Γράφει ο Βαγγέλης Πάλλας
δημοσιογράφος ΑΠΕ-ΜΠΕ
Η Χριστιανική ή Χριστιανίζουσα Ευρώπη δεν «υπάρχει» πια η Ευρώπη όπως την ξέραμε ή όπως νομίζαμε ότι την ξέραμε έχει «χαθεί» τη θέση της έχει καταλάβει μια πολυπολιτισμική ήπειρος. Αυτή η εξέλιξη συμβαδίζει, ουσιαστικά, με την μετάβαση από τον μοντερνισμό στον μεταμοντερνισμό, μαζί με όλα τα στοιχεία που σηματοδοτούν την έλευση του τελευταίου.
Παγκοσμιοποίηση, «επιστροφή του Θεού», φονταμενταλισμός, κ.ο.κ. πρόκειται, στην πράξη, για ένα διαφορετικό κόσμο, ένα κόσμο που σκέφτεται με νέες κατηγορίες και καινούργια παραδείγματα, πρόκειται για ένα κόσμο πρόκλησης για κάθε τι παραδοσιακό, όπως οι θρησκείες. Μέσα λοιπόν, σε αυτόν τον κόσμο, η ορθοδοξία δεν έχει άλλη επιλογή πέρα από τον διάλογο με όλους και με όλα. Ακόμα κι όταν αυτός προβάλει ως μονόδρομος.
Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ
Η Ευρώπη δεν είναι πια η ίδια. Το πριν από ελάχιστες δεκαετίες σχεδόν αυτονόητο, ότι ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός βασίζεται, μεταξύ άλλων, σε μεγάλο βαθμό και εμπνέεται από τη Βίβλο, σήμερα δεν φαίνεται να έχει ισχύ. Η Ευρώπη σήμερα δύσκολα μπορεί να χαρακτηρίζεται ως Χριστιανική ήπειρος, και ήδη σχεδόν έχει καθιερωθεί ο όρος «Μεταχριστιανική εποχή».
Η μεταβολή αυτή δεν είναι άσχετη προς τις εξελίξεις της τελευταίας 30ετίας σε οικονομικό και κοινωνικό πολιτικό επίπεδο που επέφεραν, μια σημαντική αλλαγή στον πολιτιστικό χάρτη της Ευρώπης. Μεγάλες ομάδες πληθυσμών από διάφορα μέρη της γης μετακινήθηκαν προς την Ευρώπη, είτε ως πρόσφυγες, είτε ως εργάτες, και σήμερα βρίσκονται μόνιμα εγκατεστημένοι ως πολίτες στις χώρες που τους φιλοξένησαν, με αποτέλεσμα τη βαθμιαία μετέλιξη της Ευρωπαϊκής κοινωνίας σε πολυπολιτισμική.
Στις παραπάνω αλλαγές σημαντικό ρόλο παίζουν ή καλούνται να παίξουν οι θρησκείες. Το πιο εμφανές αποτέλεσμα των τελευταίων εξελίξεων είναι η αύξηση του αριθμού των μη Χριστιανών στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα των Μουσουλμάνων, οι οποίοι υπολογίζονται σε περισσότερους από 25 εκατομμύρια. Το Ισλάμ δεύτερη θρησκευτική κοινότητα της Ευρώπης.
Η παγκοσμιοποίηση αποκτά εκτός από οικονομικό και τεράστιο ηθικό ενδιαφέρον πέρα από την σημασία που έχει ο όρος «παγκοσμιοποίηση» για την οικονομία, οι αλλαγές που προκάλεσε επεκτείνονται σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής. Η σημαντικότερη ίσως από αυτές είναι και στον χώρο της ανταλλαγής των ιδεών.
Όπως ακριβώς συμβαίνει με την κερδοσκοπία, μπορεί κανείς σήμερα μέσω του Internetή του E-mail να πουλήσει και ν’ αγοράσει ιδέες από οποιαδήποτε και σε οποιαδήποτε μέρος του κόσμου. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στον τομέα ανταλλαγής ιδεών μεταξύ πρώτου και τρίτου κόσμου.
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ; Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Μια περισσότερο κριτική ματιά, όμως στην εποχή μας καθιστά αμέσως σαφές ότι ο χαρακτηρισμός αυτός κάθε άλλο παρά ο καταλληλότερος θα μπορούσε να θεωρηθεί για να περιγράψει την στροφή της κοινωνίας προς συντηρητικότερες επιλογές και τα έντονα αισθήματα απογοήτευσης και ανασφάλειες που οδηγούν πολλούς ανθρώπους σε εξαρτήσεις από κάθε είδους απίθανους «Σωτήρες», οι οποίοι υπόσχονται έτοιμες μεταφυσικές λύσεις στα προβλήματά τους.
Η παραπάνω περιγραφή της σύγχρονης πραγματικότητας θέτει τις θρησκείες απέναντι σε μια πρόκληση. Η θεολογική έρευνα αποτελεί αντικείμενο έντονων συζητήσεων σήμερα μεταξύ των Ευρωπαϊκών θρησκευτικών κύκλων.
Το σύνθημα «επιστροφή στην παράδοση» ελάχιστα περιθώρια αφήνει για σύγχρονη θεολογική σκέψη. Με βάση όλα τα παραπάνω είναι προφανές ότι για να μπορέσει η Ορθόδοξη Θεολογία να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις, είναι απαραίτητο να παραμένουν οι Θεολογικές σπουδές στο πλαίσιο των πανεπιστημίων, το μόνο χώρο που μπορεί να εγγυηθεί την ελευθερία στην έρευνα και την ανεξαρτησία της από ενδεχόμενες παρεμβάσεις της εκκλησιαστικής διοίκησης.
Μέχρι τώρα η κοινωνία στηριζόταν σε μύθους όπως π.χ. το εθνικό κράτος, το προλεταριάτο, το κόμμα, η δύση, ακόμα και η περίφημη νέα παγκόσμια τάξη. Η κατάρρευση αυτή των μύθων αν δεν οδηγεί σε πλήρη διάλυση του κοινωνικού, αναμφίβολα στη διαμόρφωση κλειστών ομάδων, οι οποίες αναπτύσσουν στο εσωτερικό τους έναν ιδιαίτερο προβληματισμό. Απέναντι σε αυτή την κατάσταση και με δεδομένο το ότι στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή κοινωνία η Βίβλος εκτός βέβαια των χριστιανικών κοινοτήτων, δεν διαθέτει πλέον μεγαλύτερη αυθεντία από ότι το κοράνι ή ακόμη και ο τύπος, η ορθόδοξη εκκλησία και Θεολογία έχουν δυο δυνατότητες.
Η μια είναι να συνεχίσουν να λειτουργούν με έναν αναχρονιστικό τρόπο, σαν να μην έχει αλλάξει τίποτε, σαν να παίζουν ακόμη το ρόλο που έπαιξαν κάποτε στην κοινωνία. Η άλλη είναι να προσπαθήσουν να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος, αλλάζοντας το παράδειγμα τους και ανοιγόμενες σε έναν ευρύτερο πολιτιστικό διάλογο με άλλους χώρους.
Η Θεολογία είναι σήμερα υποχρεωμένη να κινηθεί σε χώρους που εκτείνονται πέρα από τα όρια των θρησκευτικών ομάδων και να ανοίξει διάλογο μαζί τους. Μήπως ήρθε η ώρα για μια «Αριστερή» Θεολογία;