Μία βαθιά ανησυχητική εικόνα για την πορεία της μικροϊδιοκτησίας στην ελληνική αλλά και στην κρητική ύπαιθρο προκύπτει μέσα από τη συζήτηση για τις αλλαγές στον χωροταξικό σχεδιασμό. Το νέο πλαίσιο επιφέρει σαρωτικές μεταβολές στην έννοια του οικοπέδου εκτός σχεδίου, με αποτέλεσμα χιλιάδες ακίνητα να υποβαθμίζονται αυτόματα σε αγροτεμάχια.

Σύμφωνα με το νέο προεδρικό διάταγμα, όλα τα ακίνητα κάτω των δύο στρεμμάτων που βρίσκονται εκτός ορίων οικισμού χάνουν τον οικοδομήσιμο χαρακτήρα τους. Αντί για οικόπεδα, πλέον χαρακτηρίζονται ως αγροτεμάχια, στερούμενα οποιασδήποτε δυνατότητας δόμησης. Η αλλαγή αυτή αφορά άμεσα οικισμούς που καταγράφηκαν πριν το 1983 και έχουν πληθυσμό κάτω των 2.000 κατοίκων. Πόσα άραγε χωριά στην Κρήτη έχουν πάνω από 2.000 κατοίκους;

Η διαδικασία περιλαμβάνει επανεξέταση ή και πλήρη αναοριοθέτηση των οικισμών, δημιουργώντας έναν στενό “πυρήνα” με μόλις λίγες κατοικίες – σε πολλές περιπτώσεις λιγότερες από πέντε. Εκτός του πυρήνα, εφαρμόζονται αυστηρές προδιαγραφές: αρτιότητα τουλάχιστον δύο στρεμμάτων για κάθε ακίνητο, ώστε να επιτραπεί οποιαδήποτε μορφή δόμησης.

Η συντριπτική πλειοψηφία των ιδιοκτητών, όμως, διαθέτει πολύ μικρότερα ακίνητα – κατά μέσο όρο μισού στρέμματος ή 400 τ.μ. Με βάση τα νέα δεδομένα, αυτά τα οικόπεδα υποβαθμίζονται άμεσα και χάνουν την εμπορική τους αξία. Ένα ακίνητο που προηγουμένως άγγιζε τα 50.000 ή και 100.000 ευρώ, πλέον δεν αξίζει πάνω από 10.000 – εφόσον δεν έχει καν δυνατότητα δόμησης. Πρόκειται για ακίνητα για τα οποία οι μικροϊδιοκτήτες τους εδώ και πολλά χρόνια πλήρωναν ΕΝΦΙΑ.

Ταυτόχρονα, αναδύεται μια σοβαρή ανησυχία για τη δημιουργία συνθηκών κερδοσκοπίας.

Το κρίσιμο ζήτημα έγκειται στη δυνατότητα μεγάλων ιδιωτών ή εταιρειών να αγοράζουν μαζικά γειτονικά μικρά αγροτεμάχια, τα οποία έχουν χάσει την εμπορική τους αξία. Συνενώνοντάς τα σε ένα ενιαίο ακίνητο άνω των δύο στρεμμάτων, αυτομάτως αποκτούν την ιδιότητα του οικοπέδου και άρα ξανά οικοδομησιμότητα — και εμπορική αξία. Το αποτέλεσμα; Περιουσίες πολλών μικροϊδιοκτητών απαξιώνονται, ενώ εκείνοι που διαθέτουν κεφάλαιο συγκεντρώνουν γη σε εξευτελιστικές τιμές.

Σύμφωνα με κριτικές φωνές, αυτή η τακτική δεν είναι τυχαία αλλά εντάσσεται σε μια πολιτική κατεύθυνση που προωθεί τη συγκέντρωση παραγωγικών πόρων στα χέρια μεγάλων οικονομικών παικτών. Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε: «Αυτό είναι το σχέδιο… Το έχει πει ο Μητσοτάκης: η ανάπτυξη δεν μπορεί να προκύψει όταν η γη είναι διασπασμένη σε πολλούς».

Ορατό διαφαίνεται το σενάριο όπου ισχυροί επενδυτές από το εξωτερικό – Άραβες, Ισραηλινοί, Αμερικανοί ή Γερμανοί – αξιοποιούν τη νομοθεσία και αποκτούν μεγάλα κομμάτια γης σε τουριστικά ή αγροτικά σημεία στρατηγικού ενδιαφέροντος, δημιουργώντας είτε τουριστικά «χωριά» είτε μονάδες εντατικής καλλιέργειας.

Στην πράξη, όπως υποστηρίζεται, πρόκειται για μια «σιωπηλή» αναδιανομή γης που ευνοεί τους λίγους, εις βάρος των πολλών. Οι συνεταιριστικές μορφές ανάπτυξης, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως αντίβαρο στην οικονομική συγκέντρωση, έχουν εγκαταλειφθεί λόγω ιστορικών αποτυχιών και κακοδιαχείρισης. Αντί αυτών, το μοντέλο που προωθείται βασίζεται στην έλευση ιδιωτικών κεφαλαίων.

Η συζήτηση για τις νέες πολιτικές γης επανέρχεται στην καρδιά του δημόσιου διαλόγου, φέρνοντας μαζί της ερωτήματα για το μέλλον της ελληνικής υπαίθρου, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και τον κίνδυνο νέου «τσιφλικισμού» με σύγχρονο πρόσημο.