Της Ελισάβετ Γεωργοπούλου *
Το έργο LIFE Natura2000Value Crete “Οι οικολογικές υπηρεσίες, τα κοινωνικά οφέλη και η οικονομική αξία των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων στις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην Κρήτη” [LIFE13INF/GR/000188] ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2014 και αισίως θα ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2018. Κατά τη διάρκεια του έργου πραγματοποιούνται δράσεις περιβαλλοντικής ενημέρωσης που σκοπό έχουν να ενημερώσουν τους κατοίκους της Κρήτης για την αξία, τη μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητα περιοχών του νησιού που έχουν ενταχθεί στο Δίκτυο NATURA 2000. Να σημειωθεί ότι, οι όροι «αξία» και οι «υπηρεσίες των οικοσυστημάτων» δεν πρέπει να συνδέονται αποκλειστικά με οικονομικούς όρους, αλλά αφορούν εξίσου στην περιβαλλοντική, πολιτισμική και κοινωνική αξία των οικοσυστημάτων.
Κατά τη διάρκεια του έργου παρήχθησαν τρεις ενημερωτικοί οδηγοί (ηλεκτρονικά διαθέσιμοι εδώ) οι οποίοι διανέμονται δωρεάν. Οι ενημερωτικοί οδηγοί αφορούν στις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων των αγροτικών, ορεινών και παράκτιων περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 στην Κρήτη. Προσφέρουν στον μέσο αναγνώστη την ευκαιρία να εξοικειωθεί με τις βασικές έννοιες όπως «Δίκτυο NATURA 2000», «υπηρεσίες των οικοσυστημάτων» και «βιοποικιλότητα», να διαβάσει για τη νομοθεσία που διέπει το καθεστώς προστασίας των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000, αλλά και να ενημερωθεί για πιθανές διεξόδους απασχόλησης εναρμονισμένες με το φυσικό περιβάλλον.
Στους οδηγούς θα συναντήσουμε πληροφορίες για τη φύση, τους δεσμούς της με την τοπική κοινωνία και την οικονομία του νησιού. Παραδείγματος χάριν, η πλειοψηφία των ορεινών περιοχών της Κρήτης – εδώ συμπεριλαμβάνονται βουνά, οροπέδια, φαράγγια – ανήκει στο Δίκτυο NATURA 2000, ενώ αντιπροσωπεύουν το 50,1% του Δικτύου NATURA 2000 στην Κρήτη. Αυτό, οφείλεται στο γεγονός ότι τα βουνά της Κρήτης φιλοξενούν πολλά είδη φυτών και ζώων, εκ των οποίων κάποια τα βρίσκουμε μόνο στο νησί και πουθενά αλλού στον κόσμο!
Τα οφέλη της βιοποικιλότητας στην κοινωνία και την οικονομία, ίσως δεν είναι γνωστά, είναι όμως πολύ σημαντικά. Κάποια από αυτά είναι η αύξηση της πρωτογενούς παραγωγικότητας, η προστασία από τη διάβρωση του εδάφους και τις πλημμύρες, η ρύθμιση του κλίματος, οι δράσεις αναψυχής, η καλλιτεχνική έμπνευση κ.ά. Ίσως η πιο οικεία περίπτωση «προσφοράς» της βιοποικιλότητας στους Κρητικούς είναι αυτή των όρνεων (Gyps fulvus). Τα όρνια είναι αρκετά κοινά στο νησί, τρέφονται με νεκρά κτηνοτροφικά ζώα και λειτουργούν ως «καθαριστές» του οικοσυστήματος.
Αντίστοιχα παραδείγματα σύνδεσης βιοποικιλότητας – κοινωνίας και οικονομίας, έχουμε στις παράκτιες και αγροτικές περιοχές. Τα υποθαλάσσια λιβάδια ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) συμβάλλουν στη διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας καθώς προσφέρουν καταφύγιο σε πολλά θαλάσσια είδη όπως τα σφουγγάρια, τα καβούρια, οι γαρίδες, τα χταπόδια κ.ά. Επίσης, συμβάλλουν στην παραγωγή οξυγόνου μέσω της φωτοσύνθεσης και λειτουργούν ως αποθήκες άνθρακα, ενώ οι ξεβρασμένες ποσειδωνίες, αν και απωθητικές στην όψη, προστατεύουν τις ακτές από τη διάβρωση.
Στις αγροτικές καλλιέργειες, όπως της ελιάς και του αμπελιού, η γερακίνα ή λαγουδογέρακο (Buteo buteo) αποτελεί ένα από τα πιο κοινά είδη αρπακτικών. Τρέφεται, παρά το όνομά του, κυρίως με ποντίκια προστατεύοντας έτσι τις καλλιέργειες από τους φυσικούς τους εχθρούς.
Στις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 όμως συναντάμε και ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες ιδανικά είναι εναρμονισμένες με το φυσικό περιβάλλον και τη διατήρηση και προστασία της βιοποικιλότητας. Τέτοιες δραστηριότητες αφορούν μεταξύ άλλων στην κτηνοτροφία και την παραγωγή τυροκομικών προϊόντων στις ορεινές κυρίως περιοχές, στην καλλιέργεια φυτών, στην αλιεία και τις ιχθυοκαλλιέργειες, στον τουρισμό και την αναψυχή. Ιδιαίτερα ο τουρισμός ως πολιτιστική υπηρεσία των οικοσυστημάτων μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να αποτελέσει εργαλείο εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των επισκεπτών ως προς τα φυσικά οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα της Κρήτης. Επίσης, μπορεί να συμβάλλει στην προώθηση των τοπικών προϊόντων, στη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου (π.χ. τουρισμός όλο το χρόνο), στην αύξηση των θέσεων απασχόλησης και συμπλήρωση του εισοδήματος των τοπικών πληθυσμών (κυρίως σε αγροτικές και ορεινές περιοχές), στη διατήρηση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς κ.ά.
Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και ο αγροτουρισμός όπου οι δραστηριότητες συμβαίνουν σε αγροτικές περιοχές και σχετίζονται με το αγροτικό πολιτιστικό στοιχείο, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή μαγειρική και την παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας και εστίασης σε χώρους με αγροτικές εγκαταστάσεις. Αποτελεί μία από τις σημαντικότερες ευκαιρίες για εργασία διατηρώντας την οικολογική αξία και την υψηλή ποιότητα των υπηρεσιών των αγροτικών οικοσυστημάτων.
Άλλα παραδείγματα εναλλακτικού τουρισμού είναι ο ορειβατικός τουρισμός, ο φυσιολατρικός και περιπατητικός τουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός και ο θρησκευτικός τουρισμός. Ενδεικτικά στην Κρήτη υπάρχουν πολλές καταγραμμένες θέσεις πολιτιστικής και ιστορικής αξίας, εντός και εκτός των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000. Πρόκειται για αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, κατοικίες ιστορικών προσώπων, νερόμυλους, γέφυρες, μνημειακά δέντρα κ.ά.
Διαβάζοντας ο αναγνώστης τους τρεις αυτούς ενημερωτικούς οδηγούς θα μάθει για τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων στις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην Κρήτη. Ιδανικά, οι οδηγοί αυτοί θα ανατρέψουν τη λανθασμένη αντίληψη ότι οι περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 αποτελούν εμπόδιο στην ανάπτυξη και θα καταδείξουν ότι η διατήρηση και η προστασία της βιοποικιλότητας αποτελούν εχέγγυο για τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ευημερία και την ποιότητα ζωής.
* Βιολόγος PhD
Πανεπιστήμιο Κρήτης –
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης
Κτήρια Λεωφ. Κνωσού
71409 Ηράκελιο, Κρήτη
Ιστοσελίδα: http://www.nhmc.uoc.gr/el/museum/personnel/georgopoulou
Φωτογραφίες (Πηγή: Αρχείο Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης)