Σε αυτήν τη φυλακή δεν υπάρχουν συρματοπλέγματα, υπερυψωμένα τείχη, πάνοπλοι φρουροί… Αντίθετα, οι κατάδικοι κάνουν ηλιοθεραπεία στην παραλία, βλέπουν ποδόσφαιρο στην τηλεόραση μαζί με συγκρατούμενους τους, κάνουν σάουνα και απολαμβάνουν τον καθαρό αέρα με περιπάτους στο δάσος. Όπως καταλαβαίνετε, δεν έχουν κανέναν απολύτως λόγο να επιχειρήσουν να αποδράσουν!
Καλώς ήρθατε στο νησί-φυλακή Μπαστόι, στη Νορβηγία. Φανταστείτε το περιβόητο Αλκατράζ… στην «τουριστική» εκδοχή του. Αντί για κελιά, υπάρχουν ξύλινα αγροτόσπιτα μέσα στη φύση, που μοιάζουν περισσότερο με φυλάκιο στην παραμεθόριο, όπου οι φαντάροι μοιράζονται τις αγγαρείες.
Εάν σκέφτεστε πως πρόκειται για μία φυλακή για μέλη της κοινωνικής ελίτ, που -άγνωστο ίσως πως για εμάς στην Ελλάδα- καταδικάστηκαν από τη Δικαιοσύνη, κάνετε λάθος. Μπορεί να συναντήσει κανείς βιαστές, ληστές, εμπόρους ναρκωτικών και κάθε λογής εγκληματίες…
Ο διευθυντής της φυλακής δεν πονοκεφαλιάζει με απόπειρες αποδράσεων, ούτε πετάγεται από την καρέκλα του κάθε φορά που ακούει ελικόπτερο. Για το μόνο που ανησυχεί… είναι για τα λουλούδια του, τα οποία περιποιείται με μεγάλη φροντίδα.
Υπάρχουν 5 φρουροί όλοι κι όλοι στο νησί-φυλακή Μπαστόι και αυτοί κάνουν βάρδιες μόνο τα βράδια, κυρίως περιπολίες για τυπικούς λόγους. «Το μόνο που πρέπει να στερούνται οι κρατούμενοι είναι η ελευθερία τους. Τίποτα παραπάνω…», εξηγεί ένας από αυτούς.
Η φυλακή του Μπαστόι δεν έχει πολλά κοινά με τις άλλες πέντε, αποκαλούμενες «ανοιχτές» φυλακές της Νορβηγίας. Γιατί εδώ, μετά τις εργασίες που έχει αναλάβει ο καθένας κατά τη διάρκεια της μέρας, υπάρχει σ’ ένα πρόγραμμα ελεύθερου χρόνου η δυνατότητα επιλογών μεταξύ τένις, ποδοσφαίρου, χόκεϊ, βόλεϊ, τζόγκινγκ, ακόμη και σκι! Πρόκειται για φυλακή ή για ένα δημιούργημα της φαντασίας;
Ο διευθυντής Οϊβιντ Αλνες προτιμά να μιλά για το «αίσθημα ευθύνης» που δείχνουν όλοι απέναντι στους κρατούμενους, παραχωρώντας τους όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ελευθερία. Στο γραφείο του διακρίνονται εγχειρίδια και βιβλία τόσο για γνωστική ψυχολογία όσο και του Κ. Μαρξ, ενώ ράφια και υπολογιστής είναι καλυμμένα με κίτρινα χαρτάκια σημειώσεων -«να συζητήσω με τον Ντάνιελ για…», «ο Λέιφ δείχνει απαθής, να τον αποσπάσουμε από την αυτοαπομόνωσή του». Ο Αλνες κρατά λεπτομερείς σημειώσεις για όλους τους τροφίμους του Μπαστόι, διευκρινίζοντας ότι «προσπαθούμε να προσεγγίσουμε καθέναν προσωπικά, να κερδίσουμε την εμποστοσύνη του προκειμένου να δημιουργήσουμε δεσμούς». Η θεωρία του είναι πως η συμπεριφορά με επαρκή σεβασμό στους κρατουμένους θα επιδράσει θετικά, ώστε μετά την απόλυσή τους να συμπεριφέρονται κι αυτοί αναλόγως στους συνανθρώπους τους».
Οπως αναφέρεται σε πρόσφατο δημοσίευμα της γερμανικής «Ζιντόιτσε Τσάιτουνγκ», στην πραγματικότητα ήδη από την άφιξή τους στο Μπαστόι δεν υπάρχουν πολλά που να μην είναι γνωστά στον Αλνες σχετικά με τον καθένα ξεχωριστά -νούμερο υποδημάτων, παιδικά χρόνια, αλλεργίες. Ο Αλνες υποδέχεται όλους τους νεοαφιχθέντες με χειραψία και συστήνεται με το μικρό του όνομα. Αυτό ήδη προκαλεί την πρώτη έκπληξη. Δεν είναι και το ευκολότερο πράγμα να αντιμετωπίζει κανείς τέτοια συμπεριφορά σε φυλακή, πολύ λιγότερο την εμπιστοσύνη. «Για τους πιο πολλούς το πρώτο δίμηνο είναι το δυσκολότερο», τονίζει η Κρίστελ Σιντάλ, που εδώ και δύο χρόνια είναι στέλεχος της συνολικώς πενταμελούς άοπλης φρουράς, που περιπολεί στο νησάκι. Ιδιαιτέρως όσοι έχουν περάσει αρκετό καιρό σε συμβατικές φυλακές, έχουν συνηθίσει σε μια αδράνεια, απάθεια και απομόνωση. Μερικοί έχουν μάθει και να εκτιμούν τη μοναξιά της φυλακής -ωστόσο όσοι έρχονται στο Μπαστόι για να «αράξουν» γρήγορα ξαναστέλνονται πίσω. Μόνον όποιος συμμετέχει στην κοινωνική ζωή και αποζητεί επικοινωνία με συγκρατούμενους και προσωπικό καταφέρνει να προσαρμοστεί· και μένει. Πρόκειται για ένα είδος ψυχολογικής πίεσης, πρωτοποριακής για δεδομένα φυλακών.
Αναμφίβολα, πολλοί θα θεωρήσουν προσβλητικό για την κοινωνία να απολαμβάνουν εγκληματίες τέτοιες συνθήκες διαβίωσης. Ο μέσος όρος ποινής τροφίμων στο Μπαστόι είναι πεντέμισι χρόνια -και σε μία χώρα όπου έχει καταργηθεί τόσο η θανατική ποινή όσο και η ισόβια κάθειρξη, για να έχει καταδικαστεί κάποιος σε τόσα χρόνια πρέπει να έχει διαπράξει κάτι πολύ σοβαρό. «Ολοι μπορούν ν’ αλλάξουν» υποστηρίζει ο Οϊβιντ Αλνες -κι αυτό αποτελεί σταθερή πεποίθησή του. Κάποτε ανάμεσα στους τροφίμους βρέθηκε κι ένας άνδρας που είχε διαμελίσει δύο άλλους με πριόνι και τους είχε καταψύξει. Ο Αλνες τον κοίταξε για λίγο στα μάτια και τον έστειλε στο δάσος για δουλειά -με ένα πριόνι! Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, μόλις 16% των αποφυλακισθέντων από τη συγκεκριμένη φυλακή απασχόλησαν ξανά τη Δικαιοσύνη, όταν για παράδειγμα το αντίστοιχο ποσοστό σε αμερικανικές φυλακές αγγίζει το 50%.
Με πληροφορίες από Ελευθεροτυπία