Του Παναγιώτη Κουρουμπλή
Έχει καθιερωθεί κοινώς η ρήση ότι η πολιτική κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Η ενσκήψασα πανδημία εισβάλλει όλο και περισσότερο στους τομείς, όχι μόνο της οικονομίας, αλλά και της ζωής. Οι επιπτώσεις π.χ. στον τομέα της οικονομίας είναι ευθέως ανάλογες με τη διάρκεια της πανδημίας. Οι οικονομίες ακόμα και των πιο ισχυρών χωρών αρχίζουν να γονατίζουν και να αντιμετωπίζουν μιαν άλλης μορφής επιδημία – οικονομικής μορφής, την επιδημία της ύφεσης. Προς το παρόν, η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα αισθάνεται αμήχανη, παρά τις πελώριες επιστημονικές προόδους, στο να αντιμετωπίσει αυτό τον αόρατο εχθρό του ανθρώπου αποτελεσματικά. Το status quo των κοινωνικών κατακτήσεων που σημειώθηκαν μέσα στους αιώνες με αίμα, ιδρώτα και με δάκρυα, απειλείται να κατεδαφιστεί, με το επιχείρημα της επαπειλούμενης οικονομικής καταστροφής. Οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες ταλανίζονται από αυτή την αιφνίδια πανδημία, ανήμπορες όχι μόνο να αναχαιτίσουν τον ιό επιστημονικά, αλλά ούτε και τις επιπτώσεις του σε οικονομικό και κοινωνικό, αλλά και συναισθηματικό πεδίο, στην καθημερινότητα του ανθρώπου.
Την ίδια στιγμή στα αυταρχικά καθεστώτα, με επίκεντρο την Κίνα, διακρίνουμε μια αποτελεσματικότητα στη διαχείριση της καθημερινότητας, που έχει να κάνει με τη διασπορά του ιού και τις επιπτώσεις του στην οικονομία. Κοινός παρονομαστής των μέτρων που λαμβάνονται για τον ιό και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα και στις δημοκρατίες, είναι ο περιορισμός της ελευθερίας του ανθρώπου. Καθώς η αναχαίτιση και ο περιορισμός της διασποράς επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την οικονομική ανάπτυξη, η Κίνα εμφανίζει μια εικόνα ενός πολιτικού συστήματος που αποδεικνύεται, σε σχέση με τις παλινωδίες στις δυτικές δημοκρατίες, πιο αποτελεσματικό.
Ωστόσο η ελευθερία είναι αξία συνυφασμένη με το πραγματικό υπαρξιακό γίγνεσθαι του ανθρώπου. Σήμερα η επιβολή των μέτρων επιχειρεί να περιορίσει την πεμπτουσία αυτού του αξιώματος, καθιστώντας τον άνθρωπο παθητικό αποδέκτη ρυθμίσεων στη ζωή του. Ο περιορισμός του ανθρώπου σε χώρο και χρόνο ανατρέπει το περιεχόμενο των πρωτοβουλιών που θα ήθελε να εκδηλώσει (ο άνθρωπος) στην καθημερινότητά του και κακοποιεί το συναισθηματικό του πεδίο.
Οι δυτικές κοινωνίες ολοκλήρωσαν πολλούς κύκλους στην εξέλιξή τους, αιμοδοτώντας και μπολιάζοντας συνεχώς την κουλτούρα τους σ’ ένα περιβάλλον, με αξιωματική ιδέα την ελευθερία της δράσης και την ελεύθερη σκέψη. Όταν η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει αυτή την αόρατη, αλλά υπαρκτή και επικίνδυνη απειλή, είναι σε θέση ψύχραιμα και νηφάλια να σταθμίσει τα πράγματα, ή μήπως εύκολα θα διολισθήσει και ενδεχομένως θα αναθεωρήσει την αξία της ελευθερίας στη ζωή του ανθρώπου, συνδέοντάς τη, εκ του αποτελέσματος, με το ποιο σύστημα μπορεί να φανεί σε αυτή την κομβική στιγμή καλύτερο και αποτελεσματικότερο απέναντι στη δολοφονική απειλή του ιού;
Μήπως ο άνθρωπος, κάτω από αυτές τις κατακλυσμιαίες ανατροπές στη ζωή του, αποδεχτεί περιορισμούς που εξωθεσμικές δυνάμεις θα επιβάλλουν στην ελευθερία του, και κατ’ επέκταση και στη σκέψη του; Μήπως δηλαδή αυτή η τρομακτική πανδημία εξελιχτεί ο πολιτικός, κοινωνικός και οικονομικός καταλύτης που θα οδηγήσει τον άνθρωπο σε μια νέα εποχή, άβουλης ζωής, χωρίς αντιστάσεις στις «άνωθεν» επιβολές; Αυτό έχει συνέπεια την εύκολη και χωρίς κραδασμούς ανατροπή κεκτημένων εργασιακών δικαιωμάτων. Για παράδειγμα σήμερα έχουμε πολλές νέες μορφές εργασίας, όλες προς το χειρότερο, όσον αφορά τις συνθήκες και την απασχόληση. Και αυτές οι ανατροπές ενσωματώνονται στη νομοθεσία, αλλά και στην καθημερινή εργασιακή πρακτική, χωρίς αντιστάσεις, επειδή όλοι φοβούνται τον κίνδυνο του κορωνοϊού και την απώλεια εργασίας. Παράλληλα, ο συγχρωτισμός, δεν μπορεί να ενοχοποιείται κατά περίπτωση. Να είναι ανεκτός όταν ασφυκτιούν τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, όταν γεμίζουν οι εκκλησίες και να ενοχοποιείται στα εστιατόρια, τα θέατρα και τις πλατείες.
Στην ίδια λογική, φαίνεται ότι ο ιός δεν κολλάει, όταν οι άνθρωποι στριμώχνονται για να πάνε στα γραφεία τους, όπου δουλεύουν σε κλειστό χώρο με τις ώρες, αλλά το βράδυ, όταν διασκεδάζουν, τότε τα πράγματα είναι επικίνδυνα.
Κι εδώ, στη ψυχαγωγία, που είναι απαραίτητη για να αναπτυχθεί η προσωπικότητα του ανθρώπου σε κάθε τομέα, βλέπουμε σήμερα να στοχοποιείται, σε μεγάλο βαθμό, η νεολαία. Αλλά τι είναι οι νέοι; Εκτός από το μέλλον της ανθρωπότητας είναι και το πιο ατίθασο κομμάτι της κοινωνίας, το πιο ελεύθερο στη σκέψη και στη δράση τμήμα της. Η στοχοποίησή του κατά συνέπεια, σε αυτή τη φάση και λογική, δεν είναι τυχαία. Μήπως λοιπόν, οι εν λόγω συνθήκες επιχειρούν να μεταπλάσσουν και να μεταλλάξουν την πίστη μας στη δημοκρατία, για να γίνουμε πιο εύκολα ευεπίφοροι στην καθιέρωση αυταρχικών λογικών, με πρόσχημα την αναχαίτιση του ιού;
Οι ως άνω προβληματισμοί δεν υποκρύπτουν καμία, μα καμία σκέψη από αυτές περί συνωμοτικών σεναρίων που περιρρέουν σήμερα όλον τον κόσμο. Η σύγκριση της αποτελεσματικότητας των δύο συστημάτων μπορεί εύκολα να επηρεάσει σκέψεις κατά του τρόπου λειτουργίας των δημοκρατιών. Όμως, κάπως έτσι και μ έναν απλουστευτικό τρόπο, η Δημοκρατία της Βαϊμάρης έγινε παρανάλωμα του αυταρχικού καθεστώτος του ναζισμού. Πιστεύω ότι αυτές οι παράμετροι πρέπει να κεντρίσουν και να κεντρώσουν την πολιτική σκέψης των δημοκρατικών κοινωνιών, συμβάλλοντας έτσι σ’ έναν πιο συνεκτικό τρόπο από κοινού διαχείρισης όλου του φάσματος που επιβάλλει η πανδημία.
Οι δυτικές δημοκρατίες θα βρεθούν μπροστά σε μεγάλη δοκιμασία, όταν η επιστήμη επιτρέψει την κυκλοφορία ενός αξιόπιστου εμβολίου. Και τότε, πιστεύω, ότι οι δημοκρατίες της Ευρώπης, αυτή τη λύτρωση του ανθρώπου αλλά και τις προκλήσεις που θα γεννηθούν, θα τις διαχειριστούν επίσης από κοινού, χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς ανισότητες ισχύος και διακρίσεις, όπως θα έπρεπε να έχουν διαχειριστεί, όχι μόνο την επιδημία του covid 19, αλλά και την τιμή όλων των καινοτόμων φαρμάκων, για να τα καταστήσουν προσιτά σε όλους τους πολίτες. (Πρόταση που ο ίδιος κατέθεσα στο άτυπο συμβούλιο υπουργών υγείας τον Απρίλιο του 2015 και στη Συνέλευση του ΠΟΥ στη Γενεύη, τον επόμενο μήνα, ως υπουργός Υγείας.)
Οι δημοκρατίες της Ευρώπης θα πρέπει να διαχειριστούν τη διανομή του πολυαναμενόμενου εμβολίου στις κοινωνίες τους, με τη μεγαλύτερη δυνατή, δικαιοκρατική διαφάνεια, ανεξάρτητα από την οικονομική και κοινωνική θέση των πολιτών, ώστε να εξασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση όλων των ανθρώπων στο νέο εμβόλιο – και το ίδιο θα πρέπει να επισυμβεί και για όσα νέα φάρμακα χρησιμοποιηθούν. Με τέτοιες επιλογές θα εμπεδώσουν και πάλι στη συνείδηση των ανθρώπων την πίστη στους δημοκρατικούς θεσμούς και θα αποτρέψουν αλληθωρισμούς στην επιφανειακή αίγλη της δήθεν αποτελεσματικότητας των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Θα αποδείξουμε έτσι ότι πιστεύουμε πως μπροστά στη ζωή και στο θάνατο δεν υπάρχουν οικονομικές και κοινωνικές διακρίσεις.
Η επόμενη μέρα από την πανδημία θα είναι μια νέα μέρα καθ’ ολοκληρίαν στη ζωή του ανθρώπου. Θα πρέπει να αποτελέσει απόφαση της Δημοκρατίας, η δίκαιη αναδιανομή του πλούτου που θα παραχθεί από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στις παραγωγικές σχέσεις και από την υπεραξία αξιοποίησης των προσωπικών δεδομένων του ανθρώπου.