Μια νέα πραγματικότητα διαμορφώνεται στην Ευρώπη, όπου ολόκληρες γενιές νέων ανθρώπων αδυνατούν να εξασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές σπίτι. Οι τιμές των ενοικίων αυξάνονται με ρυθμούς πολύ ταχύτερους από τους μισθούς, ενώ η πρόσβαση στη στέγη εξελίσσεται σε κοινό πρόβλημα για τα περισσότερα κράτη-μέλη.

Στις Βρυξέλλες, οι συζητήσεις για μια ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική στέγασης έχουν ήδη ξεκινήσει. Μεταξύ των προτάσεων που εξετάζονται είναι η εξαίρεση των δαπανών για κοινωνική και προσιτή κατοικία από τους δημοσιονομικούς περιορισμούς της Ε.Ε., δηλαδή από τα όρια χρέους και ελλείμματος. Αν τελικά υιοθετηθεί, η ρύθμιση αυτή θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη να επενδύσουν στη στέγη χωρίς να τιμωρούνται δημοσιονομικά — μια προσέγγιση που μέχρι σήμερα είχε εφαρμοστεί μόνο για τις αμυντικές δαπάνες.

Η πρωτοβουλία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό σχέδιο για τη στέγη, το οποίο η Κομισιόν αναμένεται να παρουσιάσει τον Δεκέμβριο. Θα είναι το πρώτο κοινό πλαίσιο στεγαστικής πολιτικής στην ιστορία της Ένωσης, με στόχο να αντιμετωπιστεί μια κρίση που έχει πλέον κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις.

Ευρωπαϊκή κρίση στέγης

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, ένας στους δέκα Ευρωπαίους δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του για στέγη — ενοίκιο ή δόση δανείου. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται δραματικά στις μεγάλες πόλεις, όπου οι τιμές έχουν εκτοξευθεί λόγω της ζήτησης και της εισροής επενδυτικών κεφαλαίων στην αγορά ακινήτων.

Η κρίση έχει πολλές αιτίες: τη ραγδαία αστικοποίηση, τη συρρίκνωση της οικοδομικής δραστηριότητας μετά το 2008, την αύξηση του κόστους κατασκευής, αλλά και τη λεγόμενη «χρηματοοικονομικοποίηση» της στέγης – τη μετατροπή δηλαδή της κατοικίας από κοινωνικό δικαίωμα σε χρηματιστηριακό προϊόν.

Η ελληνική πραγματικότητα

Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες που βιώνουν πιο έντονα το πρόβλημα. Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί έως και 45% την τελευταία πενταετία, ενώ για τα νέα ζευγάρια ή τους εργαζόμενους με μεσαία εισοδήματα η εξεύρεση σπιτιού κάτω από 700 ευρώ θεωρείται πλέον σχεδόν αδύνατη.

Η έκρηξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων (όπως Airbnb) έχει απορροφήσει μεγάλο μέρος των διαθέσιμων κατοικιών, πιέζοντας ακόμη περισσότερο τις τιμές. Παράλληλα, η νέα οικοδομική δραστηριότητα κατευθύνεται κυρίως σε τουριστικά ή επενδυτικά projects υψηλού εισοδήματος, αφήνοντας εκτός τη μεσαία και χαμηλότερη εισοδηματική τάξη.

Η κυβέρνηση επιχειρεί να απαντήσει με μέτρα όπως η επέκταση του προγράμματος «Ανακαινίζω–Ενοικιάζω», φορολογικά κίνητρα για ιδιοκτήτες που διαθέτουν αχρησιμοποίητα ακίνητα, αυστηρότερη ρύθμιση για τις πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης και προγράμματα ενίσχυσης ενοικίου για ευάλωτες ομάδες.

Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, το πρόβλημα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς αύξηση της προσφοράς προσιτής κατοικίας. Εκτιμάται ότι λείπουν εκατοντάδες χιλιάδες κατοικίες από την αγορά, ενώ η Τράπεζα της Ελλάδος προβλέπει πως «υπάρχει ακόμη περιθώριο για περαιτέρω αύξηση τιμών», γεγονός που δείχνει πως η κρίση μάλλον θα επιδεινωθεί.

Η νέα ευρωπαϊκή ατζέντα

Το ευρωπαϊκό σχέδιο που προετοιμάζεται προβλέπει:

• Περιορισμό της ανεξέλεγκτης αγοράς βραχυχρόνιων μισθώσεων.
• Ενίσχυση δημοσίων και συνεταιριστικών κατασκευών κατοικιών.
• Αναθεώρηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων για τη διευκόλυνση επενδύσεων.
• Και κυρίως, δημόσιες δαπάνες για στέγη εκτός των ορίων λιτότητας.

Η συζήτηση που ανοίγει στις Βρυξέλλες δεν αφορά μόνο αριθμούς και ελλείμματα, αλλά την επανεκτίμηση του δικαιώματος στην κατοικία ως θεμελιώδους στοιχείου κοινωνικής συνοχής.

Αν η πρόταση υιοθετηθεί, θα σηματοδοτήσει μια στροφή στη δημοσιονομική λογική της Ε.Ε. — από την αυστηρή λογιστική προσήλωση στα ελλείμματα, προς μια πολιτική που θέτει στο επίκεντρο τις ανάγκες των πολιτών.