Νησιωτικό σύμπλεγμα που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Σάμου και βορειοανατολικά της Πάτμου. Έκταση 14 τ. χιλ. Μόνιμος πληθυσμός περίπου 110 κάτοικοι.
Πολύ κοντά στα νησιωτικά συμπλέγματα των Φούρνων και των Λειψών, το Αγαθονήσι, το βορειότερο από τα Δωδεκάνησα, περικυκλώνεται και αυτό από άλλο πολύ μικρότερα νησιά, όπως το Κουνελονήσι, το Κατσαγάνι, το Νερονήσι, η Στρογγυλή, η Πίτα και άλλα. Το Αγαθονήσι είναι ιδιαίτερα βραχώδες, άγονο, με ελάχιστη κυρίως θαμνώδη βλάστηση και λιγοστό υφάλμυρο νερό. Κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους ονομαζόταν Υετούσα. Κατά την κλασική αρχαιότητα, ο Θουκυδίδης το αναφέρει ως Τραγαία. Αργότερ, ο Στράβων και ο Στέφανος Βυζάντιος το ονομάζουν μαζί με τις παρακείμενες νησίδες, Τραγαίαι και ο Πλούταρχος Τραγιά. Την ονομασία Αγαθονήσι, που –όπως λέγεται– αναφέρεται στον καλό χαρακτήρα των κατοίκων του, απέκτησε, στις αρχές του αιώνα μας, με δική τους απόφαση. Παράλληλα, όμως, το νησί ονομάζεται και Γάϊδαρος, ή Γάδαρος ή Γαϊδουρονήσι (προφανώς εξαιτίας του σχήματός του) ή Αγκαθονήσι.
Μετά τα προελληνικά φύλα (Κάρες της δυτικής Μικράς Ασίας και της Σάμου) το νησί εποίκισαν αρχικά Δωριείς και αργότερα Ίωνες της Μιλήτου. Από την ιστορική αυτή περίοδο σώζονται τα κατάλοιπα οικισμών.
Σε μικρή απόσταση από το νησί διεξήχθη το 494 π.Χ. η ναυμαχία της Λάδης, μεταξύ των 600 πλοίων των Περσών που είχαν επικεφαλής το Δαρείο και των 365 πλοίων των Ιώνων επαναστατών της Μικράς Ασίας.
Η Τραγαία είναι η πατρίδα του περιπατητικού φιλόσοφου και μαθητή του Αριστοτέλη, Θεόγιτου…
Το κείμενο είναι τμήμα από το βιβλίο «Πενήντα Μικρονήσια της Ελλάδας» «Άγονη Γραμμή» φωτογραφίες και κείμενα φωτογραφιών: Λίζα Έβερτ, Εισαγωγικά κείμενα: Γεράσιμος Αποστολάτος, Πέλλη Φωτιάδη. Εκδόσεις Αστερισμός
