Με την επιδημία του κορωνοϊού η σωστή ενημέρωση δεν είναι πλέον απλά ένα ζητούμενο, είναι μία κρίσιμη ανάγκη.
Αυτή η μάχη έχει νίκες έχει όμως και πολλές ήττες. Και οι ήττες έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην οπτική των ανθρώπων σε σχέση με την πραγματικότητα.
Η αλλοίωση της πραγματικότητας δεν είναι τυχαία.
Το “fake” είναι κάτι βαθύτερο το οποίο συνδέεται άμεσα με την αποτελεσματική λειτουργία των social media. Στον πυρήνα της λειτουργίας των social media βρίσκεται η αποδοχή η οποία εκφράζεται μέσω των likes. Τα likes είναι ουσιαστικά μία μονάδα μέτρησης της αποδοχής, λειτουργεί συσσωρευτικά και έχει οικονομικό αντίκτυπο. Αποτυπώνει το ενδιαφέρον το οποίο είναι ένα στοιχείο που μπορεί να πουληθεί και να αγοραστεί και να δημιουργήσει κέρδος. Έτσι λειτουργούν τα social media.
Πριν τον ερχομό των social media οι άνθρωποι λάμβαναν τις πληροφορίες τους από μία εφημερίδα ή από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Γνώριζαν τα μέσα ενημέρωσης και τα στήριζαν. Ακόμα και όταν αγόραζαν μία κουτσομπολίστικη φυλλάδα γνώριζαν τι διάβαζαν και δεν το λάμβαναν πολύ στα σοβαρά.
Τώρα όμως τα όρια έχουν θολώσει.
Το facebook λ.χ. μετατοπίζει σκόπιμα το ενδιαφέρον στο υλικό που παράγουν οι 1,4 δισεκατομμύρια χρήστες από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης στους χρήστες.
Με το να μετατοπίζει το ενδιαφέρον από τα μέσα ενημέρωσης στους χρήστες διαμορφώνει μία νέα πραγματικότητα σε σχέση με το ποιος διακινεί και πώς διακινείται η πληροφορία.
Ο αλγόριθμος ευνοεί τη δημιουργία “opinion leaders” και “influencers” ανθρώπων που χωρίς να έχουν αναγκαστικά ειδικές γνώσεις σε κάποιον τομέα ασκούν όλο και μεγαλύτερη επιρροή σε σχέση με το τι θεωρούν οι άνθρωποι σημαντικό ή όχι.
Η στρατηγική αυτή των social media στοχεύει στην αύξηση του χρόνου που ξοδεύουν οι χρήστες στο μέσο. Όσο περισσσότερο χρόνο ξοδεύουν λ.χ. στο facebook, τόσο μεγαλύτερα τα κέρδη της εταιρείας.
Η κίνηση σε ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης που διακινούν πληροφορία μέσω facebook έχει πέσει κατά 40% εξαιτίας αλλαγών στη «συνταγή» του αλγόριθμου της εταιρείας, που μειώνουν τον αριθμό των αναρτήσεων από μέσα ενημέρωσης που εμφανίζονται στο news feed των αναγνωστών τους.
Πλέον η πλειοψηφία των πολιτών ενημερώνεται και διαμορφώνει πολιτικές θέσεις μέσω facebook σε “θαλάμους που ακούμε μόνο την ηχώ μας”. Βλέπουμε μόνο post και συμμετέχουμε μόνο σε group, διαβάζουμε μόνο ειδήσεις που επιβεβαιώνουν αυτά που ήδη πιστεύουμε. Δεν αναζητούμε την αλήθεια, αναζητούμε την αποδοχή αυτών με τους οποίους ήδη συμφωνούμε.
Είναι βλέπετε ο τρόπος που λειτουργούν τα social media.
Έτσι, αν λ.χ. κάποιος χρήστης έχει προοδευτικές θέσεις για μια σειρά ζητήματα, σταδιακά εξαφανίζονται από το feed του οι θέσεις ή τα ποσταρίσματα φίλων που είναι περισσότερο κεντρώοι ή δεξιοί.
Αυτό που κάνει το facebook είναι να συγκεντρώνει τα δεδομένα σχετικά με τους σύνδεσμους στους οποίους κλικάρει ο χρήστης. «Μαθαίνει» τι αρέσει στον χρήστη και προσφέρει περισσότερο από αυτό που είναι πιο πιθανό να κλικάρει. Εφόσον κάποιος με προοδευτικές θέσεις είναι πιο πιθανό να πατήσει “κλικ” σε λινκς φίλων “προοδευτικών” τότε το facebook του παρουσιάζει έναν αυξανόμενο αριθμό post με τα οποία θα συμφωνεί.
Το facebook απλά σταματά να παρουσιάζει τα λινκς “φίλων” που έχουν θέσεις που δε θα “αρέσουν” αρκετά ώστε να πατήσεις κλικ.
Διαβάζουμε μόνο τις θέσεις, τις ειδήσεις, τα ποστ με τα οποία συμφωνούμε γιατί το facebook έχει αποφασίσει ότι διαβάζουμε πιο συχνά αυτά με τα οποία συμφωνούμε. Επίσης ευνοούνται θέματα που προβάλλουν οπτικές εντυπωσιακές, υπερβολικές, εύπεπτες ή απλά ακραίες γιατί δημιουργούν πόλωση, και η πόλωση οδηγεί τον χρήστη να κλικάρει ή να πατήσει like.
Και αυτό δε συμβαίνει μόνο στο facebook. Είναι κάτι πολύ ευρύτερο.
Πρόκειται για μία αλγοριθμική επεξεργασία που βασίζεται σε μία γνώση σε σχέση με το τι θέλει ο χρήστης δίχως τη συναίνεση του χρήστη.
Το κάνει ακόμη και η Google.
Τα αποτελέσματα που εμφανίζονται στην οθόνη του ενός χρήστη είναι διαφορετικά από αυτά που εμφανίζονται στην οθόνη ενός άλλου χρήστη με βάση 57 διαφορετικά κατηγορίες δεδομένων που συλλέγει η εταιρεία σε σχέση με τους χρήστες.
Και αυτό δεν το γνωρίζει ο χρήστης. Ζει με τη ψευδαίσθηση ότι τα αποτελέσματα που βλέπει είναι αυτά που βλέπουν όλοι οι χρήστες. Δεν είναι όμως.
Ήδη, μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία αλλά και εφημερίδες όπως η Huffington Post, Washington Post, οι New York Times επενδύουν στην εξατομικευμένη ενημέρωση έτσι ώστε να μας δείχνουν αυτό που πιστεύουν ότι θέλουμε να δούμε, αλλά όχι αναγκαία αυτό που πρέπει να δούμε.
Ο Tristan Harris θεωρεί ότι αυτό αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα, γιατί όλα αυτά τα φίλτρα που κατασκευάζονται για τον χρήστη μέσω της αλγοριθμικής επεξεργασίας δημιουργούνε αυτό που ονομάζει «filter bubbles», δηλαδή, η ζωή στο ίντερνετ μέσα σε «φούσκες» που ορίζονται από τα πολυποίκιλλα αλγοριθμικά φίλτρα που δεν επιτρέπουν να δεις αναρτήσεις ή να διαβάσεις απόψεις που δε θα σου αρέσουν.
Το πρόβλημα είναι ότι η διαδικασία αυτή μπορεί να οδηγεί και στον αποκλεισμό από χρήσιμες πληροφορίες, ή, απλά από τη γνώση απόψεων με τις οποίες διαφωνείς, οι οποίες όμως είναι χρήσιμο να τις γνωρίζεις για να έχεις μια συνολική εικόνα του κόσμου που υπάρχει γύρω σου, των επιχειρημάτων και της συζήτησης που εξελίσσεται μεταξύ και ανθρώπων με τους οποίους δε συμφωνείς.
Και βεβαίως, είναι διαφορετικό να αποφασίζεις εσύ ως χρήστης ποια άποψη συμμερίζεται και ποια όχι, και είναι πολύ διαφορετικό αυτή την απόφαση να την παίρνει ένας αλγόριθμος που ξέρει καλύτερα από εσένα τι σου αρέσει και δε σου επιτρέπει να δεις αυτό που δε θα σου αρέσει.
Μέσω αυτής της διαδικασίας, μαθαίνεις να ζεις σε μία φούσκα όπου το μόνο που υπάρχει και έχει αξία είναι αυτό με το οποίο συμφωνείς. Είναι μία διαδικασία που καμία σχέση δεν έχει με τη δημοκρατία.
Στο πολιτικό επίπεδο, οδηγεί σε απομόνωση των χρηστών από διαφορετικές ιδεολογίες ή απόψεις και στη δημιουργία ενός ιδιόμορφου tribal-ισμού όπου οι μόνες απόψεις που έχουν αξία είναι αυτές με τις οποίες συμφωνείς.
Δημιουργείται ένα περιβάλλον που ευνοεί την ανάπτυξη φανατισμού και δεν επιτρέπει την ανοχή στη διαφορετική άποψη. Απλά, ο χρήστης δεν έχει κανένα λόγο στην απόφαση σε σχέση με το τι μπαίνει μέσα στη «φούσκα» του. Και ακόμα πιο σημαντικά, ο χρήστης δε γνωρίζει τι δεν έχει επιτραπεί να μπει μέσα στην προσωπική «φούσκα» του.
Ζει μέσα σε αυτή πιστεύοντας ότι μόνο η δική του πραγματικότητα υπάρχει.
Στην εποχή της επιδημίας του κορωνοϊού είναι κρίσιμο η ενημέρωση που λαμβάνουν οι πολίτες να είναι σφαιρική. Να αποτυπώνει τις διάφορες τάσεις που υπάρχουν στην κοινωνία, τις σκέψεις, τις απαντήσεις που δίνουν οι πολίτες.
Θα πρέπει να είναι μία ενημέρωση που θα παρουσιάζει τα γεγονότα ως είναι και τις διαφορετικές απόψεις γι’ αυτά τα γεγονότα. Όμως αυτή η ενημέρωση που είναι η ενημέρωση που θα πρέπει να λαμβάνει ο πολίτης είναι μία ενημέρωση που η ίδια η λειτουργία κοινωνικών μέσων όπως το facebook δεν επιτρέπει στο να έχει τον αντίκτυπο που πρέπει.
Γιατί τα groups και τα pages, οι influencers απ τις σελίδες των οποίων διακινείται η πληροφορία για να είναι επιτυχημένοι, για να παράγουν μεγάλο αριθμό viral posts πρέπει να λειτουργούν με αντίθετους κανόνες από αυτούς μίας σωστής ενημέρωσης. Θα πρέπει να προάγουν το εντυπωσιακό, να εντείνουν την αίσθηση του ανήκειν σε μία φυλή, να δημιουργούν τις συνθήκες για την αύξηση της αποδοχής των χρηστών, που εκφράζεται με αριθμό likes, να κτίζουν πάνω στην πόλωση, να έχουν ξεκάθαρους ρόλους για ήρωες και για παλιάνθρωπους, όταν η πραγματικότητά είναι τόσο πιο πολύ σύνθετη.
Εκεί οι πολίτες οφείλουν να σπάσουν τα δεσμά της λειτουργίας τους σύμφωνα με τους κανόνες που είναι κερδοφόροι για τις εταιρείες των social media. Οφείλουν να επιλέξουν για την ενημέρωσή τους μέσα ενημέρωσης που τους προσφέρουν πραγματικά σφαιρική ενημέρωση και όχι ένα χώρο συνύπαρξης με συμφωνούντες για να νοιώθουν ασφαλείς. Πρέπει να συμπεριφερθούν με έναν τρόπο που θα αμφιβητεί τα μοτίβα, που θα θέσει σε κρίση την λογική σύμφωνα με την οποία αυτό που αρέσει είναι αληθινό.
Πρέπει να αντιστραφεί η λογική ώστε αυτό που είναι αληθινό να αρέσει και όχι αυτό που αρέσει να είναι αληθινό.
Ειδάλλως θα βρισκόμαστε διαρκώς προ εκπλήξεων.