Γράφει ο Ηρακλής Καλογεράκης, Αντιναύαρχος ΠΝ (εα)
Στο ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας που απέχει 72 ναυτικά μίλια από Ρόδο ευρίσκεται ο Δήμος Μεγίστης. Στα δημοτολόγια του είναι γραμμένα 1.853 άτομα από τα οποία στις τελευταίες εθνικές εκλογές (2019) ψήφισαν τα 487.
Από τις 14 νησίδες του δήμου που απαρτίζουν το σύμπλεγμα των «Νότιων Σποράδων» όπως λένε οι ναυτικοί μας, οι τρείς μεγαλύτερες κατοικούνται. Δηλαδή έχουν οικονομική ζωή και το σπουδαιότερο, μπορούν να συντηρήσουν από μόνες τους ανθρώπινη διαβίωση αφού έχουν όλη την απαραίτητη υποδομή.
Το μεγαλύτερο νησί απ’ αυτά, η Μεγίστη, πήρε το όνομα από τον πρώτο οικιστή Μεγιστέα, έχει έκταση 7,35 τ.χ. μήκος ακτών 20 χιλιομέτρων και φιλοξενεί την έδρα του ομώνυμου δήμου. Η συνολική έκταση του συμπλέγματος των νότιων Σποράδων είναι περίπου 18 τ.χ.
Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, το νησί κατοικείται από τα χρόνια της Νεολιθικής και της Μεσομινωικής εποχής και στο νησί άνθησε και ο Μυκηναϊκός πολιτισμός.
Το νησί κυριαρχήθηκε διαδοχικά από Ρωμαίους, Βυζαντινούς και μετά, το 1306, από τους Ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου που ανοικοδόμησαν το ψηλό κάστρο του νησιού (Καστέλο Ρόσο) με τα διπλά τείχη και τις πολεμίστρες, κάνοντάς το ένα από τα δυνατότερα οχυρά του Αιγαίου πελάγους. Στο κάστρο αυτό, οφείλεται το όνομα του νησιού. Κατά άλλους το όνομα βγαίνει από το Καστέλι (κάστρο) στους πρόποδες του βουνού (στα ριζά).
Από 1440 το Καστελόριζο κυριεύτηκε διαδοχικά από τους Αιγύπτιους (μέχρι 1461), Καταλανούς (μέχρι 1470), Ναπολιτάνους (μέχρι 1480), Τούρκους (μέχρι 1498), ξανά από τους Ναπολιτάνους (μέχρι 1512), Ισπανούς (μέχρι το 1523) και στη συνέχεια το 1523 πέφτει στα χέρια των Τούρκων (Σουλτάνος Σουλεϊμάν) που έμεινε μέχρι το 1570 όταν το πήραν οι Βενετοί. Το 1635 περνά πάλι στα χέρια των Τούρκων. Το 1695 κυριεύτηκε πάλι από τους Βενετούς (Μοροζίνι), αλλά μετά από μερικά χρόνια το ξαναπήραν οι Τούρκοι. Τον Ιούλιο του 1788, ο Λάμπρος Κατσώνης το απελευθέρωσε για λίγο γιατί μόλις έφυγε, ξαναγύρισαν οι Τούρκοι.
Αρχές του 19ου αιώνα, το Καστελόριζο είχε 2.500 κατοίκους, 120 εμπορικά πλοία, 60 αλιευτικά και 30 σπογγαλιευτικά με 400 έμπειρους σπογγαλιείς. Όταν κηρύχτηκε η επανάσταση του 1821, έλαβε μέρος και διέθεσε τα πλοία τους στον κοινό αγώνα. Όμως, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830), το Καστελόριζο μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, ξαναγύρισαν υπό τη Τουρκική κυριαρχία.
Τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα το Καστελόριζο βρέθηκε στην μεγαλύτερη του ακμή, με πολύ μεγάλο εμπορικό στόλο, πληθυσμό 15.000 άτομα και 4 σχολεία με 1100 μαθητές.
Είχε 165 εμπορικά πλοία και πλήθος μικρότερων όπως μπρατσέρες, γολέτες, σκούνες κ.α.
Το Καστελόριζο ευημερούσε και οι Καστελοριζοί ήταν οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς ξυλείας (σανίδες αλλά και κορμούς δένδρων). Είχαν τα δένδρα, τα εργοτάξια και τις επιχειρήσεις τους απέναντι στις Μικρασιατικές ακτές αλλά τα σπίτια τους για ασφάλεια και προστασία από τους ανατολίτες, ήταν στο νησί.
Με την έναρξη του Α΄ ΠΠ (1915), η Γαλλία, προκειμένου να κάνει στο νησί προκεχωρημένη αεροναυτική βάση για επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή, το κατέλαβε αλλά μετά από έξι χρόνια (1/3/1921), το παραχώρησε με πληρωμή, στην Ιταλία.
Η Ιταλική κατοχή ήταν σκληρή. Η ναυτιλία, το εμπόριο και τα γράμματα μαράζωσαν ενώ οι κάτοικοί του νησιού, μην αντέχοντας τον ιταλικό ζυγό και τις συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής, άρχισαν να ξενιτεύονται προς την Αυστραλία, Αίγυπτο, Αμερική, Αθήνα, Ρόδο και αλλού, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να περιοριστεί στις δύο χιλιάδες.
Οι Ιταλοί και οι Γάλλοι χρησιμοποιούσαν το νησί όσο το είχαν, σαν σταθμό ανεφοδιασμού και επισκευής των επιβατηγών τους υδροπλάνων της AIR FRANCE και AL ITALIA (Ala Littoria) για να μεταφέρουν εμπορεύματα και «επιχειρηματικούς» παράγοντες της Δύσης στην ¨Μέση, στην ‘Άπω και στην μακρινή για αυτούς Ανατολή.
Β΄ ΠΠ βρήκε το Καστελόριζο υπό Ιταλική κατοχή αλλά στις 24/2/1941 οι κάτοικοι του (1.100) υποδέχθηκαν ενθουσιωδώς τους Άγγλους στρατιώτες που αποβιβάσθηκαν στο νησί.
Τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1943, το νησί βομβαρδίστηκε ανηλεώς από τα Γερμανικά αεροπλάνα που γκρέμισαν όσα σπίτια είχανε μείνει όρθια. Αρκετοί από τους κατοίκους αναγκάστηκαν να φύγουν και να πάνε άλλοι στις τουρκικές ακτές και άλλοι στο προσφυγικό στρατόπεδο Νουζεϊράτ στη Γάζα της Παλαιστίνης.
Με τη λήξη του 2ου ΠΠ, οι κάτοικοι θέλησαν να επιστρέψουν στο νησί. Όμως οι Άγγλοι υπό τον διοικητή Χάρντινγκ, στη προσπάθεια τους να καλύψουν τις λεηλασίες που είχαν γίνει στα αρχοντικά, από τους στρατιώτες του στέμματος που ήταν Ινδοί, Πακιστανοί κλπ, προκάλεσαν φοβερή πυρκαγιά στην οποία κατεστράφησαν περί τα 1400 σπίτια.
Το νησί έμεινε υπό τη διακυβέρνηση των Άγγλων, όπως και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, μέχρι την 7η Μαρτίου του 1948, οπότε ενώθηκε επισήμως με την Ελλάδα.
Δύο μήνες αργότερα επισκέφτηκε το νησί το βασιλικό ζεύγος της Ελλάδας και το 1949 το Εθνικό Ίδρυμα ενίσχυσε το νησί και έδωσε κίνητρα για να επιστρέψουν πάλι οι κάτοικοι του. Είχαν μείνει μόνο 675 άτομα.
Σήμερα το Καστελόριζο έχει ασφαλέστατο λιμάνι και σύγχρονο αεροδρόμιο ενώ απέκτησε παγκόσμια προβολή το 1991, όταν γυρίστηκε εκεί η βραβευμένη με Oscar ταινία «Mediterraneo». Επίσης στο νησί έγινε συμβολικά η σύνοδος των Υπουργών Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί ελληνικής προεδρίας, την άνοιξη του 2003 και την 22/4/2010 ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου απεύθυνε διάγγελμα για την ενεργοποίηση του μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας από την Ε.Ε. και το Δ.Ν.Τ.
Το νομικό πλαίσιο για την κυριαρχία.
Μετά το τέλος του 2ου ΠΠ, με την Συνθήκη των Παρισίων (10/2/1947), εκχωρήθηκαν στη χώρα μας Δωδεκάνησα και τα παραλάβαμε όπως ήταν οριοθετημένα από προηγούμενες συμφωνίες. Από τη συμφωνία Ιταλίας -Τουρκίας, απο τη συνθήκη της Λωζάννης (1923) και από τις επακολουθήσασες συμφωνίες (4/1/1932 & 28/12/1932).
Τα σύνορα αυτά δεν μπορούν με καμία δικαιολογία να τεθούν υπό αμφισβήτηση αφού η Σύμβαση της Βιέννης (23/5/1969) που κωδικοποίησε τους εθιμικούς κανόνες για το δίκαιο των συνθηκών, αναφέρεται σε τέτοιες περιπτώσεις και ρητά αποκλείει την περίπτωση λήξης της συνθήκης (άρθρο 11) ή τη δυνατότητα αποχώρησης μέρους της αφού η συνθήκη καθορίζει «μεθοριακή γραμμή». Κανείς λοιπόν δεν μπορεί να αμφισβητήσει την Ελληνική κυριαρχία στα νησιά και τις βραχονησίδες της Δωδεκανήσου και του συμπλέγματος του Καστελόριζου.
Καστελόριζο και ΑΟΖ
Τα μεγαλύτερα νησιά κατοικούνται από αρχαιοτάτων χρόνων, περιήλθαν στην Ελληνική κυριαρχία με συνθήκες που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει και βάσει της τελευταίας σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982), δικαιούνται να διαθέτουν Α.Ο.Ζ.
Ως γνωστό, η Σύμβαση αυτή, που δεν έχει υπογράψει η Τουρκία αλλά συχνά την επικαλείται, αναφέρει ρητά στο άρθρο 121, ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Τα νησιά δηλαδή, δικαιούνται να έχουν ΑΟΖ αρκεί να το δηλώσουμε και να την προσδιορίσουμε και μετά να την οριοθετήσουμε. Αυτή είναι και η σημαντική διαφορά της νέας σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας από την προηγουμένη. Μπήκε η ΑΟΖ που υπερκαλύπτει την έννοια της υφαλοκρηπίδας και αυτό αναμφισβήτητα είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, γιατί η Τουρκία δεν μπορεί να προβάλλει τα ίδια επιχειρήματα που προβάλλει για δεκαετίες τώρα για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου. Ότι δηλαδή τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι βρίσκονται πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας.
Βέβαια για να αναγνωριστεί δικαίωμα ΑΟΖ σε νησιά ή βραχονησίδες, η Σύμβαση με σαφήνεια διευκρινίζει πως αυτές θα πρέπει ή να έχουν από μόνες τους οικονομική ζωή ή να μπορούν να συντηρήσουν από μόνες τους ανθρώπινη διαβίωση. Αντίθετα λοιπόν με ένα νησί ένας βράχος/βραχονησίδα δεν έχει ζώνη αποκλειστικού οικονομικού ελέγχου (ΑΟΖ) ούτε και υφαλοκρηπίδα (ΥΦΑΛ), έχει όμως χωρικά ύδατα και περιβάλλουσα ζώνη.
Όμως, στη περίπτωση του συμπλέγματος του Καστελόριζου, η Τουρκική διπλωματία επειδή «έτσι θέλει» διαδίδει και δηλώνει πως δεν είναι δυνατόν ένα τόσο μικρό νησί (αναφέρει μόνο το Καστελόριζο) μπροστά από τις τουρκικές ακτές, να έχει ένα τόσο μεγάλο κομμάτι υφαλοκρηπίδος ή ΑΟΖ. και να υποστηρίζει πως το σύμπλεγμα των νησιών της Μεγίστης διέπεται από ειδικό καθεστώς, των αποκομμένων νησίδων που επικάθονται επί της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Άρα, τα νησιά αυτά δεν διαθέτουν ούτε ΑΟΖ, ούτε και έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα! Όμως στο σύμπλεγμα αυτό δεν είναι μόνο το Καστελόριζο που κατοικείται. Υπάρχουν και άλλα δύο νησάκια που είχαν, έχουν και μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση και συνεπώς δικαιούνται να έχουν ΑΟΖ.
Θυμηθείτε την «κυρά της Ρω», την Δέσποινα Αχλαδιώτη που πάνω από 40 χρόνια, μετά τον 2ο ΠΠ, ζούσε στη Ρω και κάθε πρωί ύψωνε την Ελληνική σημαία.
Όσον αφορά το άλλο, τη Στρογγύλη, υπάρχει από το 1910 στη νότια πλευρά του ένα φάρος με εμβέλεια 17νμ καθώς και ένα εκκλησάκι, του Αγίου Νικολάου.
Παλιά, μέχρι το 2006, είχε τον φαροφύλακα Ν. Σαμψάκο που επί 31 χρόνια τον φρόντιζε και μετά, επειδή πήρε σύνταξη και ο φάρος έγινε αυτόματος, τη φροντίδα του ανέλαβε περιστασιακά το ΠΝ με μόνιμο υπαξιωματικό.
Στα νησιά υπάρχει μόνιμα ένα στρατιωτικό απόσπασμα για τη φρούρηση του, ένα ελικοδρόμιο και μόλος για εξυπηρέτηση σκαφών, ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο και φυσικά χωμάτινοι δρόμοι για την επικοινωνία.
Η περίπτωση των νησιών του Δήμου Μεγίστης, αποτελεί για τη χώρα μας, μείζων Εθνικό θέμα και θα πρέπει χωρίς καμία πλέον καθυστέρηση, να ανακηρύξουμε ΑΟΖ πριν άλλες εξελίξεις μας προλάβουν και μας εκπλήξουν.
Συμφωνίες με φίλια κράτη για δημιουργία τετελεσμένων, όπως με τη Λιβύη έπρεπε να προβλεφτούν και να προληφθούν με μια αντίστοιχη δική μας συμφωνία με την Κύπρο πρώτα και μετά με την Αίγυπτο. Αυτά βέβαια αν γινόταν από τότε που το λέγαμε, τα δυσάρεστα συμβάντα θα είχαν αποτραπεί. Η Τουρκία δεν θα είχε προβεί στη παράνομη και «μη επικυρωμένη» από τη Λιβυκή βουλή, συμφωνία-παρωδία με τη Λιβύη.
Μπορεί τα νησιά μας να βρίσκονται πολύ κοντά στις ακτές της Μικράς Ασίας, όμως η κυριαρχία τους είναι δεδομένη, έχουν και συντηρούν ανθρώπινη ζωή και δεν φταίει το Καστελόριζο, η Ρω και η Στρογγύλη για τις επιλογές των κρατών στους δύο παγκόσμιους πολέμους αλλά ούτε και για τις συνθήκες που μετά το τέλος των πολέμων μοίρασαν τις περιοχές, ώστε να μην θέλουμε να τους αναγνωρίσουμε σήμερα αυτά που, πάλι με διεθνή σύμβαση, δικαιούται να έχουν.
Δεν μπορεί η Βρετανία να εξασφαλίζει την κυριαρχία της σε νησιά 8.000 μίλια μακριά και εμείς να είμαστε ακόμη διστακτικοί με τα δικά μας νησιά που είναι μόνο 70 μίλια πιο πέρα.
Το θέμα τώρα για τους Τούρκους είναι ότι, η θέση που τα νησιά μας βρίσκονται τους αποκόπτει και τους εμποδίζει να έχουν θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο. Γι’ αυτό το λόγο η Τουρκία ζητά συνέχεια από την Αίγυπτο να μη λάβει υπόψη τα νησιά του Καστελόριζου, στις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα. Θέλει αυτή να έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο και φυσικά μεγαλύτερο μερίδιο στον υποθαλάσσιο πλούτο της περιοχής. Είναι πλέον γνωστό σε όλους πως αυτός είναι τεράστιος (λεκάνη Ηροδότου) και πως έχει ανοίξει την όρεξη και σε εταιρείες και στην Τουρκία που ονειρεύεται γαλάζιες πατρίδες……….
Το Καστελόριζο, η Ρω και η Στρογγύλη είναι που θα αυξήσουν σημαντικά την δική μας ΑΟΖ και θα μας δώσουν κοινά σύνορα με την ΑΟΖ της Κύπρου ώστε όταν γίνει ο αγωγός μεταφοράς του φυσικού αερίου από Κύπρο και Ισραήλ προς την Ευρώπη, αυτός να είναι ενιαίος και να μην διακόπτεται από άλλο κράτος. Αφήστε που στον αγωγό αυτό θα μπορέσουμε αργότερα και εμείς και οι Αιγύπτιοι να διοχετεύσουμε και τους δικούς μας υδρογονάνθρακες.
Με την οριοθέτηση της Ελληνικής ΑΟΖ, έχουμε πολλά να ωφεληθούμε και οικονομικά και γεωστρατηγικά. Θα πρέπει λοιπόν, χωρίς καμία καθυστέρηση πλέον, να δηλώσουμε πως θα εξασκήσουμε άμεσα το δικαίωμα μας για την χάραξη ΑΟΖ στα ανατολικά και να προχωρήσουμε χωρίς χρονοτριβές στην οριοθέτηση της αρχίζοντας από τα εύκολα. Πρώτα με την Κύπρο και αμέσως μετά με την Αίγυπτο.
Τα ανατολικά μας όρια έχουν ήδη γίνει σεβαστά από Νορβηγία στις 14/11/2008 όταν το Νορβηγικό ερευνητικό σκάφος επιχειρούσε για λογαριασμό της Τουρκίας κοντά στο Καστελόριζο και αποχώρησε όταν διαμαρτυρηθήκαμε, από τις ΗΠΑ στις 17/9/2010 με την περίπτωση του ερευνητικού Ναυτίλος που έκανε το ίδιο, έμμεσα από το Ισραήλ κατά την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Κύπρο και τέλος με τη Κύπρο που από το 2003 μας περιμένει να το πράξουμε.
Η συμφωνία Κύπρου με Αίγυπτο αφήνει ένα κομμάτι στη δυτική της πλευρά που δεν προσδιορίστηκε γιατί ο ορισμός του είναι θέμα συμφωνίας τριών κρατών (Κύπρου, Αιγύπτου, Ελλάδας) και αυτό πρέπει το συντομότερο να συμπληρωθεί.
Όσον τώρα αφορά τα δυτικά σύνορα, στις 9/6/2020 υπεγράφη από τους υπουργούς ΥΠΕΞ Ελλάδας και Ιταλίας (Νίκος Δένδιας και Λουίτζι ντι Μάιο) μια συμφωνία η οποία αναγνωρίζει τα από 24/5/1977, όρια της υφαλοκρηπίδας ως όρια για όλες τις άλλες θαλάσσιες ζώνες τις οποίες νομιμοποιούμαστε να έχουμε σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η συμφωνία αυτή αφήνει ένα μικρό τμήμα στο νότο που θα προσδιοριστεί εν ευθέτω χρόνο γιατί αφορά τριεθνές όριο.
Ας εστιάσουμε λοιπόν τις δυνάμεις μας για να συμπληρώσουμε τις γραμμές που λείπουν από τον χάρτη που θέλουμε και είναι σύννομος, ώστε να μην υπάρχουν κενά και να μην υπάρχουν «ευκαιρίες» για όνειρα με γαλάζιες πατρίδες.
Ας κάνουμε το βήμα που όλοι οι Έλληνες περιμένουν αγωνιωδώς εδώ και πολλά χρόνια να κάνουμε! Ας αρχίσουμε με τη αδελφή μας Κύπρο και μετά να ολοκληρώσουμε ότι αρχίσαμε με την Αίγυπτο.
Το αν γίνονται οι σωστές ενέργειες ή όχι, το αποτέλεσμα θα δείξει.
Κανείς δεν αμφισβητεί την ακεραιότητα και τις γνώσεις των μελών της επιτροπής που χειρίζονται το θέμα αυτό. Όμως την ικανότητα τους; Αυτή θα την κρίνουμε από το αποτέλεσμα.
Πρέπει επιτέλους να διεκδικήσουμε αυτά που δικαιούμαστε και να διασφαλίσουμε αυτά που μας ανήκουν.
