Του Δημήτρη Μπούσμπουρα *
Ένα εκατομμύριο βιζόν στην Ελλάδα.Πόσο μεγάλο είναι το ρίσκο διάδοσης του κορονοϊού και άλλων ανθρωποζωονόσων;
Η χθεσινή αποκάλυψη ότι βρέθηκαν 10 εργαζόμενοι σε εκτροφεία βιζόν στην Καστοριά και την Σιάτιστα προσβεβλημένοι από τον κορωνοϊό φέρνει το ενδεχόμενο να δοθούν εντολές, όπως και σε άλλες χώρες, για μαζική θανάτωση των ζώων. Η ανακάλυψη ότι τα νεκρά ζώα που βρέθηκαν σε εκτροφείο στην περιοχή της Σιάτιστας ήταν θετικά στον κορωνοϊό επιτείνει αυτήν την πιθανότητα.
Τα εκτροφεία βιζόν
Υπάρχουν στην Δυτική Μακεδονία, στους νόμους Καστοριάς, Κοζάνης (στην περιοχή της Σιάτιστας και του δήμου Βοϊου), στον νομό Φλώρινας (σε περιοχές κοντά στην Καστοριά) και στον νομό Γρεβενών ( σε περιοχές κοντά στη Σιάτιστα) γύρω στα 90 εκτροφεία βιζόν όπου εκτρέφονται γύρω στο 1 εκατομμύριο ζώα. Αν και εκτροφεία υπήρχαν από την δεκαετία του ’80, αυτά έχουν πολλαπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Η ανάπτυξή τους ήταν μία προσπάθεια των γουνοποιών οι οποίοι μέχρι τότε εισήγαγαν τα δέρματα για τις γούνες, δέρματα κυρίως βιζόν και αλεπούδων, από χώρες του εξωτερικού όπως ο Καναδάς. Μετά από την πτώση των πωλήσεων της φυσικής γούνας παγκοσμίως και την κρίση στον κλάδο έκαναν μία προσπάθεια να περιορίσουν τα κόστη. Έτσι αναπτύχθηκαν τα εκτροφεία και μονάδες επεξεργασίας των δερμάτων πού καταλήγουν στα πολύ εξειδικευμένα εργαστήρια που υπάρχουν στην Καστοριά και τη Σιάτιστα. Αυτά τα εργαστήρια παράγουν τις καλύτερες γούνες παγκοσμίως και είναι οι βασικοί τροφοδότες γούνας σε χώρες όπως η Ρωσία αλλά και ο Καναδάς, περιοχές δηλαδή με δριμύ κρύο όπου η γούνα είναι ενδυμασία απαραίτητη, εκτός από την αίγλη που προσθέτει στις κύριες που την φοράνε.
Μετά την ανάπτυξη ισχυρού φιλοζωικού ρεύματος, οι φυσικές γούνες τείνουν να αντικατασταθούν από τεχνητές, πού προέρχονται από ίνες που είναι παράγωγα πετρελαίου. Παράλληλα στην Άπω Ανατολή αναπτύχθηκαν εργοστάσια παραγωγής γούνας. Οι γούνες όμως της Καστοριάς και της Σιάτιστας έχουν τη μεγαλύτερη φήμη παγκοσμίως, λόγω της πολύ καλής επεξεργασίας σε όλα τα στάδια και του αριστοτεχνικό ραψίματος.
Τα βιζόν
Τα βιζόν εκτρέφονται σε μεγάλα εκτροφεία, μέσα σε κλουβιά κάτω από στέγαστρα σε μεγάλες περιφραγμένες εκτάσεις. Τα εκτρεφόμενα ζώα έχουν προέλθει από επιλεκτικές διασταυρώσεις ώστε να αποκτήσουν πυκνότερο και καλύτερο τρίχωμα και σε διαφορετικές αποχρώσεις. Προέρχονται από το άγριο ζώο βιζόν που ζει ελεύθερο στην βόρεια Αμερική σε μικρούς πληθυσμούς. Πρόκειται για το είδος Mustela vison το οποίο αναφέρεται και ως αμερικάνικο μινκ. Το ευρωπαϊκό μινκ Mustela lutreola που ζει σε μικρούς πληθυσμούς στην βόρεια Ευρώπη είναι ένα διαφορετικό είδος. Και τα δύο ανήκουν στην οικογένεια των κουναβιών (Mustelidae).
Τα ζώα που απελευθερώθηκαν, μετά από παρέμβαση μιας ακραίας αντισπισιστικής ομάδας από εκτροφεία στην Σιάτιστα και στην Καστοριά, έχουν οδηγήσει σε σοβαρό πρόβλημα1.
Τα απελευθερωμένα βιζόν, όσα δεν πέθαναν στους δρόμους όπου κινούνταν ανεξέλεγκτα, όντας σαρκοφάγα, επιτίθενται αδιακρίτως σε κάθε είδους ζώο. Σε πολλά χωριά σταμάτησαν να έχουν κοτέτσια καθώς οι περισσότερες κότες φαγώθηκαν. Διαπιστώθηκαν επίσης επιθέσεις σε κύκνους, λαγγόνες και άλλα προστατευόμενα είδη στην λίμνη της Καστοριάς. Φαίνεται επίσης ότι από ορισμένα εκτροφεία έχουν διαφύγει κατά καιρούς ζώα που κινούνται, χωρίς να φοβούνται τον άνθρωπο, στην γύρω περιοχή2.
Τα βιζόν που εκτρέφονται είναι πολύ ευάλωτα σε ασθένειες, ζουν σε πολύ στενά κλουβιά, και όπως όλα τα ζώα των ενσταυλισμένων εκτροφών. Λαμβάνουν πολύ μεγάλες ποσότητες αντιβιοτικών και ελέγχονται συστηματικά. Η είσοδος ανθρώπων σε ένα τέτοιο εκτροφείο προϋποθέτει την λήψη ειδικών κανόνων και γίνεται με ειδικές γαλότσες ώστε να μην μεταφέρονται αρρώστιες καθώς τα ζώα είναι πολύ ευάλωτα σε αρρώστιες. Οι συνθήκες με τις οποίες ζουν τα κάνει προφανώς ευάλωτα και στον κορωνοϊό.
Είναι γνωστό πλέον ότι πολλές ιώσεις μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο και αντιστρόφως. Οι ζωονόσοι που προέρχονται από ζώα εκτροφής είναι η βασικότερη αιτία διάδοσης αρρώστιας σε ανθρώπους τον 20ο και 21ο αιώνα. Ο συγκεκριμένος κορωνοϊός φαίνεται επίσης να προέρχεται από ζώα μέσα από την τροφική αλυσίδα κατέληξε στον άνθρωπο. Όπως έδειξαν πρόσφατες έρευνες το αντίστροφο επίσης συμβαίνει: ο άνθρωπος μεταφέρει ιώσεις στα ζώα – σε κάθε είδος με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με την βιολογία του.
Οι δύσκολες αποφάσεις
Μοιάζει σχεδόν αναπόφευκτο ότι τα ζώα στο εκτροφείοόπου βρέθηκαν νεκρά βιζόν από τον κορωνοϊόθα πρέπει να θανατωθούν. Είναι ένα μέτρο για την πρόληψη της διάδοσης στις άλλες εκτροφές αλλά και για την αποφυγή μεταλλάξεων, αφού πρόκειται για έναν νέο ξενιστή.
Στα υπόλοιπα εκτροφεία μάλλον θα ακολουθηθεί η τακτική διαδικασία σφαγής των ζώων για την γούνα. Συμπίπτει μάλιστα αυτή η περίοδος να είναι η περίοδος που τα περισσότερα ζώα έχουν αναπτύξει την χειμωνιάτικη γούνα και αρχίζει η περίοδος της σφαγής. Αυτή είναι η συνήθης διαδικασία. Ίσως αυτό θα πρέπει να επισπευσθεί για να μην υπάρχει διάδοση του ιού σε ζώα και ανθρώπους.
Η Δυτική Μακεδονία ήδη πλήττεται οικονομικά από την απολιγνιτοποίηση. Η κρίση αυτή που, είναι βέβαιο, ότι θα οδηγήσει και σε περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης γούνας, εξαιτίας των φιλοζωικών ρευμάτων, θα είναι ένα μεγάλο οικονομικό πλήγμα για την περιφέρεια αυτή.
Ένα γενικότερο δίδαγμα όμως από αυτή την ιστορία είναι ότι οι μαζικές ενσταυλισμένες εκτροφές περιλαμβάνουν πολλούς κινδύνους. Αυτό που συμβαίνει με τα βιζόν συμβαίνει και με τα ζώα εκτροφής τα οποία καταναλώνουμε. Μαζί με το γάλα ή το κρέας τους καταναλώνουμε και ποσότητες αντιβιοτικών και αυξάνουμε το ρίσκο διάδοσης ανθρωποζωονόσων.
Σημειώσεις:
1 Μπούσμπουρας Δ 2018. Σχετικά με την απειλή των βιζόν που ζουν ελεύθερα στην Δυτική Μακεδονία
2Μπούσμπουρας Δ 2020. Βιζόν ελεύθερα στην Σιάτιστα
* Βιολόγου – Περιβαλλοντολόγου