Το 2008 οι Ευρωπαίοι κέρδιζαν, συνολικά, 10% περισσότερα χρήματα από τους Αμερικανούς. Μέχρι το 2022, οι Αμερικανοί έφτασαν να κερδίζουν 26% περισσότερα χρήματα από τους Ευρωπαίους. Αυτή την εβδομάδα η εφημερίδα «Wall Street Journal» επιβεβαίωσε ότι οι Ευρωπαίοι γίνονται φτωχότεροι όχι μόνο συλλογικά αλλά και ιδιωτικά. Αυτή η συγκλονιστική αντιστροφή προκλήθηκε από την άνευ προηγουμένου λιτότητα που επέβαλαν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στις οικονομίες τους μετά τη Μεγάλη Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2008.
Η λιτότητα δεν πλήττει μόνο τα ευάλωτα άτομα που χρειάζονται κρατική υποστήριξη σε δύσκολες στιγμές. «Σκοτώνει» και τις επενδύσεις. Σε κάθε οικονομία, οι συλλογικές δαπάνες ισούνται με το συλλογικό εισόδημα. Σε περίοδο ύφεσης όπου οι ιδιωτικές δαπάνες μειώνονταν, η ταυτόχρονη μείωση των δημοσίων δαπανών από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, επιτάχυναν τον ρυθμό μείωσης των συνολικών εισοδημάτων.. Αναμενόμενα, οι Ευρωπαίοι επιχειρηματίες αρνήθηκαν να επενδύσουν χρήματα για την παραγωγή αγαθών που οι καταναλωτές δεν είχαν πιά την οικονομική δύναμη να αγοράσουν. Έτσι η λιτότητα «σκότωσε» τις επενδύσεις ανά την Ευρώπη μετά το 2008 και έβαλε την Ευρώπη σε τροχιά παρακμής.
Κάθε κύμα λιτότητας πλήττει πρώτα και κύρια έναν συγκεκριμένο τομέα δημοσίων δαπανών: τις δημόσιες επενδύσεις – τον πιο εύκολο στόχο των κρατικών περικοπών, σε σύγκριση με άλλες σχετικά ανελαστικές δαπάνες (συντάξεις, μισθοί του δημόσιου τομέα κ.λπ.). Έτσι, δεν ήταν μόνο η επίδραση στη συνολική ζήτηση και τις επενδύσεις που άφησαν την Ευρώπη «πληγωμένη» για τα καλά, αλλά, επίσης, η μακροπρόθεσμη αποσβεστική επίδραση της λιτότητας στις δημόσιες επενδύσεις.
Σήμερα, τόσα χρόνια αργότερα, η ευρωζώνη διαθέτει χαμηλότερα επίπεδα δημοσίων επενδύσεων (ως ποσοστό του συνολικού εισοδήματος) από οποιαδήποτε άλλη προηγμένη χώρα ή οικονομικό μπλοκ. Και αν εξαιρέσουμε την Ιρλανδία, όπως οφείλουμε (δεδομένου ότι το ΑΕΠ της περιέχει εισοδήματα πολυεθνικών που οι Ιρλανδοί δεν βλέπουν ποτέ), η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη της Ευρώπης – η Γερμανία – έρχεται τελευταία στην Ευρώπη αναφορικά με το ποσοστό των συνολικών επενδύσεών της.
Με εξαίρεση τα είδη πολυτελείας (με εταιρείες όπως η LVMH, η Hermes, η Porsche και η Ferrari να πρωτοστατούν) και το ποδόσφαιρο, η Ευρώπη μετατρέπεται σε μια οικονομική ασημαντότητα. Η ισχυρή γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία μπορεί να διατήρησε την παραγωγή της, αλλά η προστιθέμενη αξία της βρίσκεται σε μακροπρόθεσμη αποσύνθεση. Οι επενδύσεις στην πράσινη τεχνολογία είναι θλιβερές. Οι μπαταρίες, η τεχνητή νοημοσύνη και όλες οι ψηφιακές τεχνολογίες που αποτελούν τους μοχλούς της παγκόσμιας ανάπτυξης προσπέρασαν την Ευρώπη. Το 1990, η Ευρώπη κατασκεύαζε το 44% των ημιαγωγών παγκοσμίως, τώρα παράγει μόνο το 9% (οι ΗΠΑ παράγουν το 12%). Η Big Tech είναι αποκλειστικά αμερικανική και κινεζική. Από τις είκοσι κορυφαίες εταιρείες παγκοσμίως μόνο δύο είναι ευρωπαϊκές (ASML και SAP).
Η πανδημία ανέβαλε την προσπάθεια επιβολής νέας λιτότητας στην Ευρώπη για μερικά χρόνια, καθώς οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ ανεστάλησαν και οι κυβερνήσεις προχώρησαν σε ένα πάρτι δαπανών για να υποστηρίξουν τις επιχειρήσεις. Ανακοινώθηκε ένα Ταμείο Ανάκαμψης το οποίο πολλοί έσπευσαν να ανακηρύξουν ως το ευρωπαϊκό ανάλογο του οικονομικού προγράμματος του Αλεξάντερ Χάμιλτον – που φυσικά δεν ήταν (όπως είχα προειδοποιήσει εκείνη την εποχή). Η πανδημία ήταν μια ακόμη παγκόσμια κρίση που έφερε την Ευρώπη σε νέα μειονεκτική θέση σε σχέση με την Αμερική. Η ανάκαμψη της Ευρώπης ήταν όχι μόνο μικρότερη από την αμερικανική, αλλά επέφερε και μικρότερη αξία για κάθε ευρώ που δαπανήθηκε, επειδή, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες όπου το μεγαλύτερο μέρος των κρατικών επιδοτήσεων χορηγούνταν απευθείας στους πολίτες, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επέλεξαν να επιδοτήσουν τις επιχειρήσεις. Και δεδομένου ότι σε δύσκολες εποχές οι επιχειρήσεις εμφανίζουν σημαντικά χαμηλότερη τάση να ξοδεύουν χρήματα (παρά μόνο για να επενδύσουν στις δικές τους μετοχές) σε σχέση με τους πολίτες, η ανάκαμψη της Ευρώπης ήταν ακόμη μικρότερη από αυτή που αποκαλύπτουν τα ανακοινωμένα νούμερα.
Οι ιστορικοί της Οικονομίας θα καταγράψουν το κραχ του τραπεζικού τομέα του 2008, την επακόλουθη κρίση δημοσίου χρέους μετά το 2009 και την πανδημία, ως μια σειρά ευκαιριών που επέλεξαν να χάσουν οι ευρωπαϊκές ελίτ προκειμένου να επιστρέψουν – ευκαιρίας δοθείσης – στη λιτότητα. Οι περισσότεροι σχολιαστές αποδίδουν αυτήν την επιλογή στους παράλογους φόβους για τον πληθωρισμό (π.χ. η κληρονομιά της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης), τον μακροοικονομικό αναλφαβητισμό κ.λπ. Εγώ συστηματικά υποστηρίζω ότι κυρίως υποκινείται από μια μακροχρόνια ταξική εχθρότητα προς τους εργαζόμενους της Ευρώπης.
Ανεξάρτητα από τον λόγο, γεγονός είναι ότι η Ευρώπη πρόκειται να επαναλάβει το ίδιο λάθος τη χειρότερη δυνατή στιγμή. Ενώ η βιομηχανία και οι υποδομές μας καταρρέουν μετά από χρόνια υποεπενδύσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες βιώνουν μια επενδυτική έκρηξη λόγω του «Νόμου για τη Μείωση του Πληθωρισμού», όπως παραπλανητικά βάφτισε ο Πρόεδρος Μπάιντεν, μια πολιτικής ατζέντα χορήγησης γιγαντιαίων επιδοτήσεων σε επιχειρηματικούς ομίλους (συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών) που επενδύουν σε αμερικανικό έδαφος, κυρίως στην πράσινη τεχνολογία. Και πώς απαντά η ΕΕ; Με κινήσεις για την αποκατάσταση των δημοσιονομικών κανόνων που θα ενεργοποιήσουν εκ νέου την επιβολή της λιτότητας που προκάλεσε τη σχετική εξαθλίωση της Ευρώπης!
Οι οιωνοί είναι σαφείς. Η Ευρώπη θα επιμείνει στη σύσταση του δικού της επενδυτικού ταμείου ως απάντηση στον αμερικανικό νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού, αλλά το αποτέλεσμα θα είναι ακόμα πιο απογοητευτικό και εξίσου διχαστικό όσο ήταν το Ταμείο Ανάκαμψης. Καθώς η Ευρώπη συνεχίζει να χάνει έδαφος και οι καθαρές εξαγωγές της προς την Αμερική και την Κίνα υποχωρούν (επίσης λόγω των πολιτικών που επιβάλλει η Ουάσιγκτον στις Βρυξέλλες), οι οπαδοί του προστατευτισμού θα κυριαρχήσουν στην Ευρώπη, στρέφοντας την οργή τους περισσότερο προς την Κίνα παρά την Αμερική. Πέραν του κόστους της μετάβασης από το φθηνό αέριο της Gazprom στο ακριβό LNG που αποστέλλεται από τον Κόλπο του Μεξικού, σύντομα το κόστος των προηγμένων ηλιακών συλλεκτών (που μόνο οι Κινέζοι μπορούν να παρέχουν σε χαμηλές τιμές) θα αυξηθεί, όπως και ολόκληρη η διαδικασία μετάβασης στην πράσινη ενέργεια.
Για την ώρα, οι σχολιαστές της Ευρώπης εξακολουθούν να ανησυχούν για τον πληθωρισμό, κάτι που είναι κατανοητό δεδομένου ότι οι όμιλοί μας έχουν χρησιμοποιήσει την ισχύ τους στην αγορά για να απομυζήσουν τεράστιο περιθώριο κέρδους κατά τη διάρκεια της πρόσφατης έξαρσης ακρίβειας. Όμως, κάτω από την επιφάνεια της ευρωπαϊκής οικονομίας, ο πραγματικός κίνδυνος είναι μια νέα δυναμική ύφεσης – την οποία μπορούμε ήδη να δούμε στα δεδομένα της προσφοράς χρήματος και των συνολικών επενδύσεων.
Αν οι Ευρωπαίοι δεν ξεσηκωθούν εναντίον της επικείμενης επιστροφή της λιτότητας, η οποία θα προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά στον ήδη κατακερματισμένο κοινωνικό ιστό της Ευρώπης και τη μειωμένη παραγωγική της ικανότητα, δεν χρειάζεται να είναι κανείς προφήτης για να δει τι έρχεται: Η ζωή στην Ευρώπη θα συνεχίσει να γίνεται ακριβότερη, οι πραγματικοί μισθοί χαμηλότεροι και η ποιότητα των θέσεων εργασίας χειρότερη. Εν τω μεταξύ, η Ευρώπη, ως ιδέα και ως οντότητα, θα ακολουθήσει την πλειονότητα των εργαζομένων της Ευρώπης στο θλιβερό μονοπάτι που βαδίζουν εδώ και πάνω από μια δεκαετία.
*Το πιο πάνω άρθρο αποτελεί απόδοση της μηνιαίας στήλης του Γιάνη Βαρουφάκη στο Project Syndicate με αρχικό τίτλο “Let the Banks Burn”