Του Απόστολου Πάππου
Με έκπληξη διάβασα ότι ομάδα ειδικών ανέλαβε να «συνεφέρει» τα βιβλία του Ρόαλντ Νταλ από τη βαρυστομαχιά της πολύφαγης εποχής, ήτοι να σουλουπώσει πράγματα που σήμερα ενοχλούν τη σεσημασμένη κορεκτίλα, αυτή την σκουληκαντέρα που θα κατασπαράξει τα πάντα όπως οι υπερκαταιγίδες που δεν βρίσκουν ρεύμα να κυλήσουν. Ναι, μόλις ξεκίνησε, έχει πολύ δρόμο να διανύσει ακόμα και θα σας εκπλήξει ως πού μπορεί να φτάσει. Θα φτάσει μέχρι τα ιδιωτικά σας μηνύματα στα κινητά και στο μέσεντζέρ σας όπου δε θα μπορείτε να πείτε κάπως τον φίλο, φίλη, σύντροφο, αδερφό σας.
Όλοι όσοι είπαμε στα δώδεκά μας το περίφημο «χοντρέ, κάτσε τέρμα» καθώς ετοιμαζόμασταν για το καθημερινό διπλάκι στην αλάνα και ποτέ ο «χοντρός» δεν παρεξηγήθηκε γιατί ήξερε ότι ήταν ο πιο γεμάτος της παρέας μας, ήμασταν ρατσιστές και μελλοντικοί σεξιστές, δεν το ξέρατε; Σα δεν ντρέπεστε, λέω εγώ!
Ο Ρόαλντ Νταλ να διορθωθεί. Εντάξει, πώς κάνεις έτσι; Να ρετουσαριστεί λίγο προσπαθούν τα σαϊνια της κορεκτίλας. Και αναρωτιέμαι. Πώς γίνεται να αλλάξει ένα έργο τέχνης; Σε έναν πίνακα ζωγραφικής που απεικονίζει κάτι το οποίο θα ενοχλεί τον μεγάλο αδερφό/κορέκτορα του μέλλοντος, θα επεμβαίνουν με πινέλα και προοδευτικές ματιέρες και θα τον διορθώνουν από πάνω σαν τον Μίστερ Μπιν; Αντιλαμβάνομαι ότι πολλά από τα κλασικά παραμύθια, τα οποία είναι ιστορίες αρχετυπικές και έρχονται από εκατοντάδες χρόνια πίσω, είναι γεμάτα από -ισμούς ή στερεοτυπικές μπούρδες. Εντάξει. Θα τα αλλάξουμε όλα; Πιάσαμε τον Σαίξπηρ και τώρα θα πάρουν σειρά οι Λατίνοι και οι Έλληνες κλασικοί τραγικοί και φιλόσοφοι;
Πώς μπορείς να αλλάζεις τις λέξεις ενός ανθρώπου που προχώρησε τη λογοτεχνία μπροστά, που προχώρησε τον κόσμο μπροστά; Πώς μπορείς να αναιρείς τη σκέψη του, τις ώρες που βασάνισε το μυαλό του, που ξενύχτησε, που ονειρεύτηκε, που πετάχτηκε από μια παρέα για να γράψει μία φράση πάνω σε ένα πακέτο τσιγάρα επειδή σήμερα το χοντρός ή το αδερφή είναι προσβλητικά; Δεν είναι; Ναι, είναι! Αλλά ανήκουν σε μια άλλη εποχή. Σε μια εποχή που την αποτύπωσαν οι δικοί της άνθρωποι, οι δικοί της συγγραφείς, μουσικοί, ζωγράφοι, φιλόσοφοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες, δάσκαλοι, νομικοί.
Πώς ερχόμαστε τώρα εμείς, στο όνομα μιας ξεφτιλισμένης δήθεν συμπερίληψης, μιας σάπιας κορεκτίλας που θα καταπίνει τα πάντα, να διορθώνουμε βιβλία, ιστορίες, έργα τέχνης; Τη συμπερίληψη της φτώχειας και της βίαιας στέρησης δυνατοτήτων μόρφωσης σε εκατομμύρια πολίτες του κόσμου, πάνω από τον μισό πλανήτη, μπορεί κάποιος από εσάς να τη διορθώσει ή παραπέφτει δύσκολο το σενάριο; Μεγαλύτερη βία και απουσία συμπερίληψης από τη φτώχεια, την ανέχεια και την αμορφωσιά δεν υπάρχει. Γι’ αυτήν μπορείτε να κάνετε κάτι εκτός από το να χαιδολογάτε τα βλαμμένα της Δύσης;
Θα τροποποιηθούν, λέει, κάποιες περιγραφές, φράσεις, λέξεις ή καταστάσεις στα βιβλία του Ρόαλντ Νταλ, του μεγάλου αυτού παραμυθά, για να γίνουν πιο αποδεκτά από τους σύγχρονους αναγνώστες. Από ποιους; Ποιος μπορεί να υποκαθιστά τα βιβλία του Νταλ και να έχει λόγο στα βιβλία του Νταλ ερήμην του Νταλ (πέθανε το 1990 ξέρεις); Ό,τι αφορά λέξη «προσβλητική» για το βάρος, το φύλο, τη φυλή ή την ψυχική υγεία, λέει, θα τροποποιηθεί.
Ο Augustus Gloop στο επικό «Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας«, δεν θα αναφέρεται πλέον ως «πάρα πολύ χοντρός», αλλά απλώς ως «τεράστιος». Εντάξει! Τώρα αποκαταστάθηκε η τάξις! Ευφράνθηκε η ψυχούλα του Αύγουστου. Στις Μάγισσες, το υπερφυσικό θηλυκό μπορεί πλέον να είναι μια κορυφαία επιστήμονας ή διευθύντρια σε επιχείρηση από το να είναι ταμίας σε σούπερ μάρκετ. Τι, δεν μπορεί; Ασφαλώς; Βέβαια, αν είναι από θλιβερό οικογενειακό περιβάλλον ανέχειας, τι πιθανότητες έχει να γίνει επιστήμονας; Θέλω να μου πει κάποιο από τα τσακάλια αυτά.
Η Roald Dahl Story Company, η οποία ελέγχει τα δικαιώματα των βιβλίων, δήλωσε ότι συνεργάστηκε με την εκδοτική εταιρία Puffin Books, imprint της Penguin Books, για την αναθεώρηση των κειμένων για να εξακολουθήσουν, λέει, τα παιδιά να απολαμβάνουν τις ιστορίες του Νταλ, καθώς και με την κολεκτίβα Inclusive Minds, που υποστηρίζει την αυθεντική εκπροσώπηση και συμπερίληψη στο παιδικό βιβλίο και εργάζεται εδώ και δέκα χρόνια πάνω στην ευαισθητοποίηση και τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για διαφορετικότητα. Λες και τα παιδιά δεν τις απολάμβαναν τις ιστορίες ή λες και όταν το Netflix αγόρασε τα δικαιώματα δεν θα χρησιμοποιούνταν στις τηλεοπτικές/κινηματογραφικές μεταφορές πιο σύγχρονοι όροι, έπρεπε να σακατέψουμε και τα βιβλία.
Τα βιβλία είναι φωτογραφίες μιας εποχής. Είναι αποτύπωση ιδεών, είναι κόμβοι ψυχών που έδρασαν, σκέφτηκαν και ζωγραφίστηκαν τότε. Είναι ψυχογραφήματα. Και δεν ψυχογραφούνται μόνο οι ήρωες των βιβλίων, αλλά και οι ίδιοι οι συγγραφείς καθώς και ολόκληρες οι κοινωνίες. Δεν μπορείς να αλλάζεις τα βιβλία. Άφησέ τα εκεί να βλέπουμε πώς ήταν ο κόσμος. Άφησε να βλέπουν τα παιδιά τι διάβαζαν οι πρόγονοί τους. Άφησέ τα εκεί ως φωτογραφίες στο παλιό άλμπουμ. Και αν ξεφτίσουν, ο χρόνος θα το δείξει. Οι ιδέες όταν είναι παρωχημένες χάνονται μέσα στα πέλαγα του χρόνου.Ξεφτίζουν. Σβήνουν. Έθιμα και συνήθειες, γλώσσες και είδη ζώων, χάνονται, σβήνουν, εξαφανίζονται. Επιβιώνουν μόνο όσα έχουν νόημα για τις κοινωνίες.
Ευτυχώς, υπάρχουν αρκετοί που διαφωνούν, αλλά δεν φτάνει. Η PEN America, που αριθμεί κάπου 7.500 συγγραφείς και υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης, δήλωσε ότι «ανησυχεί» για αυτές τις αλλαγές στα βιβλία του Νταλ. «Αν ξεκινήσουμε να διορθώνουμε τις αντιληπτές προσβολές αντί να επιτρέψουμε στους αναγνώστες να λάβουν και να αντιδράσουν στα βιβλία όπως γράφτηκαν, κινδυνεύουμε να παραμορφώσουμε το έργο σπουδαίων συγγραφέων«, τουίταρε η Suzanne Nossel, συγγραφέας και διευθύνουσα σύμβουλος της PEN America, μιας κορυφαίας οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελεύθερη έκφραση.
Ξαφνικά ο δημιουργός της μυθικής Ματίλντα, του Μεγάλου Φιλικού Γίγαντα, του Γουίλι Γουόνκα και πολλών άλλων χαρακτήρων, ο συγγραφέων των 300 εκατομμυρίων αντιτύπων που τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 63 γλώσσες και έχουν γίνει δεκάδες μεταφορές του έργου του στη μεγάλη και τη μικρή οθόνη, είναι σεξιστής, μισογύνης και ρατσιστής.
Αυτός ήταν ο Νταλ. Πόσοι και πόσοι καλλιτέχνες μπορεί να ήταν από αδιάφοροι ως κακοί ως άνθρωποι ή σχολίαζαν την επικαιρότητα ή τον κόσμο με τρόπους που δεν μας βρίσκουν σύμφωνους; Ο μεγάλος Μπιθικώτσης του Άξιον Εστί πήγε και τραγούδησε τον ύμνο της Χούντας παρά τις παρακλήσεις του Μίκη να μην το κάνει. Υπήρξαν θαυμάσιοι καλλιτέχνες που ήταν εντάξει με την Χούντα, δεν τους πείραξε ποτέ. Θα τους φάμε επειδή δεν ανήκαν στην αγωνιστική κορεκτίλα της μεταπολίτευσης;
Όλο αυτό δεν τραβάει πουθενά. Με ενοχλούν πολλά στα τραγούδια του Ζαμπέτα, στα έργα του παλιού ελληνικού κινηματογράφου όπου όλοι παντρεύονταν και οι γυναίκες ήταν λίγο πολύ γαμομανείς. Αλλά μέσα σε αυτόν τον κόσμο, τον γεμάτο με κλισέ συχνά πυκνά, βρίσκεις διαμάντια, βλέπεις την εποχή, βλέπεις πώς ήταν οι άνθρωποι, οι σχέσεις τους, πώς φέρονταν. Είναι μια μελέτη όλα αυτά.
Εύχομαι να το αντιληφθούν γρήγορα όλο αυτό πρωτίστως οι άνθρωποι του βιβλίου και να βάλουν ένα στοπ στην κατρακύλα. Η τέχνη δεν μπορεί να σκοτώνεται έτσι.