Της Μαριάνθης Πελεβάνη
Γιατί δεκάδες τοπικές κοινωνίες, περιβαλλοντικές οργανώσεις, τοπικοί φορείς και συλλογικότητες ανά τη χώρα έχουν ξεσηκωθεί για τις ανεμογεννήτριες, μέσα και παρά τη δίνη της πανδημίας και των επιπτώσεών της; Δεν είναι η αιολική ενέργεια μια εναλλακτική ανανεώσιμη πηγή ενέργειας που λειτουργεί προς όφελος του φυσικού περιβάλλοντος και άρα της ζωής; Γιατί υπό το σύνθημα «Ελεύθερα Βουνά Χωρίς Αιολικά» αντιδρούν οι κάτοικοι, οι τοπικοί φορείς και οι τοπικές αρχές στα Άγραφα, Κοζάνη, Γρεβενά, Τρίκαλα, Αιτωλοακαρνανία, Φθιώτιδα, Ναύπακτο, Δράμα, Εύβοια, Τήνο, Νάξο, Ανδρο, Πάρο, Αμοργό, Ιεράπετρα Κρήτης κ.ά., ενώ χρειάστηκε να συγκρουστούν, όπως στην Τήνο, ακόμη και με τα ΜΑΤ που έσπευσαν για την βίαιη καταστολή τους;
Το θέμα των αιολικών πάρκων, σχετικά με το χωροταξικό και την εγκατάσταση βιομηχανικής κλίμακας αιολικών σταθμών ακόμη και σε περιοχές NATURA, έχει βρεθεί στο επίκεντρο και από περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι οποίες εφράζουν επιφυλάξεις ή αντιρρήσεις. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία έχει εκφράσει τις έντονες ανησυχίες και αντιρρήσεις της, ενώ η Greenpeace συμφωνεί με την εγκατάσταση ανεμογεννητριών στα νησιά αλλά «με σωστούς όρους και με την ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, η οποία κανονικά θα έπρεπε να συμμετέχει στο έργο (ενεργειακή κοινότητα)», όπως δήλωσε πρόσφτα ο υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικής αλλαγής της οργάνωσης, Τάκης Γρηγορίου. Από την πλευρά της η Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη πολιτικής του WWF, έχει σημειώσει πως η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης δέχεται ανηλεή σφυροκόπηση, με δικαιολογία την απλοποίηση των διαδικασιών. «Δεν μπορεί να υπάρχουν εκπτώσεις στη νομοθεσία, ακόμα και τα αιολικά πάρκα μπορεί να έχουν βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα».
«Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η αιολική ενέργεια και οι ανεμογεννήτριες είναι μια εναλλακτική, ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Αυτά που αμφισβητούνται έντονα αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα, είναι η επιλογή πολύ μεγάλων ανεμογεννητριών και η χωροθέτησή τους, ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές», λέει ο δασολόγος – περιβαλλοντολόγος Πέτρος Κακούρος στο Tvxs.gr. «Στις περισσότερες περιοχές όπου οι κάτοικοι αντιδρούν εκτός των λόγων που αφορούν την επίδραση στο φυσικό περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα, τη ζημιά των δασών, υπάρχει και μια άλλη παράμετρος. Αντιδρούν και στη βάναυση αλλοίωση του τοπίου έτσι όπως το έχουν γνωρίσει και το βιώνουν. Το τοπίο αυτό αποτελεί για τους κατοίκους του και συστατικό στοιχείο της ταυτότητας της τοπικής τους κοινωνίας. Έχουν μια εικόνα του χώρου τους κι αισθάνονται ότι αυτήν απειλείται από τις ανεμογεννήτριες. Και πολύ εύστοχα συμβαίνει αυτό, όπως παραδέχονται και οι επιστήμες του τοπίου και του περιβάλλοντος. Ξέρουμε αυτήν τη στιγμή εξάλλου ότι το τοπίο όπου αναπτύσσονται οι ανεμογεννήτριες αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, όπως από το οδικό δίκτυο το οποίο αναπτύσσεται παράλληλα για τη μεταφορά, καθώς η επιλογή της αερομεταφοράς δεν υποστηρίζεται από τις αεροπορικές εταιρίες γιατί δεν τις συμφέρει».
Έγινε δημόσια διαβούλευση, άκουσε το υπουργείο την επιστημονική κοινότητα και τους αρμόδιους φορείς; Γιατί τέτοια βιασύνη; Γιατί η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έχει δεσμεύσει σχεδόν το σύνολο των κορυφογραμμών της Πίνδου – περίπου το 80 % – για τη δημιουργία βιομηχανικών τύπου αιολικών πάρκων, χάριν των οποίων πρόκειται να ανοιχθούν εκατοντάδες χιλιόμετρα νέων δρόμων, να ριχθούν χιλιάδες κυβικά μέτρα τσιμέντο, να στηθούν μεταλλικά τέρατα-βιομηχανικές τουρμπίνες που θα ξεπερνούν τα 120 μέτρα ύψος και να απλωθούν δεκάδες χιλιόμετρα πυλώνων υψηλής τάσης;
Μικρό το όφελος, μεγάλη η καταστροφή απαντούν οι επιστήμονες και ταυτόχρονα καταγγέλλουν πως η όποια διαβούλευση από πλευράς του υπουργείου Ενέργειας και Περιβάλλοντος ήταν εντελώς προσχηματική και αντιδημοκρατική, έγινε μέσα στην περίοδο των περιορισμών της πανδημίας του κορονοϊού και παρά τα αιτήματα για παράταση από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις κράτησε πολύ λίγο και μετά από το τέλος της κατατέθηκε ένα θηριώδες νομοσχέδιο, με δεκάδες επιπλέον άρθρα.
«Η διαβούλευση ήταν προσχηματική και θα έλεγα ότι παραβίασε και τους κανόνες δημοκρατίας. Αυτό όμως που έχει επίσης σημασία είναι ότι ο σχεδιασμός για τη χωροθέτηση βασίζεται σε ένα χωροταξικό σχεδιασμό εικοσαετίας, ο οποίος έγινε με μια τελείως διαφορετική οικονομική και περιβαλλοντική πραγματικότητα. Να σας πω ένα παράδειγμα, γιατί να δεχτούμε την επίπτωση στο περιβάλλον από φωτοβολταϊκά ή ανεμογεννήτριες σε μια προστατευμένη περιοχή, όταν την ίδια ώρα στις πόλεις λειτουργούν οι επιχειρήσεις με αναμμένα τα κλιματιστικά και ανοιχτές τις πόρτες», σημειώνει ο κ. Κακούρος και υπογραμμίζει το πρόβλημα της υπερκατανάλωσης που αγγίζει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας, καθώς αυτό συνεπάγεται βιομηχανική παραγωγή με τεράστιο ενεργειακό κόστος. «Πρέπει να αποφασίσουμε τι θέλουμε, οι επιλογές μας να είναι σοβαρές και ο σχεδιασμός ανάλογος. Αν θέλουμε να μειώσουμε το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της ενέργειας πρέπει να μειώσουμε την κατανάλωση. Την κατανάλωση δε, δεν την μειώνουμε μόνο αλλάζοντας τις λάμπες αλλά μειώνοντας την κατανάλωση των κλιματιστικών, των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της ψηφιακής τεχνολογίας, ακόμη και των ηλεκτρικών αυτοκίνητων που προωθούνται», αναφέρει, θέλοντας να δείξει την αντίφαση της καθημερινότητας μέσω της αρνητικής σχέσης της μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και της υπερκατανάλωσης.
«Η κυβέρνηση λοιπόν βγήκε ένα πρωί είπε ότι θα κλείσει τις λιγνιτικές μονάδες και θα τις αντικαταστήσει με φυσικό αέριο, το οποίο θα εγκαταστήσει δίπλα στις πόλεις, όπως παράδειγμα στη Θεσσαλονίκη όπου θα φτιαχτεί μια μονάδα 800 MW, δίπλα σε ένα αστικό κέντρο ήδη επιβαρυμένο. Όλα αυτά δεν συγκροτούν έναν σοβαρό σχεδιασμό», επισημαίνει ο Πέτρος Κακούρος και προσθέτει: «Στο υπουργείο φυσικά έχουν ακουστεί και έχουν φτάσει και φτάνουν οι απόψεις των επιστημόνων αλλά προφανώς οι προτεραιότητες τους δεν επιτρέπουν καμία αλλαγή πλεύσης. Για να είμαστε όμως ακριβείς, οι επιλογές αυτές έχουν μια διαχρονικότητα, δεν είναι του κύριου Χατζηδάκη μόνο. Η παρούσα κυβέρνηση εφαρμόζει και υλοποιεί το σχεδιασμό που υπήρχε χρόνια, πολλές από τις αδειοδοτήσεις που σήμερα δημιουργούν αυτά τα προβλήματα, έγιναν από προηγούμενες κυβερνήσεις. Δεν άλλαξε ούτε η προηγούμενη κυβέρνηση την κατεύθυνση. Επίσης, είναι εύκολο να δαιμονοποιούμε την Ευρώπη. Η Ευρώπη δεν μας λέει αναγκαστικά να ιδιωτικοποιήσουμε την ενέργεια και τα πάντα. Οι επιλογές είναι πολλές φορές των εθνικών επιχειρηματικών κύκλων. Στην Ευρώπη τους ενδιαφέρουν οι οικονομικοί δείκτες, αν αποδείξεις ότι μπορείς να πιάσεις τους δείκτες υλοποιώντας μια διαφορετική γραμμή, έχεις σοβαρές πιθανότητες να το δεχτούν».
Αποτέλεσμα; Μια αλόγιστη παραχώρηση αδειών σε επενδυτικά σχέδια για αιολικά πάρκα και λεηλασία των βουνών με fast track διαδικασίες, με τεράστιο κόστος στη φυσική, τοπική και τουριστική ταυτότητα και δραματικό οικολογικό αποτύπωμα, όπως καταγγέλλεται, την ώρα που όχι μόνο έχουμε πιάσει τον υποτιθέμενο στόχο εγκατεστημένης ισχύος από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, ήδη από το 2013, αλλά και η ήδη εγκατεστημένη ισχύ είναι υπέρμετρη για τις ανάγκες του εθνικού συστήματος ενέργειας. Οπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, αν κατασκευαστούν και λειτουργήσουν όλα τα αιολικά πάρκα που έχουν αιτηθεί άδεια από το υπουργείο Περιβάλλοντος, τότε η Ελλάδα θα ξεπεράσει τον στόχο αυτό κατά έξι φορές. Οι επενδυτές, όμως, δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον και για τις περιοχές Natura, στις οποίες στο άμεσο μέλλον προγραμματίζεται να εγκατασταθούν επιπλέον 5.514 ανεμογεννήτριες, συνολικής ισχύος 15.265 MW.
Η Green Planet και η σχέση ενεργειακού οφέλους και περιβαλλοντικού κόστους
«Η αρχή που διέπει και την αιολική αλλά και όλες τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι ότι η παραγωγή πρέπει να βρίσκεται κοντά στην κατανάλωση, ώστε να μειώνεται το ενεργειακό κόστος μεταφοράς και να μην υπάρχουν σημαντικές απώλειες που θα ακυρώνουν την προσπάθεια. Παράλληλα το περιβαλλοντικό αποτύπωμα στην περιοχή πρέπει να είναι όσο το δυνατόν το ελάχιστο. Και στα δύο αυτά έτσι όπως συμβαίνει στην Ελλάδα υπάρχει πρόβλημα», σύμφωνα με τον Π. Κακούρο.
Σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης Green Planet «η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από τη λειτουργία ανεμογεννητριών είναι απίστευτα ασήμαντη ενώ η καταστροφή στο φυσικό περιβάλλον είναι πρωτοφανής και ανεπανόρθωτη, με μοναδικό κίνητρο το οικονομικό όφελος επιχειρηματιών, που εκμεταλλευόμενοι τις μεγάλες επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης επωφελούνται της ευνοϊκής γι’ αυτούς νομοθεσίας».
Μερικές από τις επιπτώσεις είναι σύμφωνα με τους επιστήμονες οι εξής:
- Η χλωρίδα, η πανίδα, οι ανεξερεύνητες αρχαιολογικές θέσεις, τα παραδοσιακά μονοπάτια, θα χαθούν κάτω από το βάρος των βίαιων επεμβάσεων.
- Οι εκατοντάδες ανεμογεννήτριες, οι υποσταθμοί, οι γραμμές μεταφοράς θα εξαφανίσουν το κάλλος των φυσικών τοπίων που θα μετατραπούν σε βιομηχανικές ζώνες παραγωγής αιολικής ενέργειας.
- Το μεγαλύτερο αιολικό «πάρκο» στην Ευρώπη έχει τρεις μόνιμους υπαλλήλους. Επομένως το πρόσχημα για την καταπολέμηση της ανεργίας είναι ψευδές.
- Καταστρέφεται το δάσος από διαμορφώσεις και διανοίξεις δρόμων.
- Οι εγκαταστάσεις εξυπηρετούν τα ευκαιριακά συμφέροντα των επιχειρηματιών της αιολικής ενέργειας που σπεύδουν να αξιοποιήσουν τα Ευρωπαϊκά κονδύλια.
- Αυτοί που επιζητούν την ηρεμία της φύσης και της υπαίθρου, παύουν να επισκέπτονται περιοχές με ανεμογεννήτριες εξαιτίας της οπτικής και ηχητικής ρύπανσης. Αυτό το διαπιστώνει όποιος προσπαθήσει να ζήσει έστω και μια μέρα σε περιοχή δίπλα σε ανεμογεννήτριες.
- Οπτικά μια ανεμογεννήτρια διακρίνεται από απόσταση 40 χιλιομέτρων μιας και το ύψος της ξεκινά από 65 μέτρα και μπορεί να φτάσει έως και τα 105 μέτρα. Το συνολικό βάρος της κάθε ανεμογεννήτριας είναι ανάλογο με το μέγεθός της και ξεκινάει από 223 τόνους, 264 τόνους, 313 τόνους και φτάνει στους 383 τόνους. Κάθε ανεμογεννήτρια χρειάζεται 100 τ.μ. τσιμέντο και σε βάθος τουλάχιστον 3 μέτρων και για κάθε πυλώνα χρειάζεται να πέσουν 500 περίπου κυβικά μέτρα μπετόν.
- Ακόμα και αν τοποθετηθούν 25.000 ανεμογεννήτριες οι ρύποι σε διοξείδιο του άνθρακα και διοξείδιο του θείου θα παραμείνουν κατά 99,93%.
- Η τιμή του ρεύματος που παράγεται από την αιολική ενέργεια, και που φτάνει στο τελικό αποδέκτη, δηλαδή τον καταναλωτή, όχι μόνο δεν είναι μειωμένη, αλλά αυξάνεται από 130% έως 400%, σε σχέση με τις τιμές της συμβατικής ενέργειας.
- Το ζωικό βασίλειο θα υποφέρει. Οι ανεμογεννήτριες μόνο στην περιοχή της Καλιφόρνιας σκοτώνουν κατά μέσο όρο 200-300 γεράκια, και 40-60 χρυσαετούς ετησίως, ενώ έχει εκτιμηθεί ότι 7.000 αποδημητικά πουλιά το χρόνο σκοτώνονται από αιολικούς στροβιλοκινητήρες στη νότια Καλιφόρνια.
Έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, οι ανεμογεννήτριες που ήδη βρίσκονται σε διάφορα στάδια αδειοδότησης για περιοχές εκτός Natura επαρκούν για να υπερκαλυφθεί κατά δύο έως τρεις φορές ο εθνικός στόχος για το 2030. Παρά ταύτα, αυτή τη στιγμή εκκρεμεί η αδειοδότηση για επιπλέον 5.514 ανεμογεννήτριες μέσα σε προστατευόμενες περιοχές. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο Διατήρησης της Βιοποικιλότητας, με επιστημονική υπεύθυνη τη Βασιλική Κατή, αναπλ. καθηγήτρια στο τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών και αφορά την κατάτμηση των φυσικών οικοσυστημάτων, σε συνδυασμό με τη χωροθέτηση αιολικών σταθμών και την επίτευξη των νέων, φιλόδοξων στόχων που έθεσε η Ελλάδα για την απολιγνιτοποίηση της χώρας. Με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών, οι επιστήμονες ανέλυσαν τα στοιχεία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας για την ήδη εγκατεστημένη ισχύ ανεμογεννητριών, αλλά και όσων αιολικών πάρκων βρίσκονται σε διάφορα στάδια αδειοδότησης ή έστω υπό αξιολόγηση.
Η ερευνητική ομάδα καταλήγει σε τρεις προτάσεις: Να σταματήσει προσωρινά το υπουργείο Περιβάλλοντος να εγκρίνει τις νέες αιτήσεις για αιολικά πάρκα, μέχρι να ολοκληρωθούν το νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες που εκπονούνται σήμερα για τις προστατευόμενες περιοχές. Να επιτραπεί η ολοκλήρωση της διαδικασίας αδειοδότησης μόνο για όσες περιπτώσεις αφορούν αιολικά πάρκα εκτός Natura (μελλοντικά να εξεταστεί η «απόσυρση» όσων βρίσκονται μέσα σε προστατευόμενες περιοχές και έχει τεκμηριωθεί ότι προκαλούν ζημιά στο περιβάλλον). Και να δοθεί προτεραιότητα στην εγκατάσταση αιολικών πάρκων στις πιο υποβαθμισμένες οικολογικά περιοχές όπου υπάρχει ήδη πυκνό οδικό δίκτυο.
Παραδείγματα εκτός Ελλάδας
Το μανιφέστο 100 Γερμανών καθηγητών και διανοουμένων σχετικά με την αιολική ενέργεια αναφέρει πως η ικανότητα παραγωγής ενέργειας από τον άνεμο είναι συγκριτικά χαμηλή. Οι ανεμογεννήτριες με επιφάνεια πτερυγίων ίσων με το μέγεθος ενός γηπέδου ποδοσφαίρου, παράγουν μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό της ενέργειας που παράγει ένας συμβατός σταθμός. Έτσι με περισσότερες από 5.000 ανεμογεννήτριες στη Γερμανία, παράγεται λιγότερο από το 1% του απαιτούμενου ηλεκτρισμού. Στη Γερμανία οι πωλήσεις ανεμογεννητριών έχουν πέσει κατά 80% καθώς οι πολίτες και οι τοπικές κοινωνίες αντιδρούν σφοδρά βλέποντας να υποβαθμίζεται το φυσικό τους περιβάλλον. Η κυβέρνηση της Νορβηγίας σταμάτησε τις εργασίες που αφορούν το εθνικό πλαίσιο αιολικής ενέργειας μετά από μαζικές αντιδράσεις του κόσμου, αλλά και τη γνωμοδότηση ειδικών ότι το μέλλον των αιολικών κρίνεται πλέον αβέβαιο μετά το 2021, με την κατάργηση του προγράμματος επιδοτήσεων.
Οι Πολωνοί βάζουν εμπόδια στην ασύστολη ανάπτυξη αιολικών πάρκων με νομοσχέδιο που προβλέπει ότι οι ανεμογεννήτριες θα σταματήσουν να τοποθετούνται σε απόσταση μικρότερη των δύο χιλιομέτρων από άλλα κτίρια ή δάση. Οι Κροάτες, πριν δώσουν οποιαδήποτε άδεια για τη κατασκευή αιολικών πάρκων, ζητούν σύμφωνα με νόμο που πέρασαν στη βουλή, τη γνώμη των περιβαλλοντικών οργανώσεων οι οποίες δρουν στην εν λόγω περιοχή. Στις ΗΠΑ, μετά από 25 χρόνια και αφού οι ανεμογεννήτριες ολοκλήρωσαν τον κύκλο της ζωής τους, οι κατά τόπους αρχές ψάχνουν να δουν τι θα κάνουν τα μεταλλικά κουφάρια που σκουριάζουν στις βουνοκορφές τους, καθώς η αποκαθήλωσή τους είναι εξαιρετικά δαπανηρή και κανείς δεν θέλει να αναλάβει αυτό το κόστος.
