Ο Σπύρος Απέργης, δικηγόρος, ειδικός στο προσφυγικό δίκαιο και πρώην πρόεδρος της Διεθνούς Αμνηστίας απαντά σε τέσσερις απλές απορίες που του έθεσε το NEWS 24/7 σχετικά με το ναυάγιο του Πύλου.
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι Ελλάδα και Ευρώπη θέλουν δουλειά πολλή για την ώριμη και νομικά προβλεπόμενη αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος.
Οφείλεται αυτή η τραγωδία στο γεγονός ότι λόγω του τείχους και της αποτρεπτικής πολιτικής, πλέον προτιμώνται-αναγκαστικά- πιο επικίνδυνοι διάδρομοι στη θάλασσα;
Η έλλειψη νόμιμων και ασφαλών διόδων προς την Ευρώπη υποχρεώνει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες να χρησιμοποιούν επικίνδυνες διαδρομές για την πρόσβαση τους στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε κάθε περίπτωση, σε κάθε παράτυπη είσοδο στην Ελλάδα ή σε άλλο κράτος μέλος της Ένωσης, ισχύει η αρχή της μη επαναπροώθησης Αυτό συμπεριλαμβάνει και τα διεθνή ύδατα υπό την προϋπόθεση ότι οι ενέργειες των κρατικών οργάνων φτάνουν στο σημείο να συνιστούν αποτελεσματική άσκηση ελέγχου εκεί.
Η καθιερωμένη πρακτική των κρατών να αναχαιτίζουν σκάφη σε μεγάλη απόσταση από το έδαφός τους, θα καθιστούσε το διεθνές καθεστώς προστασίας προσφύγων αναποτελεσματικό αν τα κρατικά όργανα μπορούσαν να δρουν εκτός συνόρων κατά παράβαση των υποχρεώσεων που συνεπάγονται οι διεθνείς συμβάσεις. Σύμφωνα με την Εκτελεστική Επιτροπή της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες «μέτρα αναχαίτισης δεν πρέπει να έχουν ως συνέπεια τη μη πρόσβαση σε διεθνή προστασία ή την επιστροφή τους, άμεσα ή έμμεσα, σε σύνορα εδαφών όπου υπάρχει κίνδυνος δίωξης»
Το ελληνικό λιμενικό λέει ότι από το πλοίο αρνήθηκαν τη διάσωση. Πόσο πειστικό ακούγεται αυτό και τι θα μπορούσε να κάνει παραπάνω το ελληνικό λιμενικό στην εν λόγω περίπτωση;
Το πλοίο βρισκόταν στο χώρο επιχειρησιακής ευθύνης της Ελλάδας, όπως επιβεβαίωσε και η FRONTEX με ανακοίνωσή της. Πιο συγκεκριμένα, το ελληνικό λιμενικό είχε ειδοποιηθεί από τη FRONTEX από το μεσημέρι της Τρίτης 13/6 και είχε πολλές ώρες στη διάθεσή του για διάσωση καθώς το πλοίο βυθίστηκε τις μεταμεσονύχτιες ώρες της Τρίτης προς Τετάρτη 14/6. Συνεπώς την υποχρέωση διάσωσης των προσφύγων και μεταναστών στο συγκεκριμένο πλοίο την είχε η Ελλάδα και δεν ανταποκρίθηκε σύμφωνα με την υποχρέωση αυτή (και δεν είναι, βεβαίως, η πρώτη φορά). Γι’ αυτό θα πρέπει να αναζητηθούν πειθαρχικές, πολιτικές και ποινικές ευθύνες για όλους τους υπηρεσιακούς παράγοντες και τους αρμόδιους στα υπουργεία.
Ποια είναι τα βήματα που θα πρέπει να ακολουθηθούν για να δημιουργηθούν ασφαλείς διάδρομοι για τους αιτούντες άσυλο στη χώρα;
Χρειάζεται να θεσπιστεί νομοθεσία από τα κράτη μέλη ή από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τις νόμιμες διόδους και τις διατυπώσεις για την είσοδό τους. Θα μπορούσαν να οριστούν κάποια συνοριακά περάσματα στα κράτη που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κατάλληλες εγκαταστάσεις υποδοχής, ταυτοποίησης και έναρξης των διαδικασιών ασύλου, όπου απαιτείται. Υπάρχει, επίσης, πρόταση νομοθεσίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2018, σύμφωνα με την οποία προτείνεται η χορήγηση θεώρησης περιορισμένης εδαφικής ισχύος (visa) που επιτρέπει την είσοδο ενός αλλοδαπού σε συγκεκριμένο κράτος μέλος προκειμένου να ζητήσει διεθνή προστασία.
Θα μπορούσε, λοιπόν, να προβλεφθεί η δυνατότητα αίτησης διεθνούς προστασίας είτε από ευρωπαϊκές πρεσβείες και προξενεία, είτε από αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο εξωτερικό ώστε οι αιτούντες διεθνή προστασία να λαμβάνουν θεώρηση εισόδου για είσοδο σε κάποιο κράτος μέλος και να ξεκινά έτσι η διαδικασία ασύλου. Έτσι μπορεί να παταχθεί αποτελεσματικά η παράνομη διακίνηση ανθρώπων προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε ποιες κατευθύνσεις πρέπει να αλλάξει, κατά την οπτική σας, η συνολική πολιτική της Ευρώπης για το προσφυγικό ζήτημα;
Απαιτείται η τροποποίηση του νέου σχεδίου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο προς την κατεύθυνση της αναλογικής κατανομής των μεταναστών και των προσφύγων σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η υλοποίηση μιας επεξεργασμένης και συνεκτικής ευρωπαϊκής πολιτικής με περισσότερο ανθρωπιστικό πρόσημο γι’ αυτή την αναλογική κατανομή των μεταναστών και των προσφύγων με αξιοπρεπείς υπηρεσίες υποδοχής και φιλοξενίας, με πρόσβαση σε δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες διεθνούς προστασίας με τα υψηλότερα διεθνή πρότυπα και με ουσιαστικά μέτρα ένταξης των δικαιούχων διεθνούς προστασίας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να απομακρυνθεί από την εφαρμογή πολιτικών, πάση θυσία, περιορισμού των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών. Η αντιμετώπιση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών ως ζήτημα κυρίως δημόσιας τάξης και ασφάλειας αποτελεί την κύρια έκφανση της συνολικής θεώρησης του προσφυγικού και μεταναστευτικού ρεύματος ως εν δυνάμει παράγοντα που «απειλεί» την «κανονικότητα» της ευρωπαϊκής ζωής έχει οδηγήσει σε υιοθέτηση πολιτικών και πρακτικών που παραβιάζουν το δικαίωμα στη διεθνή προστασία.
Οι πνιγμοί προσφύγων και μεταναστών στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο, οι άτυπες αναγκαστικές και βίαιες επαναπροωθήσεις από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τον Έβρο, η εξωτερίκευση των υποχρεώσεων διεθνούς προστασίας σε χώρες, όπως η Τουρκία με το πρόσχημα της «τρίτης ασφαλούς χώρας», η αποφυγή διασώσεων προσφύγων και μεταναστών στη Μεσόγειο ή στο Αιγαίο ή η άρνηση υποδοχής τους σε ευρωπαϊκά λιμάνια είναι φαινόμενα που πρέπει να εκλείψουν, αν θέλουμε ο νομικός και πολιτικός πολιτισμός της Ευρώπης να δικαιολογεί το όνομά του.