει κάτι στον δρόμο που χάραξε ο Μάριο. Κι ο Μάριο; Δεν το γνωρίζει αυτό; Είμαι σίγουρος ότι το γνωρίζει. Και ότι, συνεπώς, αναγνωρίζει στην έκθεσή του το κύκνειο άσμα μιας Ευρώπης που καθημερινά μετατρέπεται σε θλιβερό μουσείο απαρχαιωμένων βιομηχανιών και εξαιρετικών εκθέσεων που αρχειοθετήθηκαν αφού εκθειάστηκαν.
*Το πιο πάνω άρθρο αποτελεί απόδοση της μηνιαίας στήλης του Γιάνη Βαρουφάκη στο Project Syndicate