Της Κορίνας Καφετζοπούλου
Πριν ακόμα λειτουργήσει το εργοστάσιο της παλιάς Ηλεκτρικής που βρισκόταν εκεί όπου σήμερα είναι το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, στην παραλιακή λεωφόρο του Ηρακλείου, το ρεύμα στην πόλη είχε φτάσει με ιδιωτική πρωτοβουλία για χάρη … του θεάματος!
Ο άνθρωπος που πρώτος έφερε, βάσει αποδεδειγμένων στοιχείων, γεννήτρια στο Ηράκλειο και μάλιστα από τη Γερμανία ήταν ο Αλέξανδρος Πουλακάκης: κινηματογραφικός επιχειρηματίας της πόλης, μέλος μιας από τις πιο πλούσιες οικογένειες του νομού Ηρακλείου με καταγωγή από τις Στάβιες Μεσαράς, που εκποίησε όλη την περιουσία του για το θέατρο και τον κινηματογράφο.
Όπως αναφέρει στην αδημοσίευτη διπλωματική του εργασία ο Νίκος Τσαγκαράκης (*), τα ονόματα των περισσοτέρων κινηματογραφικών επιχειρηματιών στο Ηράκλειο των αρχών του 20ου αιώνα παραμένουν άγνωστα, αλλά ένας απ’ αυτούς που διακρίνονται για την τολμηρή και μακρόχρονη δραστηριότητά τους, ήταν ο Αλέξανδρος Πουλακάκης, ο πρώτος που διεκδικεί επάξια τον χαρακτηρισμό του κινηματογραφικού επιχειρηματία στην πόλη.
Γεννημένος το 1866, ο Πουλακάκης αρχικά δραστηριοποιήθηκε στο εμπόριο και το 1911 ξεκίνησε ν’ ασχολείται με τις επιχειρήσεις θεαμάτων, κατασκευάζοντας ένα θερινό κινηματοθέατρο στην πλατεία Ελευθερίας, στο μέγαρο «Ηλέκτρα»( εκεί που σήμερα είναι ο Ιατρικό Κέντρο Κρήτης) το οποίο ονομάστηκε «Πολυθέαμα» .
Η χωρητικότητά του ξεπερνούσε τα χίλια άτομα και διέθετε δικό του σύστημα ηλεκτροφωτισμού. Σε εφημερίδα της εποχής μάλιστα, ένας δημοσιογράφος προτείνει στο δημοτικό συμβούλιο να συνάψει συμφωνία με τον Πουλακάκη, ώστε η γεννήτριά του να παράσχει φως για ολόκληρη την πλατεία Τριών Καμαρών.
«Τη γεννήτρια την είχε φέρει ο παππούς μου από τη Γερμανία», είπε στο MadeinCreta o εγγονός του Αλέξανδρου Πουλακάκη, Αλέκος Πουλακάκης.
«Λέγεται ότι ένας δημοσιογράφος είχε προτείνει στο Δήμαρχο να πάρει ρεύμα από τον παππού για τις ανάγκες της πόλης. Αλλά αυτή η πρόταση δεν του έγινε ποτέ! Αν του γινόταν θα είχε ανταποκριθεί»
Για τις χειμερινές προβολές, εικάζεται ότι ο Πουλακάκης υπενοικίαζε την αίθουσα του «Καλλιθέα» στην οδό Δικαιοσύνης, στη θέση του οποίου αργότερα θα χτιζόταν ο «Απόλλων» από τον Κώστα Λιναρδάκη.
Το 1921 λειτούργησε για τελευταία χρονιά το «Πολυθέαμα», τη θέση του οποίου πήρε δύο χρόνια αργότερα η κλειστή αίθουσα «Πουλακάκη», ένα πολυτελές κινηματοθέατρο που φιλοξένησε πολλούς και διάσημους θιάσους της εποχής, όπως αυτόν της Μαρίκας Κοτοπούλη, και το 1931 έγινε η πρώτη τοπική αίθουσα που πρόβαλλε ηχητικές ταινίες.
«Το θέατρο κατασκευάστηκε με βάση τα σχέδια της Όπερας του Παρισιού. Είχε ταξιδέψει τρεις φορές εκείνη την εποχή στη Γαλλία για αυτό το λόγο».
Ο Πουλακάκης σταδιακά έχασε την κυριότητα της επιχείρησης ξεκινώντας από το 1939, όταν πούλησε το 50% στους επιχειρηματίες Χατζιδάκη, Ρασιδάκη και αδερφούς Τσιλένη. Ο Πουλακάκης πέθανε το 1941. Κατά τη διάρκεια του πολέμου δυο βόμβες κατέστρεψαν τα πάντα στο σημείο. Μόνο μια φωτογραφία διασώθηκε και οι αναμνήσεις.
Το ’44 η επιχείρηση μετονομάστηκε σε «Ηλέκτρα» και το 1967 ο Γιάννης Τσιλένης έγινε ο μοναδικός ιδιοκτήτης της, έχοντας αγοράσει τα μερίδια των συνεργατών του και της οικογένειας Πουλακάκη. Ο Τσιλένης πέθανε το 1977 και το «Ηλέκτρα» έκλεισε το 1980.
Για τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης, πριν τη λειτουργία της παλιάς Ηλεκτρικής, υπάρχει και μια ακόμα μαρτυρία από το Δημήτρη Σάββα, έφορο της Βικελαίας Βιβλιοθήκης, που αναφέρεται στον Παναγιώτη Κοκέβη και αφορά στην ηλεκτροδότηση του Κινηματογράφου «Απόλλωνα».
«Στα μέσα λοιπόν του 1923 ο γεωπόνος και επιχειρηματίας Παναγιώτης Κοκέβης, όπως μας αναφέρει ο Μηνάς Βαρδαβάς, είχε χαρουπόμυλο στο Μπεντενάκι πίσω από το κατεδαφισθέν κέντρο “Καστέλλα” με μια μεγάλη πετρελαιομηχανή.
Σκέφτηκε λοιπόν να φέρει και μια ηλεκτρογεννήτρια για καλύτερο φωτισμό του χαρουπόμυλου προκειμένου να δουλεύει και τις νύχτες. Οι επιχειρηματικές του δραστηριότητες άρχισαν να επεκτείνονται και ο Κοκκέβης σκέφτηκε ν’ ανοίξει και κινηματογράφο. Εδιάλεξε λοιπόν την αίθουσα που είχε αγοράσει ο Μουσικός Σύλλογος “Απόλλων”.
Πρόεδρος του συλλόγου ήταν ο γιατρός Νικόλαος Βογιατζάκης, αδελφός του τότε δημάρχου Ηρακλείου Ιωάννη Βογιατζάκη. Σύζυγος του γιατρού ήταν η κυρία Αγλαϊα που έπεισε τον σύζυγό της να δοθεί στον Κοκκέβη η αίθουσα ο οποίος Κοκκέβης μετέφερε με στύλους το ρεύμα στον κιν/φο το σημερινό “Απόλλωνα”.
Και επειδή μεσολάβησε η κυρία Αγλαϊα, ο Παναγιώτης Κοκκέβης ονόμασε την Αίθουσα “Αγλαϊα”.
Οι στύλοι βέβαια έφεραν και λάμπες και έτσι η διαδρομή από το Μπεντενάκι μέσω των δρόμων Θεοτοκόπουλου, Κυδωνίας, Χάνδακος, πλατείας Ελευθ. Βενιζέλου, Δικαιοσύνης μέχρι τον Κιν/φο “Απόλλωνα” φωτίζονταν από το παραγόμενο ηλεκτρικό ρεύμα του χαρουπόμυλου».
Το 1925 ηλεκτροδοτήθηκε το Ηράκλειο
To κτίριο της Ηλεκτρικής κτίστηκε το 1918 από την αγγλική κατασκευαστική εταιρία MACALPIN για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες παραγωγής και τροφοδοσίας ηλεκτρικού ρεύματος της Κρήτης.
Σύμφωνα με το Δημήτρη Σάββα “Ο δήμαρχος Ηρακλείου Ιωάννης Βογιατζάκης και το Δημ. Συμβούλιο, αρχίζουν ενέργειες και προσπάθειες το 1924 για τον ηλεκτροφωτισμό του Ηρακλείου. Εκείνη την περίοδο οι κάτοικοι της Μεσκηνιάς (Χρυσοπηγής) ζητούν ηλεκτροφωτισμό στο προάστιό τους από το δήμαρχο Ηρακλείου.
Το 1925 προσλαμβάνεται ως διευθυντής στην Ηλεκτρική του Δήμου Ηρακλείου ο Νικόλαος Λήμνιος του Ξενοφώντα, ο οποίος είχε σπουδάσει μηχανολόγος στην πόλη Νανσί της Γαλλίας και στη συνέχεια σπουδασε ηλεκτρολόγος στην πόλη Λιέγη του Βελγίου.
Για κάποιο διάστημα πριν ο Νικόλαος Λήμνιος επιστρέψει στο Ηράκλειο, είχε εργασθεί στην Αγγλία. Είχε φύγει από τη Σμύρνη το 1913 σε ηλικία 17 χρόνων για να σπουδάσει. Τότε στην Ηλεκτρική υπάρχουν τρεις (3) μηχανές, η κάθε μια δυνάμεως 250 ίππων. Αυτές ήταν και οι αρχικές μηχανές του εργοστασίου. Στη συνέχεια προστέθηκε μια μηχανή 600 ίππων και ακολούθησε άλλη μια 650 ίππων.
Οι πιο μικρές μηχανές δούλευαν εκ περιτροπής και οι μεγάλες συνεχώς. Τα φώτα ανάβουν για πρώτη φορά στο Ηράκλειο παραμονή των Χριστουγέννων στα 1925!”
*Οι πληροφορίες για τον Αλέξανδρο Πουλακάκη προέρχονται από την αδημοσίευτη διπλωματική εργασία του Νίκου Τσαγκαράκη: Οι κινηματογράφοι του Ηρακλείου: καταγραφή των κινηματογραφικών αιθουσών στο Ηράκλειο Κρήτης, 1909-2004, (εποπτ. Ελίζα-Άννα Δελβερούδη), Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ιστορίας Κινηματογράφου, Τμήμα Φιλολογίας, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2005.