Γράφει ο Νίκος Παναγιωτάκης
αρχαιολόγος
Ο πολιτιστικός σύλλογος για την «αειφόρο ανάπτυξη της Πεδιάδας» καθώς και ο σύλλογος «συνομιλώντας με το μινωικό πολιτισμό» διοργανώνουν την αναβίωση-αναμετάδοση μηνυμάτων με πυρσούς και με πυρές από τις μινωικές φρυκτωρίες όπως είχα προτείνει παλαιότερα, σε άρθρο του Παναγιώτη Γεωργουδή στην Ελευθεροτυπία.
Η αναβίωση-αναμετάδοση μηνύματος από τις μινωικές φρυκτωρίες προγραμματίστηκε για να γίνει την ασέληνο νύχτα της 17ης Μαΐου 2015 και ώρα 22.30, συνδέοντάς την και με την επέτειο της Μάχης της Κρήτης το 1941.
Συνέπεσε ταυτόχρονα με την παγκόσμια ημέρα Τηλεπικοινωνιών εορταζόμενη ήδη από το 1865. Κάθε χωριό από τα 116 της γεωγραφικής ενότητας της Πεδιάδας Ηρακλείου θα επανδρώσει τις μινωικές φρυκτωρίες του με τρία άτομα σε κάθε μία τα οποία θα αναλάβουν με τη σειρά τους τη μετάδοση μηνύματος με πυρσούς και φωτιές από τη θάλασσα προς την ενδοχώρα. Το κορυφαίο αυτό πολιτιστικό γεγονός θα γίνεται σε όλη την Κρήτη τα επόμενα χρόνια αφού θα δοθεί η δυνατότητα εντοπισμού και των λοιπών μινωικών φρυκτωριών.
Στην αναβίωση αναμετάδοση μηνύματος από τις μινωικές φρυκτωρίες, θα συμμετέχουν οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι της γεωγραφικής ενότητας της Πεδιάδας, οι εμπλεκόμενοι έξι Δήμοι καθώς και η Περιφέρεια Κρήτης δια του Κωνσταντίνου Φασουλάκη, εντεταλμένου συμβούλου επί των πολιτιστικών θεμάτων. Το θέαμα της αναβίωσης μετάδοσης μηνύματος την νύχτα της 17ης Μαΐου 2015 θα είναι ορατό από τα Λασιθιώτικα Bουνά, το Γιούχτα, καθώς και την υπερυψωμένη δυτική οριογραμμή της γεωγραφικής ενότητας της Πεδιάδας.
Οι μινωικές φρυκτωρίες «Σωροί» όπως συχνά αποκαλούνται ως τοπωνύμια λόγω του σχήματός τους (κόλουρος κώνος) είναι κατασκευές 4.000 ετών, συνδυάζοντας αμυντικό και επικοινωνιακό ρόλο με σκοπό τον πλήρη έλεγχο των μινωικών δρόμων τους οποίους και ορίζουν αλλά και της ακτογραμμής. Το σωζόμενο ύψος τους κυμαίνεται από 3 έως 8 μέτρα με σκοπό να ξεπεράσουν το επίπεδο βλάστησης της εποχής εκείνης (δάση με πρίνους, άγριο-χαρουπιές, αμυγδάλους κ.ά.), ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος των μινωικών δρόμων αλλά και η γρήγορη επικοινωνία τη νύχτα με φωτεινά σήματα και πυρρές και την ημέρα με καπνό χειρονομίες και φωνές. Οι μινωικές φρυκτωρίες επανδρώνονταν με φρουρές από τους γειτονικούς οικισμούς, ημέρα και νύχτα, για τον διαρκή έλεγχο της ενδοχώρας μέσω των διαδρομών από φρυκτωρία σε φρυκτωρία, εξασφαλίζοντας έτσι τις μετακινήσεις των ανθρώπων και των αγαθών καθώς και την μόνιμη επικοινωνία στο μινωικό κόσμο. Η έκταση που καταλαμβάνουν κυμαίνεται από ένα έως και ενάμιση στρέμμα.
Το πρόβλημα που ανάγκασε τους προγόνους μινωίτες να κατασκευάσουν το τεράστιο αυτό έργο, το μεγαλύτερο τεχνικό έργο της μινωικής Κρήτης είναι διπλής αιτιολογίας. Αφενός η υπερβολικά μεγάλη ακτογραμμή της Κρήτης 1.047km, που δέχονταν διαρκώς εισβολείς και αφετέρου το δάσος που κάλυπτε τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Στο δάσος αυτό κατέφευγαν οι εισβολείς και δημιουργώντας συνεχώς προβλήματα, ανάγκασαν τους μακρινούς προγόνους μας στην σύλληψη και κατασκευή του συγκεκριμένου συστήματος επικοινωνίας και άμυνας. Οι μινωικές φρυκτωρίες επομένως με το διπλό ρόλο τους, αμυντικό και επικοινωνιακό, επέτρεψαν αναμφισβήτητα τη γέννηση και την ανάπτυξη του πρώτου μεγαλειώδους ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Η σύλληψη αυτής της ιδέας της σύζευξης του συστήματος άμυνας και επικοινωνίας που έλαβε χώρα στη μινωική Κρήτη των πρώτων ανακτόρων(1900-1700π.Χ.) υποδηλώνει ανθρώπους υψηλής νοημοσύνης με απεριόριστες δυνατότητες. Το εντυπωσιακότερο όμως είναι πως η καταπληκτική αυτή ιδέα έγινε έργο αθάνατο και διαχρονικό σε ολόκληρη την Κρήτη από γενιές μινωιτών που συνέπραξαν, συναγωνίστηκαν για την κοινή ιδέα, συν-δημιούργησαν, συν-οικοδόμησαν, συν-αποφάσισαν για την κοινή τους επιβίωση.
Συνδέοντας επομένως το παρελθόν 4.000 ετών στην γεωγραφική ενότητα της Πεδιάδας με τα 116 χωριά και κωμοπόλεις του σήμερα, επανδρώνοντας τις μινωικές φρυκτωρίες, και επικοινωνώντας με φωτεινά σήματα και πυρρές, όπως εκείνοι, επιδιώκουμε την επαναφορά της μακρινής εκείνης ανάμνησης, της επαναλειτουργίας του μοναδικού εκείνου συστήματος άμυνας και επικοινωνίας καθώς σήμερα πολλές μινωικές φρυκτωρίες κινδυνεύουν άμεσα εκτός από τα δημόσια και ιδιωτικά έργα από τους επενδυτές της πράσινης ανάπτυξης.
Τι άλλαξε σήμερα μετά από τέσσερεις χιλιετίες στο νησί της Κρήτης; Μήπως εδώ και τόσα χρόνια δεν επαναλαμβάνονται συνεχώς τα ίδια σχεδόν γεγονότα με άλλους πρωταγωνιστές; Μήπως η Κρήτη λυτρώθηκε ποτέ από τους εισβολείς των τεσσάρων σημείων του ορίζοντα; Έπαψε ποτέ να είναι το επίκεντρο πολεμικών συρράξεων και πόλος έλξης της απληστίας των κοσμοκρατόρων; Ας αναρωτηθούμε πόσες φορές κατακτήθηκε, πόσες φορές λεηλατήθηκε και πόσες αντιστάθηκε…
Η κατασκευή των μινωικών φρυκτωριών είναι όπως συμπεραίνεται, η πρώτη ουσιαστική δράση αποτροπής και αντίστασης των μινωιτών Κρητών ενάντια στους εισβολείς που η οριστική αντιμετώπισή τους τα χρόνια εκείνα επέτρεψε το προβάδισμα στην κοινωνική και πολιτιστική υπεροχή με αθάνατα έργα τέχνης, που κοσμούν σήμερα τα Μουσεία της Κρήτης. Επικοινωνούσαν αμυνόμενοι και αμύνονταν επικοινωνώντας. Αυτή είναι η Κρήτη των αιώνιων μαχών, των ηρωικών της πολεμιστών, της ριζωμένης παράδοσης αντίστασης, που οι κορυφαίοι αρχαιολογικοί της χώροι όπως και οι μινωικές φρυκτωρίες, λείπουν παντελώς από τα μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο.
Μερικές δημοσιεύσεις για τις μινωικές φρυκτωρίες:
1. Panagiotakis, N. 2004. ‘Contacts between Knossos and the Pediada Region in Central Crete’, in G. Cadogan, E. Hatzaki, A. Vasilakis (eds), Knossos: Palace, City, State, Proceedings of the Conference in Heraklion organized by the British School at Athens and the 23rd Ephoreia of Prehistoric and Classical Antiquities of Herakleion, in November 2000, for the Centenary of Sir Arthur Evans’s Excavations at Knossos, BSA Studies 12: 177-186.
2. Panagiotakis, N. 2003. ‘L’évolution archéologique de la Pédiada (Créte central): premier bilan d’une prospection’, BCH 127: 327-430.
3. Panagiotakis, N., Panagiotaki, M., Sarris, A. 2013. ‘The Earliest Communication System in the Aegean’. Electryone, 12-28.