Του Ευτύχη Μπιτσάκη
Σε δύο προηγούμενα σημειώματα ασχολήθηκα με το Προσφυγικό, τραγική συνέπεια των πολέμων της Νέας Τάξης. Υπογράμμισα την εγκληματική υποκρισία των κυβερνήσεων των χωρών της Ε.Ε., οι οποίες αρκούνται να καταμετρούν τους νεκρούς και τους πνιγμένους και να εκφράζουν τη λύπη τους, χωρίς να αναφέρουν τη λέξη «πόλεμος» και, φυσικά, χωρίς να κάνουν τίποτα για τον τερματισμό του∙ το αντίθετο μάλιστα!
Η στάση της Ε.Ε., ιμπεριαλιστικής δύναμης, εξηγείται. Αλλά οι λαοί της Ευρώπης που –με εξαίρεση τους Έλληνες– αντιμετώπισαν με εχθρότητα τους πρόσφυγες, με κλειστά σύνορα, με συλλήψεις, με κατακράτηση χρημάτων και τιμαλφών (Δανία);
Πώς εξηγείται η στάση των λαών της Ε.Ε. και ειδικά χωρών που είχαν κάποτε πραγματοποιήσει μια κομμουνιστική επανάσταση (Ουγγαρία) ή είχαν ανεπτυγμένη μαρξιστική θεωρητική παράδοση και εργατικό κίνημα (Αυστρία) ή ακόμα και της Γαλλίας με τις μεγάλες επαναστατικές παραδόσεις (1789, 1830, 1848, 1870, 1941-1945);
Σύμφωνα με τη μαρξιστική ερμηνεία της Ιστορίας, κυρίαρχη ιδεολογία είναι η ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης. Στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες η κυρίαρχη ιδεολογία –ατομικό συμφέρον, ατομισμός, ανταγωνισμός κλπ.– διαποτίζει και την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα. Αποτέλεσμα; Αλλοτρίωση, εκκένωση της ιστορικά διαμορφωμένης ουσίας του ανθρώπου, αδιαφορία και οριακά, στροφή κατά τη διάρκεια των κρίσεων προς το ναζισμό (δεκαετία του ’30). Αυτά ως δεσπόζουσες τάσεις. Και η επανάσταση, και ο σοσιαλισμός;
Σύμφωνα με το πασίγνωστο απόφθεγμα του Μαρξ, το οποίο παπαγαλίζουν «επαναστάτες» που δεν διάβασαν τη Γερμανική Ιδεολογία και το Κεφάλαιο, η ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων έρχεται σε σύγκρουση με τις παραγωγικές σχέσεις, με αποτέλεσμα την επανάσταση. Αυτά είναι, πράγματι, λόγια του Μαρξ. Αλλά η πραγματικότητα, η κίνηση της Ιστορίας, διαψεύδει το απόφθεγμα και τον Μαρξ. Δηλαδή, η ανάπτυξη του εργατικού και του κομμουνιστικού κινήματος είναι αντιστρόφως ανάλογη με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Συγκεκριμένα: ΗΠΑ, κομμουνιστικό κόμμα ουσιαστικά ανύπαρκτο. Αγγλία: παρόμοια. Ιταλία και Γαλλία, οι χώρες με τη μεγάλη κομμουνιστική παράδοση. Στην πρώτη, το μεγάλο ΚΚΙ δεν υπάρχει. Στη δεύτερη, το ΚΚΓ, κόμμα των μεγάλων εργατικών αγώνων και των μεγάλων επιστημόνων, διανοούμενων και καλλιτεχνών φυτοζωεί. Και ο Μαρξ και οι προφήτες του;
Μίλησα για ανθρώπους που «δεν διάβασαν Μαρξ». Που δεν διάβασαν Ένγκελς, που δεν διάβασαν Λένιν ή Γκράμσι. Αν διάβαζαν θα είχαν διαπιστώσει ότι κατά τον Ιστορικό Υλισμό, η ιστορική κίνηση δεν είναι γραμμική. Δε υπακούει σε κάποιον απλό αιτιοκρατικό νόμο. Η Ιστορία είναι πεδίο δυνατοτήτων. Και για να πραγματοποιηθεί η αντικειμενική δυνατότητα, απαιτείται όχι μόνον η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων αλλά και η αποφασιστική παρέμβαση του υποκειμενικού παράγοντα. Δηλαδή, η ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων, η ύπαρξη θεωρίας και η ύπαρξη κόμματος της εργατικής τάξης με στρατηγική, με οργάνωση και με τακτική ευελιξία, σε αντιστοιχία με τις συνθήκες. Που σημαίνει: Δεν αρκεί η ωρίμανση της θεμελιακής αντίθεσης κεφαλαίου και εργασίας. Ουσιαστικότερο ρόλο διαδραματίζουν παράγοντες και δευτερεύουσες αντιθέσεις, το τυχαίο και το συμπτωματικό κ.λπ., κατά τον Λένιν, εναντίον της αυστηρής νομοτέλειας. Ως προς αυτό, ο Λένιν συναντά τη διαλεκτική του τυχαίου και του αναγκαίου, διατυπωμένη από το μεγάλο ιδεαλιστή-διαλεκτικό Χέγκελ.
Από την άλλη πλευρά, ο Ένγκελς είχε τονίσει ότι στην Ιστορία λειτουργούν αντικειμενικοί και υποκειμενικοί παράγοντες, συμφέροντα, ιδεολογίες και φιλοδοξίες, τυχαία και συμπτωματικά συμβάντα, όπου στο τέλος προκύπτει κάτι «που κανείς δεν το θέλησε». Ο Χέγκελ είχε μιλήσει για τις «πονηρίες της Ιστορίας». Οι κλασικοί του Μαρξισμού συγκεκριμενοποίησαν τις αιτίες των «πονηριών της Ιστορίας».
Ας θυμηθούμε και τον Γκράμσι. Η βεβαιότητα για την έλευση του κομμουνισμού (ο κομμουνισμός είναι νομοτέλεια, αυτοδιδάσκονταν οι ΚΝίτες) δίνει κουράγιο στους αγωνιστές να αντέξουν τις ήττες, τις διώξεις, τις φυλακές, να θυσιαστούν για χάρη της σίγουρης μελλοντικής κομμουνιστικής κοινωνίας. Αυτά, τόνιζε ο έγκλειστος στις φυλακές του φασισμού, αυτή η βεβαιότητα μπορεί να γίνει αιτία πνευματικής οκνηρίας, ηρεμιστικό εναντίον της θεωρητικής αναζήτησης. Εντέλει, παράγων μελλοντικής αποτυχίας.
Εμείς, στην Ελλάδα των μεγάλων και αιματηρών αγώνων και θυσιών, που καθοδήγησε επί ένα σχεδόν αιώνα το ΚΚΕ, γνωρίζουμε τον καταστροφικό ρόλο που έπαιξε η δογματοποίηση της θεωρίας και ο περιορισμός της σε παπαγαλία τσιτάτων. Και σήμερα, εποχή ήττας και κυριαρχίας του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, οι μεν μιλούν για μελλοντικό σοσιαλισμό χωρίς θεωρητική θεμελίωση, άλλοι μιλούν για λαϊκή εξουσία και λαϊκή οικονομία, ψευδοέννοιες ανύπαρκτες για τη μαρξιστική θεωρία, και οι τρίτοι κηρύσσουν την ανατροπή και την επανάσταση και μάλιστα ενίοτε την ένοπλη, χωρίς να κάνουν τον κόπο για «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης» (Λένιν).
Χαρακτηριστική της θεωρητικής-πρακτικής μας ένδειας και του συνακόλουθου δογματισμού, είναι η περίπτωση της σχέσης της χώρας μας με την Ε.Ε. Οι μεν είναι υπέρ της παραμονής, θεωρώντας ότι εκεί είναι η φυσική μας θέση. Και, συνεπώς, με αυτή την άποψη πήγαν για «διαπραγμάτευση» ως πρόβατα επί σφαγή. Συνέπεια: Η Ελλάδα, αποικία χρέους, ξεπουλιέται και οι οπαδοί της παραμονής επιμένουν, χωρίς κριτική, χωρίς να τεκμηριώνουν τη θέση ότι η Ελλάδα είναι βιώσιμη μέσα στη «φωλιά των εχθρών».
Και oι αντίπαλοι της παραμονής; Και αυτοί δεν έκαναν τον κόπο να ερευνήσουν και να τεκμηριώσουν τη θέση ότι η χώρα μας είναι βιώσιμη έξω από την Ε.Ε. Από μια άποψη και οι δύο θέσεις είναι σκέτα συνθήματα. Έτσι, το θέμα της Ε.Ε. ήταν και παραμένει ένα κύριο εμπόδιο για τη συνεργασία των δυνάμεων της Αριστεράς.
Υπάρχει όμως και τρίτη θέση. Στην εποχή της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης, η επιστροφή στο έθνος-κράτος είναι αναχρονιστική. Η τυχόν διάλυση της Ε.Ε. θα γεννήσει νέες αντιθέσεις, διαφορετικές από αυτές του 19ου και 20ού αιώνα. Στην εποχή του «ολοκληρωτικού καπιταλισμού» η σωστή διεθνιστική θέση θα έπρεπε να είναι σύμφωνη με την αρχή του προλεταριακού διεθνισμού. Δηλαδή, στην επίθεση του ιμπεριαλισμού εναντίον όλων των κατακτήσεων και της εργατικής τάξης και γενικότερα, θα έπρεπε να αντιπαραταχθεί η ενότητα των αντικαπιταλιστικών δυνάμεων με στρατηγικό στόχο τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της Ευρώπης.
Ιστορικά και προς το συμφέρον των λαών της Ευρώπης, η προηγούμενη θέση είναι η μόνη ορθή. Αλλά, σε εποχή παρακμής του εργατικού κινήματος και σχεδόν εξαφάνισης των κομμουνιστικών κομμάτων, ο προηγούμενος στόχος φαίνεται ουτοπικός. Αυτό που σήμερα φαίνεται ουτοπικό, είναι δυνατόν να γίνει αύριο πραγματικότητα. Πράγματι, ζούμε σήμερα μια εποχή ήττας, κατάρρευσης, απαξίωσης της προοπτικής του κομμουνισμού. Εποχή καταφρόνιας. Έτσι τα έφεραν οι απροσδόκητες πονηρίες της Ιστορίας.
Όμως, η θεμελιώδης αντίθεση της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας παραμένει οξύτατη και κάποτε θα αρθεί ή με την καταστροφή και των δύο πόλων της αντίθεσης ή με τη νίκη του προλεταριάτου (Μαρξ).
Ας ακούσουμε για άλλη μια φορά τον γενειοφόρο πρόγονο: Όρος για την επιβίωση της ανθρωπότητας είναι η επιστροφή στη μορφή της αρχαϊκής κοινότητας, όπως υπήρχε σε ορισμένες περιοχής της Ευρώπης, όχι με το ησιόδειο άροτρο, αλλά αξιοποιώντας τα σημερινά επιτεύγματα της επιστήμης και τεχνολογίας.
