Το κρητικό κάστανο κινδυνεύει να χαθεί από τον αγροτικό χάρτη του νησιού. Ο ερευνητής και πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, Στέφανος Διαμαντής, απευθύνει δραματική προειδοποίηση για την τύχη της καστανιάς στην Κρήτη, κάνοντας λόγο για «εγκλήματα» που συντελούνται εις βάρος του τοπικού καρπού και θέτουν σε άμεσο κίνδυνο τη γενετική του καθαρότητα, την καλλιέργεια και τη βιωσιμότητά του.

«Ξεκινάμε από το μηδέν»: Η ηλικιακή γήρανση των καστανιών

«Δουλεύουμε την καστανιά 40 χρόνια. Ξέρω όλη την καστανιά της Ελλάδος αλλά και της Ευρώπης. Αυτό που συμβαίνει στην Κρήτη είναι ένα σύμπλοκο φαινόμενο», σημείωσε ο κ. Διαμαντής, υπογραμμίζοντας ότι όλες οι καστανιές του νησιού είναι άνω των 80 ετών. «Νέα κτήματα δεν υπάρχουν. Οι νέοι δεν φυτεύουν. Επομένως μιλάμε για αναβίωση. Πρέπει να ξεκινήσουμε εκ των μηδενός».

Όπως εξήγησε, ήδη από την περίοδο 2017–2021 έχει συνταχθεί χάρτης με νέες εκτάσεις στην Κρήτη, κατάλληλες για την καλλιέργεια καστανιάς. Αυτός ο χάρτης, επεκτείνει τη δυναμική της καλλιέργειας και περιλαμβάνει περιοχές στα Χανιά. «Κάναμε 500 δειγματοληψίες και διευρύναμε την ήδη υπάρχουσα περιοχή κατάλληλη για καστανιά».

«Δύο εγκλήματα»: Η απειλή του ξένου γενετικού υλικού και των παθογόνων

Στο επίκεντρο της ανησυχίας του ερευνητή βρίσκεται η αθρόα εισαγωγή δενδρυλλίων από περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως η Λάρισα, η Λαμία και η Αριδαία.

«Καταλήγουν νέοι αγρότες στα Χανιά να φέρνουν καστανιές απ’ έξω. Με αυτό τον τρόπο γίνονται δύο εγκλήματα. Πρώτον, έρχεται ξένο γενετικό υλικό με αποτέλεσμα να έχουμε αλλοίωση των χαρακτηριστικών της κρητικής καστανιάς. Και δεύτερον, εισάγονται παθογόνα», τόνισε.

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε στη σφήκα της καστανιάς, ένα έντομο-παράσιτο που έχει πλήξει την υπόλοιπη Ελλάδα. «Η σφήκα δεν μπορεί να πετάξει και να ‘ρθει στην Κρήτη. Θα έρθει με το πολλαπλασιαστικό υλικό. Και τότε θα αρχίσουμε να κυνηγάμε την Κρήτη».

Άρδευση και υποδομές: Από τις ομβροδεξαμενές στη μελάνωση

Απαραίτητη θεωρεί τη διαχείριση του νερού, ώστε η καστανιά να αποδίδει καρπούς υψηλής ποιότητας. Ο κ. Διαμαντής αναφέρθηκε σε καλές πρακτικές από άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως η Αγιά Λάρισας και η Εύβοια, όπου παραγωγοί δημιουργούν κοινές ομβροδεξαμενές.

«Στην Κρήτη, δυστυχώς, κάθε παραγωγός τραβάει νερό με λάστιχο 300 μέτρων και το αφήνει να ρέει όλο το καλοκαίρι, με τεράστια σπατάλη και διαμόρφωση συνθηκών κατάλληλων για τη μελάνωση», σημείωσε. «Το μεγάλο πρόβλημα δεν είναι το έλκος, είναι η μελάνωση».

Ανέφερε ότι σε άλλες περιοχές της χώρας χρησιμοποιείται υποφωσφορικό κάλιο με εξαιρετικά αποτελέσματα, αλλά στην Κρήτη δεν υπήρξε ενδιαφέρον για την τεχνική αυτή. «Ήρθα εδώ, έδειξα την τεχνική, αλλά δεν βλέπω κανέναν».

Έλκος καστανιάς: Η αποτυχία της Κρήτης σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα

Ο κ. Διαμαντής υπεραμύνθηκε της μεθόδου βιολογικής καταπολέμησης του έλκους, η οποία εφαρμόστηκε με επιτυχία σε 27 νομούς. «Δεν μιλάμε πλέον για το έλκος στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ανήκει στο παρελθόν. Μόνο στην Κρήτη υπάρχει πρόβλημα, γιατί τα μεγάλης ηλικίας δέντρα δεν θεραπεύονται εύκολα».

Με παραστατικό τρόπο παρομοίασε την προσπάθεια ίασης με τον εμβολιασμό ενός 90χρονου για να συμπεριφερθεί σαν τριαντάρης. «Δεν γίνεται αυτό», είπε. «Περιμένουμε από δέντρα σε θλιβερή κατάσταση να μας παράγουν 50 και 100 κιλά κάστανα. Δεν γίνεται. Γι’ αυτό μιλάω για αναβίωση».

Προβληματικά φυτώρια και έλλειψη πιστοποίησης

Ο ερευνητής εξέφρασε σοβαρές ανησυχίες για την υγεία των δενδρυλλίων που προμηθεύονται οι αγρότες, κάνοντας λόγο για απουσία πιστοποιημένων ποικιλιών. «Το “βολιώτικο κάστανο” ή το “κρητικό κάστανο” δεν είναι πιστοποιημένες ποικιλίες. Είναι κλώνοι. Πρέπει να γίνει πιστοποίηση σε εθνικό επίπεδο, όχι τοπικό».

«Τώρα επαναπαυόμαστε στη γνώση και την αξιοπρέπεια του κάθε παραγωγού, χωρίς να ξέρουμε τι είναι αυτό που μας πουλάει», προειδοποίησε. Ειδική αναφορά έκανε σε περιπτώσεις όπου παραγωγοί δηλώνουν πως αγόρασαν υλικό «από γύφτο που περνούσε». «Για όνομα του Θεού. Έχουμε φτάσει σε αυτό το επίπεδο».

Οικονομικά κίνητρα υπάρχουν, αλλά η απουσία στρατηγικής πονά

Παρά την αυξημένη τιμή του κρητικού κάστανου –που, σύμφωνα με τον κ. Μωτάκη, έφτασε φέτος τα 5 ευρώ το κιλό– οι παραγωγοί επιμένουν να στρέφονται στην ελιά. «Όλοι διαμαρτύρονται ότι η ελιά δεν αποδίδει, το λάδι δεν καλύπτει τα έξοδα, αλλά όλοι βάζουν ελιές. Το κάστανο συλλέγεται από το έδαφος, δεν θέλει πολλά ραντίσματα, λιπάσματα ή πότισμα. Αφήνει χρήματα. Και όμως, δεν το καλλιεργεί κανείς. Είναι ακατανόητο».

Κλείνοντας την παρέμβασή του, ο κ. Διαμαντής συνέκρινε την ελληνική αδράνεια με τα παραδείγματα της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Γαλλίας, οι οποίες –όπως είπε– έχουν κάνει «θαύματα» στον χώρο της καστανιάς. «Εμείς είμαστε ακόμη στο σημειωτόν. Πρέπει κάποτε να ξυπνήσουμε, όχι μόνο σε τοπικό, αλλά και σε υπουργικό επίπεδο».

Το κρητικό κάστανο βρίσκεται σε οριακό σημείο. Η προειδοποίηση του κ. Διαμαντή δεν αφορά μόνο την προστασία ενός αγροτικού προϊόντος, αλλά την επιβίωση μιας ολόκληρης πολιτισμικής και γεωργικής παράδοσης. Η λύση –όπως την οριοθέτησε– περνά από τη δημιουργία φυτωρίου, την πιστοποίηση ποικιλιών, τη διαχείριση νερού, και κυρίως την πολιτική βούληση σε όλα τα επίπεδα.

Αν δεν υπάρξει συντονισμένο σχέδιο αναβίωσης, το κρητικό κάστανο απειλείται με βιολογική και πολιτισμική εξαφάνιση.