Ο υπουργός Πολιτισμού Νίκος Ξυδάκης μιλάει για «βανδαλισμό» και προσφέρει την τεχνογνωσία των συντηρητών του για να αποκατασταθεί το κτίριο. Καταγγέλλει το γκράφιτι και η Σύνοδος των Πρυτάνεων ενθυμούμενη ότι «οι βανδαλισμοί των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων τείνουν να γίνουν δυστυχώς μέρος της καθημερινότητάς τους». Η Εισαγγελία ξεκινά «κατεπείγουσα προκαταρκτική εξέταση».
Είναι, όντως, μια ευκαιρία να συζητήσουμε όλοι μαζί το θέμα του βανδαλισμού αυτής της πόλης. Κι ας το έχουμε συνηθίσει. Καθημερινά όλα τα κτίριά της, ανώνυμα ή ιστορικά, άσχημα ή όμορφα, δέχονται «καλλιτεχνικές» ή άτσαλες παρεμβάσεις. Χούλιγκαν, επαναστατημένοι νέοι και ανήσυχοι γκραφιτάδες βάζουν με άνεση την υπογραφή τους και φεύγουν. Η εικόνα της κρίσης ολοκληρώνεται.
Να, όμως, που το γκράφιτι στο ιστορικό, αλλά και πολύπαθο κτίριο, γωνία Στουρνάρη και Πατησίων, δεν το κατάπιαμε εύκολα. Το μεγαλύτερο μέρος της Πρυτανείας του ΕΜΠ είχε καταστραφεί τον Οκτώβριο του 1991 στη διάρκεια επεισοδίων. Χρειάστηκε πολύς χρόνος και σημαντικά κονδύλια για να παραδοθεί, τον Ιούνιο του 2000, στην αρχική μορφή της. Που μόνο τυχαία δεν είναι.
Μαζί με το συμμετρικό της κτίριο, τη Σχολή Καλών Τεχνών προς την πεζοδρομημένη Τοσίτσα, αποτέλεσαν το πρώτο κομμάτι του συγκροτήματος του Πολυτεχνείου. Παραδόθηκαν το 1873 και τρία χρόνια μετά ακολούθησε το κεντρικό κτίριο Αβέρωφ, που στεγάζει την Αρχιτεκτονική Σχολή. Χαρακτηρισμένα και τα τρία ως «ιστορικά μνημεία», συγκαταλέγονται στα κορυφαία δείγματα του ελληνικού κλασικισμού. Εργα του Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1811-85), ακολουθούν τις επιταγές του δωρικού ρυθμού, με λιτές γραμμές και εσωτερικές στοές που παραπέμπουν στην αρχαία Ελλάδα.
Πότε θα ξαναδούμε καθαρή την Πρυτανεία του ΕΜΠ, έτοιμη να ξαναδεχτεί άλλες, μικρότερες πληγές; Διότι, ας είμαστε ειλικρινείς. Δεν υπάρχει στη χώρα μας, αντίθετα με την υπόλοιπη Ευρώπη, κουλτούρα σεβασμού του δημόσιου χώρου. Αυτό είναι και το κύριο πρόβλημα που επισημαίνουν οι περισσότεροι από όσους συμμετέχουν στην έρευνά μας. Χωρίς να λείπουν και οι πιο τολμηρές φωνές, που δεν αναγνωρίζουν όρια στην έκφραση.
ΕΛΕΝΗ ΜΑΪΣΤΡΟΥ, πρόεδρος της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου
Βεβήλωση μεγάλης κλίμακας
Δεν είναι η πρώτη φορά που έχουμε γκράφιτι στο ιστορικό συγκρότημα του Πολυτεχνείου και σε άλλα μνημεία. Είναι όμως η πρώτη φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε βεβήλωση μεγάλης κλίμακας, η οποία εξαφανίζει το κτίριο. Δεν είναι μια ερασιτεχνική παρέμβαση, ένα σύνθημα, μια εικόνα, όπως αυτή που αντιμετωπίσαμε πριν από έναν χρόνο στο κτίριο Αβέρωφ χάρη σε ιδιωτική προσφορά.
Το Πολυτεχνείο, λόγω της οικονομικής κρίσης, δεν έχει τη δυνατότητα να καλύψει αποτελεσματικά τη φύλαξη των κτιρίων του. Λείπουν κονδύλια ακόμη και για βασικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Επιπλέον, η αποκατάσταση δεν σημαίνει μόνον διάθεση κονδυλίων, αλλά και φθορά του κτιρίου, κυρίως στα μάρμαρα, που επιφέρει η χρήση των καθαριστικών υλικών.
Για μένα, το βασικό δεν είναι η φύλαξη των κτιρίων, αλλά η έλλειψη κουλτούρας και γενικότερης παιδείας για τον σεβασμό και τη διαφύλαξη του δημόσιου χώρου. Σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έχουμε γκράφιτι, αλλά όχι σε μνημεία. Τα σέβονται οι πολίτες, αλλά προηγουμένως η πολιτεία έχει φροντίσει να τα θωρακίσει, όχι με αστυνόμευση αλλά με τη σωστή εκπαίδευση των νέων.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ, αρχιτέκτων
Δείγμα της γενικότερης βίας
Βεβαίως και διαφωνώ με την «κακοποίηση» του ιστορικού κτιρίου της Πρυτανείας. Είναι ένας βιασμός, που δεν αγγίζει μόνον το κτίριο. Το θεωρώ ένα ακόμη δείγμα της γενικότερης βίας που κυριαρχεί στην καθημερινότητά μας, στη συμπεριφορά μας, η οποία δυστυχώς δεν βλέπω να σταματάει πουθενά. Το κτίριο της Πρυτανείας είναι εκτεθειμένο σε τέτοιους πειρασμούς και το ερώτημα είναι: Ποιος παίρνει την απόφαση ότι του ανήκει ο δημόσιος χώρος και μπορεί να τον οικειοποιείται κατά το δοκούν; Με ποιο δημοκρατικό δικαίωμα κάποιος αλλοιώνει ένα κτίριο που ανήκει σε όλους τους πολίτες; Η Πρυτανεία είναι αφορμή για να ανοίξει επιτέλους η συζήτηση για τον δημόσιο χώρο και τη συμπεριφορά μας σε αυτόν.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ, ζωγράφος, επίκουρος καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ, βουλευτής Σάμου του ΣΥΡΙΖΑ
Σκοταδιστική πράξη
Είναι μια επιθετική χειρονομία με πολιτιστική οίηση. Προσπαθεί να αποκτήσει κριτικό χαρακτήρα, αλλά αναπαράγει το πρότυπο μιας εξημερωμένης και συστημικής αυθάδειας. Η γραφιστική δράση δεν είναι απεξαρτημένη από αισθητικά πρότυπα, δεν συγκροτεί γλώσσα, όπως συμβαίνει όλο και συχνότερα με τα περισσότερα γκράφιτι, που έχουν χάσει τον ακτιβιστικό τους χαρακτήρα και έχουν μεταβληθεί σε μια μορφή εγκεκριμένης συστημικής αταξίας.
Υπάρχουν ελάχιστα δείγματα αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, που έχουν διασωθεί από την επιδερμική μορφή οικιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης που είχε η χώρα μας. Το κτίριο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και της Σχολής Καλών Τεχνών, εκτός από τα νοήματα της υψηλής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, συμπυκνώνει και το πολιτικό διάβημα της υψηλής εξέγερσης.
Σήμερα, όλες οι πλευρές νοημάτων προσπαθούν να «επανανομιμοποιηθούν» σε μια πραγματικότητα που δεν τα αποδέχεται. Ούτε το νόημα της υψηλής αρχιτεκτονικής, ούτε το νόημα του μορφωτικού, πανεπιστημιακού ιδανικού, ούτε το νόημα της κριτικής και της εξέγερσης, τα αφομοιώνει, τα αποδέχεται αυτή η συντηρητική πραγματικότητα.
Κι έρχεται μια χειρονομία που σε καμιά περίπτωση δεν υπογραμμίζει αυτά τα υψηλά ζητούμενα, αλλά τα διαγράφει βίαια και ακριβά. Στοιχίζει πολύ και σε χρήμα (του λαϊκού και άοπλου πολίτη) και σε συμβολικούς πόρους η αποκατάσταση ενός ιστορικού συγκροτήματος. Αυτό το στοιχείο, αντί να ανατρέπει την ιστοριοκρατία, την αναπαράγει στην πιο τυπική μορφή της. Αντί να αποδεσμεύει από τον ιστορικισμό, καθηλώνει ακόμα εντονότερα. Η στερεότυπη αυθάδεια είναι συντηρητική και, συχνά, σκοταδιστική, πράξη.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΟΣΚΙΝΑ, διευθύντρια Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης
Ηθελαν να εντυπωσιάσουν
Η ελευθερία της έκφρασης και της δημιουργίας είναι πολύ σημαντικά δικαιώματα. Στη δομημένη κοινωνία μας, όμως, υπάρχουν κανόνες για την προστασία τους. Σε μια πόλη κακοχτισμένη και άναρχη, όπως η Αθήνα, υπάρχουν πολλές δυνατότητες για να εκφραστεί κάποιος και αυτό να λειτουργήσει προς όφελος της πόλης. Οταν όμως χρησιμοποιείται ένα μνημείο και, μάλιστα, ένα κτίριο ιδιαίτερα φορτισμένο για να εκφράσει κάποιος την αντίστασή του, τη δυσαρέσκεια, την καλλιτεχνική του εκτόνωση, τότε τα πράγματα γίνονται ιδιαίτερα σοβαρά. Με εντυπωσιάζει η έκταση της παρέμβασης, αλλά δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα του εντυπωσιασμού. Εκτός του ότι δεν θα έπρεπε να δημιουργηθεί μια βλάβη στο κτίριο, επιπλέον, το μήνυμα του γκράφιτι θα έπρεπε να είναι πιο σαφές. Μου αφήνει αμηχανία και απορία για τον λόγο που έγινε. Τελικά, το θέμα είναι η εντύπωση ή το μήνυμα;
ΤΑΣΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ, ζωγράφος
Φτύνει στα μούτρα την υποκρισία
Οποιος γνωρίζει τα ανατρεπτικά κινήματα στην ιστορία της τέχνης, δεν έχει κανένα δικαίωμα να καταδικάσει την πράξη ή το αποτέλεσμα των γκραφιτάδων που ζωγράφισαν το Πολυτεχνείο, γιατί τότε πρέπει να καταδικάσει τον ντανταϊσμό ή όλο το κίνημα της street art, η οποία σήμερα έχει καταξιωθεί σανως ισότιμη μορφή τέχνης. Η Ιερά Εξέταση κυνήγησε τον Γκόγια γιατί ζωγράφισε τη «Γυμνή Μάγια». Ο Ντισάν έστειλε ένα ουρητήριο σαν έργο τέχνης σε μια έκθεση σοβαρής ζωγραφικής και σοκάρισε. Αυτή του η πράξη θεωρείται τομή στην ιστορία της τέχνης, όσο και οι «Δεσποινίδες της Αβινιόν» του Πικάσο. «Τους το πέταξα στα μούτρα!» είπε αργότερα ο ίδιος ο Ντισάν.
Το Πολυτεχνείο δεν είναι ιερό. Ιερή είναι η εξέγερση του 1973! Ημουν παρών και «έχασα» εκεί τον κολλητό μου φίλο, Διομήδη Κομνηνό. Είμαι σίγουρος πως θα επικροτούσε κι αυτός την ενέργεια των street artists και θα έφτυνε στα μούτρα την άγνοια, τον κομφορμισμό και την υποκρισία της σημερινής κοινωνίας. Αν σας ενοχλεί, καθαρίζεται εύκολα. Βανδαλισμό, όμως, έχει υποστεί η νεολαία από εμάς, ηλίθιοι! Κι αυτό δεν καθαρίζεται… Οταν ένας Γερμανός ρώτησε τον Πικάσο αν αυτός έκανε την «Γκουέρνικα», του απάντησε: «Οχι εγώ, εσείς το κάνατε!»
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗΣ, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και καλλιτεχνικός σύμβουλος του ΔΕΣΤΕ
Αστική επιδειξιομανία
Στην παρέμβαση αυτή εκ πρώτης όψεως φαίνεται μια ποιητική διάθεση, αλλά το αποτέλεσμα είναι ανεπιτυχές. Είναι κάτι υπερφιλόδοξο, ολοκληρωτικό που ξεπερνάει την έννοια του γκράφιτι. Δέχομαι ότι το γκράφιτι είναι μια έκφραση οργής, διαμαρτυρίας, αλλά όταν αγγίζει αυτό το εύρος, γίνεται εξουσιαστική και ασφυκτική κουλτούρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι πρόκληση, είναι αστική επιδειξιομανία. Κατά βάση αντικατοπτρίζει μια κατάσταση, που κυριαρχεί στην ελληνική σκηνή του γκράφιτι, η οποία έχει μυθοποιηθεί και υπερεκτιμηθεί. Στη μεσοαστική συνείδηση θεωρείται ότι είναι in και cult.
Στην πόλη είμαστε συνέχεια εκτεθειμένοι στην πρόκληση, στην επιθυμία να αλλάξουμε το πρόσωπό της, να τη μετασχηματίσουμε. Αυτη η τάση ειναι υποκατάστατο, υπεραναπλήρωση της πραγματικής ανάγκης να καλλωπίσουμε και να επενδύσουμε στα κτίρια. Δεν έχουμε καταλάβει την αξία της όψης τους, την εικαστικότητα, την υλικότητά τους. Είναι από μόνα τους έργα. Το Πολυτεχνείο είναι ένα μνημείο, ένα έργο τέχνης. Επομένως δεν πρέπει να το πειράζουμε. Ο ίδιος ο φθαρμένος τοίχος του έχει τη δική του εικαστικότητα.
Κυριαρχεί η άποψη ότι η Αθήνα είναι μια φρικτή τσιμεντούπολη και πρέπει να τη στολίσουμε με μια διαφορετική αύρα με τη λογική της διαφημιστικής αφίσας. Ασφαλώς έχει προβλήματα, αλλά πρέπει να συζητήσουμε πώς θα την αλλάξουμε, όχι απλώς να αναθέσουμε τη λύση στους γκραφιτάδες.
ΠΑΝΟΣ ΔΡΑΓΩΝΑΣ, καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτονικής της Πάτρας
Ενδιαφέρον, αλλά να αποκαθηλωθεί
Είναι μια ενδιαφέρουσα έκφραση της τέχνης του δρόμου. Το βρίσκω πρωτότυπο και εντυπωσιακό. Ολη του η τεχνική και τα χρώματα δίνουν την αίσθηση της βίας, αποτυπώνουν με τον πιο έντονο τρόπο τον τόπο και τον χρόνο που ζούμε. Δεν πρέπει, όμως, να παραβλέπουμε ότι φιλοξενείται σε ένα μνημείο, σε ένα από τα ωραιότερα κτίρια της Αθήνας. Γι’ αυτό χρειάζεται να αποκατασταθεί σύντομα στην αρχική του μορφή. Το γκράφιτι είναι είναι μια εφήμερη χειρονομία. Είπε αυτό που ήθελε και πρέπει να αποκαθηλωθεί για να επανέλθει η εικόνα, η ιστορία της περιοχής.
ΜΑΡΙΑ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, συντηρήτρια έργων τέχνης, καθηγήτρια στα ΤΕΙ Αθήνας, μέλος της ομάδας «st.a.co – street art conservators»
Δεν ήταν αυθόρμητο
Στο κομμάτι της ελευθερίας της έκφρασης μπορεί κανείς να δει όλη την πόλη σαν καμβά. Μπορεί να δει το ιστορικό κτίριο σαν ένα ζωντανό μνημείο της πόλης, που μπορεί να μεταλλάσσεται χωρίς να χάνει υλικό του. Η εικαστική παρέμβαση δεν προκαλεί υλική καταστροφή, αλλά αισθητική αλλοίωση, που απαιτεί υψηλό κόστος για την αποκατάστασή του.
Είναι προφανές ότι όποιος το έκανε είχε μια ιδέα, έκανε το προσχέδιο και το εκτέλεσε πάνω στο κτίριο. Δεν είναι μια αυθόρμητη κίνηση. Εκτός από την καλλιτεχνική άποψη, ο δημιουργός του σίγουρα θέλει να αποκτήσει κύρος. Μετά από μια τέτοια επέμβαση αποκτάς θρυλικές διαστάσεις στον μικρόκοσμό σου. Δεν έγινε με τη λογική του καλλωπισμού. Προσπάθησε να εκφράσει την πρόσφατη ιστορία του χώρου και τη σημερινή ιστορία της πόλης. Περνώντας δίπλα του, αισθάνεσαι ότι σου μιλάει για το τώρα. Από την άλλη, η street art δουλεύει περισσότερο το αισθητικό κομμάτι. Αν σκεφτούν όλοι ότι έχει ενδιαφέρον να εκφραστούν σε ιστορικά μνημεία, το πράγμα μπορεί να ξεφύγει. Οχι τόσο από τον καλλιτέχνη, που θα το φιλτράρει δύο και τρεις φορές μέχρι να το εκφράσει, αλλά και από νεότερους, που μπορεί να περάσουν και να κάνουν απλά ένα tagging.
ΝΙΚΟΣ ΠΕΡΑΚΗΣ, σκηνοθέτης
Οι φοιτητές τα ίδια κάνουν
Αυτό το πράγμα είναι άθλιο. Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται κακή χρήση των χώρων του Πολυτεχνείου. Στην προσωπική μου ιστοσελίδα υπάρχουν φωτογραφίες παλαιότερες, που αποδεικνύουν πώς το χρησιμοποιούν οι φοιτητές. Γι’ αυτό και λέω, να πάνε να τους πιάσουν, όποιους το έκαναν, και να τους βάλουν να ξαναβάψουν το κτίριο, ώστε να λειτουργήσει το έργο σαν νοηματική ανακύκλωση του εφήμερου. Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης τα εξηγεί καλύτερα αυτά… Προσωπικά, προτείνω σε όποιον το έκανε να ζωγραφίσει καλύτερα τα παράνομα παρκαρισμένα αυτοκίνητα στους πεζόδρομους.
ΝΤΕΝΗΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, καλλιτεχνικός διευθυντής του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης
Υπερφίαλοι και ατάλαντοι
Κατ’ αρχάς ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να εκφράζεται, αλλά όχι όπου θέλει και όπως θέλει. Εχει τα όριά του. Η ζωγραφική εδώ και χρόνια έχει πολλές τυπολογίες. Τα γκράφιτι είναι η συγκεκριμένη τυπολογία μιας καλλιτεχνικής έκφρασης και έχουν ιστορία. Ξεκίνησαν σε αδιαμόρφωτους χώρους, έξω από την πόλη, ως πολιτική έκφραση.
Αυτό το γκράφιτι θυμίζει μια κακή ακαδημαϊκή τοιχογραφία, ένα πράγμα ασχεδίαστο, ατάλαντο, υπερφίαλο από ανθρώπους με ένα Εγώ φουσκωμένο σαν γαλοπούλα, που νομίζουν ότι έχουν και ζωγραφικό ταλέντο. Στην αρχή μού φάνηκε ότι μπορεί να έχει ενδιαφέρον, αλλά όταν το είδα από κοντά, απογοητεύτηκα.
Είναι κακοί οι υπολογισμοί των παιδιών που το δημιούργησαν. Δεν ξέρουν γιατί το έκαναν. Ολα είναι στο περίπου και αυτό είναι το τραγικό. Και η ύβρις, που λένε για τους θεσμούς, και η βεβήλωση στο περίπου είναι. Τα αναρχικά συνθήματα, που είναι γραμμένα δύο δρόμους πιο πάνω, είναι πιο αποτελεσματικά. Λες δύο λέξεις και έχεις αλλάξει τα φώτα του κτιρίου. Εδώ μουντζούρωσαν και δεν βγήκε τίποτα. Δεν υπάρχει ούτε καν η διεκδίκηση. Ο καλλιτέχνης δεν είναι ποτέ δήθεν. Ξέρει τι κάνει. Και αυτό το έργο δεν ξέρει. Απλά κάτι παριστάνει.