Μια μέθοδος που δίνει ελπίδες σε ασθενείς και επιστήμονες για την πλήρη εξάλειψη του καρκίνου σε 50 χρόνια από τώρα (το πολύ), καταγράφεται σε μία ανθρώπινη ιστορία, η οποία δημοσιεύτηκε στους Sunday Times. Σε αυτήν παρουσιάζεται το χρονικό μίας μητέρας δύο παιδιών από το Λος Άντζελες.
Για πρώτη φορά η Sharon διαγνώστηκε με καρκίνο τον Μάρτιο του 2003. Σε ένα μήνα από τη διάγνωσή της, ο γιος της επρόκειτο να αποφοιτήσει από το λύκειο. Σκοπός της Sharon ήταν να προλάβει να δει το παιδί της να αποφοιτά. Γι’ αυτό, θα έκανε ό,τι ήταν δυνατό. Ακόμη κι αν αυτό σήμαινε να τα βάλει με τον καρκίνο, την ασθένεια που σκοτώνει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, όπως κι έγινε. Η περίπτωσή της έγινε γνωστή και φτάνει στο σήμερα γιατί σηματοδότησε μια νέα περίοδο στην καταπολέμηση της επάρατης νόσου, με τη χρήση της «ανοσοθεραπείας».
Μόλις ανακάλυψε ότι πάσχει από καρκίνο, η Sharon είχε δύο επιλογές: είτε να της χορηγηθεί ένα καινούριο εμβόλιο που σε άλλους ασθενείς είχε ελάχιστα αποτελέσματα -γιατί, λοιπόν, να έπιανε στην περίπτωση της Sharon; – είτε να αρχίσει θεραπεία με ένα νέο φάρμακο, σε πειραματικό ακόμη στάδιο τότε, με την ονομασία «ipilimumab». Αυτή ήταν και η πρώτη φορά που φάρμακο σε επίπεδο δοκιμών σε ποντίκια θα χορηγούνταν σε άνθρωπο κι αυτό γιατί οι δοκιμές των φαρμάκων δεν γίνονται για να εξεταστεί η αποτελεσματικότητά τους αλλά το αν και κατά πόσο είναι αρχικά ασφαλείς για τους ανθρώπους.
Το ipilimumab ανήκει σε μια κατηγορία φαρμάκων νέας προσέγγισης καταπολέμησης του καρκίνου, τους «αναστολείς σημείων ελέγχου» (checkpoint inhibitors). Τα φάρμακα αυτά, αντί να επιτίθενται απευθείας στα καρκινικά κύτταρα, απελευθερώνουν τα Τ κύτταρα του ίδιου του σώματος, τους «φύλακες» του ανοσοποιητικού συστήματος, προκειμένου να καταπολεμήσουν την κακοήθεια. Χωρίς την παρουσία αυτών των φαρμάκων, οι όγκοι μπορούν να πιέσουν τα «φρένα» στην επιφάνεια των Τ κυττάρων – αυτά τα φρένα είναι γνωστά ως «σημεία ελέγχου» – που σταματούν την ανοσοαπόκριση του σώματος στα ίχνη του. Οι αναστολείς των σημείων ελέγχου αδρανοποιούν αυτά τα φρένα, επιτρέποντας στα Τ κύτταρα να επιτεθούν στους όγκους.
Ωστόσο, όταν ο γιατρός της Sharon, Ribas, της είπε γι’ αυτή την εναλλακτική, όλα ήταν σε θεωρητικό επίπεδο. Στα εργαστήρια, όταν εφαρμόστηκε σε πειραματόζωα, το ipilimumab είχε θαυμάσια αποτελέσματα: οι όγκοι εξαφανίστηκαν, οι υποτροπές δεν άρχισαν καν και ο καρκίνος θεραπεύτηκε. Η ιστορία, όμως, έχει δείξει ότι η θετική έκβαση πειραμάτων στα ζώα, δεν ισχύει πάντα στους ανθρώπους.
Ελλείψει επιλογών και δεδομένου ότι η Sharon είχε να προλάβει την αποφοίτηση του γιου της, αποφάσισε να αρχίσει θεραπεία με το ipilimumab. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, η περίπτωσή της παρουσιάστηκε μπροστά σε περίπου 200 ασθενείς, επιστήμονες και φοιτητές από τον δρ. James P Allison, επικεφαλής του τμήματος ανοσολογίας του Πανεπιστημίου του Τέξας. Ο Allison είχε δει τη Sharon μόνο μία φορά αλλά υπήρξε θερμός υποστηρικτής και πρωτοπόρος ως επιστήμονας στην τελευταία φάση της θεραπείας της.
Ο καθηγητής άρχισε να δείχνει εικόνες στον προτζέκτορα πίσω του, από τον οργανισμό της Sharon. Το συμπέρασμα ήταν ότι η γυναίκα ουσιαστικά επέστρεψε στη ζωή από το κατώφλι του θανάτου, χάρη στο ίδιο της το ανοσοποιητικό σύστημα και όχι με την παρέμβαση του χειρουργικού νυστεριού ή των χημειοθεραπειών. Στα 15 χρόνια που ακολούθησαν της θεραπείας της, η ανοσοθεραπεία θα γινόταν ο 4ος πυλώνας στην καταπολέμηση του καρκίνου, μαζί με τις χειρουργικές επεμβάσεις, τις ακτινοβολίες και τις χημειοθεραπείες.
Φυσικά, η στροφή της προσοχής στην ανοσοθεραπεία δεν έχει αλλάξει την πραγματικότητα μέσα σε μια νύχτα, αλλά έχει βάλει στο «παιχνίδι» μία ακόμη παράμετρο: ίσως, η ιατρική επιστήμη να μπορεί να μετατρέψει καρκίνους τερματικού σταδίου σε συνθήκη επιβίωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι στις ΗΠΑ, από το 2011 που το ipilimumab εγκρίθηκε από την FDA (Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων), ο μέσος όρος των επιζησάντων από καρκίνο έχει αυξηθεί, ακόμη και σε περιπτώσεις προχωρημένου καρκίνου του πνεύμονα, του ήπατος κλπ. Παράλληλα, δύο ακόμη βραχίονες της ανοσοθεραπείας – τα αντικαρκινικά εμβόλια και μια θεραπευτική προσέγγιση γνωστή ως «υιοθετική μεταφορά Τ κυττάρων» στην οποία τα Τ κύτταρα ενός ασθενούς ανακατασκευάζονται εξωσωματικά και διοχετεύονται και πάλι στον οργανισμό – φέρνουν αποτελέσματα.
Οι αντιδράσεις των φαρμακοβιομηχανιών
Η κλινική επιτυχία της ανοσοθεραπείας δεν πέρασε απαρατήρητη από τις φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες επιδόθηκαν σε έναν αγώνα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ανάπτυξη νέων και αποτελεσματικότερων φαρμάκων – αυτή τη στιγμή, υπάρχουν 940 ανοσοθεραπευτικά φάρμακα που δοκιμάζονται σε περισσότερους από 500.000 καρκινοπαθείς. Δισεκατομμυριούχοι φιλάνθρωποι βοηθούν στην ανέγερση ειδικών κέντρων ανοσοθεραπείας και όλο και περισσότεροι ασθενείς υπόκεινται σε ανοσοθεραπεία.
«Σε 50 χρόνια από τώρα, θα είναι ασυνήθιστο κάποιος να πεθαίνει από καρκίνο κι αυτό γιατί ο καρκίνος θα είναι σαν την πνευμονία», δηλώνει ο Patrick Hwu, ογκολόγος και στενός συνεργάτης του Allison και συμπληρώνει: «Ελπίζουμε ότι θα μειώσουμε αυτό το διάστημα σε 10 με 15 χρόνια, πράγμα που θα ήταν εκπληκτικό επίτευγμα».
Πώς δρουν οι 4 πυλώνες στην καταπολέμηση του καρκίνου
Χειρουργείο
Ο καρκίνος, στη γλώσσα των αστρολόγων, είναι ταυτόσημος με την εικόνα του καβουριού. Ο λόγος για τον οποίο το εν λόγω οστρακοειδές έδωσε το όνομά του στην πιο μισητή ασθένεια από τους ανθρώπους είναι το σχέδιο που παρατηρείται στα αιμοφόρα αγγεία γύρω από την περιοχή των όγκων, που μοιάζει με καβούρι. Η προσέγγιση του Ιπποκράτη για ασθένειες όπως ο καρκίνος βρίσκει απόκριση ακόμη και σήμερα: «Ό,τι το φάρμακο δεν θεραπεύει, το επουλώνει το μαχαίρι. Και ό,τι δεν θεραπεύει το μαχαίρι, το καταφέρνει ο αληθινός καυτηριασμός. Όταν όλα αυτά αποτυγχάνουν, η ασθένεια δεν μπορεί να θεραπευτεί».
Από την εποχή των Αρχαίων Αιγυπτίων ήταν γνωστό ότι ο καρκίνος σκοτώνει και εξαπλώνεται. Για αιώνες, ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί η εξάπλωσή του ήταν να αφαιρεθεί. Αλλά ήδη από την πολλή αρχή οι Αιγύπτιοι παρατήρησαν ότι αυτή η προσέγγιση απέτυχε. Αυτό που χρειάζεται είναι να αφαιρεθεί η πηγή των καρκινικών κυττάρων. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, αυτό γίνεται σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους. Ο λόγος είναι ότι οι όγκοι παράγουν συνεχώς καρκινικά κύτταρα τα οποία μπορεί να εξαπλωθούν και σε άλλες περιοχές και να δημιουργήσουν δευτερεύοντες όγκους. Η αφαίρεση όλων αυτών των όγκων μόνο με χειρουργείο είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Ακτινοβολίες
Εδώ, μπαίνουν στο παιχνίδι και οι ακτινοβολίες. Αυτό που αγνοούσαν οι περισσότεροι για δεκαετίες, είναι ότι οι ακτινοβολίες δεν θεραπεύουν μόνο τον καρκίνο, τον προκαλούν κιόλας. Υπάρχουν πολλών ειδών ακτινοβολίες. Κάποιες δεν μπορούν καν να διαπεράσουν το δέρμα μας, ενώ κάποιες άλλες όπως οι x-ray διαπερνούν τον οργανισμό. Και το πρόβλημα έγκειται στο ότι αυτές οι ακτινοβολίες δεν «χτυπούν» απλώς τους όγκους αλλά καταστρέφουν και τα υγιή κύτταρα. Ένας τρόπος να αντιμετωπιστεί αυτό είναι να χρησιμοποιείται μία συγκεκριμένη δέσμη ακτίνων που θα στοχεύει σε ένα και μόνο σημείο του σώματος.
Χημειοθεραπεία
Το 1919 ο δρ. Edward Krumbhaar είχε υπό την επίβλεψή του νοσηλευόμενους στρατιώτες στη Γαλλία, οι οποίοι προσπαθούσαν να ανακάμψουν μετά την εισπνοή αερίων μουστάρδας στα χαρακώματα, όταν παρατήρησε κάτι που οι υπόλοιποι γιατροί δεν είχαν προσέξει: μια μεγάλη πτώση στον αριθμό των λευκών αιμοσφαιρίων των ασθενών.
Το 1942, όταν η έρευνα για το αέριο μουστάρδας ήταν ξανά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, δύο Αμερικανοί γιατροί μελέτησαν και πάλι τη βάση δεδομένων του Krumbhaar. Αν το αέριο μουστάρδας επιτίθεται στις περιοχές του ανοσοποιητικού που δημιουργούν τα λευκά αιμοσφαίρια, θα μπορούσε αυτό να αποτελέσει πιθανή θεραπεία ενάντια στον καρκίνο; Για να εξετάσουν αυτή την προοπτική, οι επιστήμονες χορήγησαν αέριο μουστάρδας σε ενέσιμη μορφή σε καρκινοπαθή του οποίου οι όγκοι ήταν τόσο μεγάλοι που δεν μπορούσε να καταπιεί, να κοιμηθεί ή να σταυρώσει τα χέρια του. Οι όγκοι υποχώρησαν. Δεν επρόκειτο για μία θαυματουργή ασθένεια – θα μπορούσε να είχε πεθάνει – αλλά σήμανε μια νέα εποχή στην ογκολογία: χρήση των χημικών για την καταπολέμηση του καρκίνου.
Ο τρόπος που λειτούργησε το αέριο μουστάρδας ενέπνευσε τις σημερινές χημειοθεραπείες, αν και πια ο όρος αφορά σε ένα σύνολο χημικών ουσιών που είναι κυρίως σχεδιασμένα για την αναστολή της διαίρεσης των καρκινικών κυττάρων. Παρά τον αντίκτυπο που έχουν οι χημειοθεραπείες στα καρκινικά κύτταρα, δεν παύουν να είναι μια άγρια μέθοδος, με πολλαπλά αρνητικά αποτελέσματα στον οργανισμό.
Ανοσοθεραπεία – ο νέος 4ος πυλώνας
«Είναι το τέλος της χημειοθεραπείας, όπως την ξέραμε έως σήμερα», δηλώνει αναφορικά με την ανοσοθεραπεία ο Jim Allison και συμπληρώνει: «Η δραστική αλλαγή θα έρθει όταν συνδυάσουμε την ανοσοθεραπεία με χαμηλότερες δόσεις χημειοθεραπείας». Πώς θα λειτουργήσει; «Αρχικά θα μειώσουμε λίγο τον όγκο με χημειοθεραπεία, έπειτα θα προωθήσουμε το ανοσοποιητικό σύστημα και θα το αφήσουμε να εξαλείψει τον καρκίνο μόνο του. Η κεντρική ιδέα είναι ότι πλέον το ανοσοποιητικό μας σύστημα θα θυμάται τον καρκίνο και δεν θα τον αφήσει να επιστρέψει.
Μέχρι σήμερα, έχει χορηγηθεί σε καρκινοπαθείς η μεγαλύτερη δυνατή δόση χημειοθεραπείας, τόσο που δεν μπορεί να δεχτεί άλλη ο οργανισμός. Με την ανοσοθεραπεία, όμως, δεν υπάρχει τέτοιος περιορισμός. Έτσι, θα χρησιμοποιούμε ελάχιστη ποσότητα χημειοθεραπείας για να εξαφανίσουμε τα καρκινικά κύτταρα και όχι την περισσότερη δυνατή, τόση που όμως δεν θα σκοτώνει τον καρκινοπαθή», ανέφερε ο Allison. Μακάρι η ιστορία να επιβεβαιώσει τις προσδοκίες των επιστημόνων και η ανθρωπότητα να απαλλαγεί οριστικά σε μερικά χρόνια από την ασθένεια που σκοτώνει χωρίς ηλικιακές ή άλλες διακρίσεις.