Του Σίμου Ανδρονίδη
Η επικράτηση του Τζο Μπάιντεν στις προεδρικές εκλογές των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, έχει καταστεί έναυσμα για την κατάθεση, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μίας σειράς απόψεων, που περιστρέφονται γύρω από το ποια είναι η ενδεδειγμένη στρατηγική που οφείλει να ακολουθήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά το παρόν και το μέλλον των ευρω-ατλαντικών σχέσεων.
Σε μία περίοδο μάλιστα, όπου διάφορες περιφερειακές δυνάμεις (βλέπε Τουρκία), σπεύδουν να διεκδικήσουν ‘ζωτικό’ χώρο σε μία ευρεία γεωγραφική ζώνη, η άρθρωση μίας στρατηγικής ως προς τις ευρω-ατλαντικές σχέσεις που θα απαντά στις διάφορες προκλήσεις που ενσκήπτουν, καθίσταται επιτακτική. Σε αυτό το πλαίσιο, δύο είναι τα βασικά σχήματα που εν προκειμένω, θέτουν ως σημείο αναφοράς τις ευρω-ατλαντικές σχέσεις και τις κατευθύνσεις που δύνανται να λάβουν την περίοδο της διακυβέρνησης Μπάιντεν.
Έτσι, το πρώτο σχήμα σημασιοδοτεί την δυνατότητα άσκησης μίας πολιτικής αυτόνομης και δη στρατηγικά αυτόνομης δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαμέσου της οποίας και προσλαμβάνεται ή και φιλτράρεται η εταιρική σχέσης Ευρώπης (Ευρωπαϊκής Ένωσης) και Ηνωμένων Πολιτειών, σχέση που διατηρεί ένα ιδιαίτερο βάρος ως προς τις κοινές κατευθύνσεις και την διασφάλιση κοινών συμφερόντων, με το πρωταρχικό σημείο να είναι ο αυτο-προσδιορισμός και όχι ο ετερο-καθορισμός της Ένωσης με βάση το τι θεωρείται στρατηγικό διακύβευμα από πλευράς των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.
Είναι η Γαλλία (βλέπε και δηλώσεις του προέδρου Μακρόν) που δίδει ιδιαίτερη έμφαση στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αυτονομίας ως προαπαιτούμενο περαιτέρω ενίσχυσης της σύνθετης διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εξειδικεύοντας περισσότερο και καλώντας πάνω σε μία βάση απόκτησης κοινής εξωτερικής πολιτικής, χώρες-μέλη να προβούν στην υιοθέτηση αυτής της θέσης. Σε αυτό το πλαίσιο, η ευρω-ατλαντική σχέση και συνεργασία, διαπερνάται από τα διακυβεύματα που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά την διασφάλιση της παρουσίας της σε μία γεωγραφική ζώνη που καλύπτει από την Μεσόγειο έως τις παρυφές της Ρωσίας.[1]
Από την άλλη πλευρά, με ενδιαφέρον, και για έναν μελετητή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής πολιτικής, αναδεικνύεται (εμπρόθετα) η θέση εκείνη που προσλαμβάνει τις αποκαλούμενες ως ευρω-ατλαντικές σχέσεις μέσα από τον ευρυγώνιο φακό της συνεργασίας πάνω σε ένα πλέγμα κοινών αξιών και συμφερόντων, συμπόρευσης και σε ένα δεύτερο επίπεδο, συνδρομής: Είναι η θέση που διατύπωσε ξεκάθαρα η υπουργός Άμυνας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Ανεγκρέτ Κραμπ-Καρενμπάουερ, η οποία κάνει λόγο για το ό,τι η Ευρωπαϊκή ασφάλεια και η διατήρηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας περνά μέσα από την στρατηγική σχέση και συνδρομή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.
«Η Ευρώπη δεν θα ήταν σε θέση να παρέχει αρκετά στον τομέα της Ασφάλειας χωρίς τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ για δεκαετίες ακόμα, δήλωσε η Γερμανίδα υπουργός Άμυνας Ανεγκρέτ Κραμπ – Καρενμπάουερ, απορρίπτοντας την ιδέα του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν για ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία»,[2] αναφέρεται χαρακτηριστικά, στο εγκάρσιο σημείο όπου αναδεικνύεται η περισσότερο συμβατική προσέγγιση η οποία, αφενός μεν αντλεί από ένα διαμορφούμενο ιστορικό υπόβαθρο όσον αφορά τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, και, αφετέρου δε, προσιδιάζει προς την κατεύθυνση προσδιορισμού της έννοιας του ‘πολλαπλασιαστή ισχύος.’
Είναι μέσα από την συμμαχία με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ (ευρω-ατλαντισμός) και μαζί με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ που η Ένωση δύναται να ενισχύσει και να πολλαπλασιάσει την ισχύ και την στρατηγική της αξία, αθροίζοντας τις δικές της κατευθύνσεις και τις δικές της δυνάμεις, εκεί όπου η συγκεκριμένη προσέγγιση πλησιάζει εγγύτερα προς την μορφή του μετώπου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η Ένωση δεν έχει να κοιτάξει ‘αλλού’ για την ασφάλεια της, αλλά να ανα-διαμορφώσει τις σχέσεις με τις μετά τον Ντόναλντ Τραμπ, ΗΠΑ, με τέτοιον τρόπο, που θα της διασφαλίσει την ασφάλεια και την άμυνα.[3]
Εδώ το υπόδειγμα της αυτονομίας επιλογών και δράσης σχετικοποιείται κατά τι, αποτελώντας υπο-βοηθητική πολιτική και όχι άμεση και ζώσα εναλλακτική, ως προς το πως κινείται η Ευρώπη στο συγχρονικό και σύνθετο διεθνές γίγνεσθαι το οποίο και εμπεριέχει την ανάδυση μίας σειράς δυνάμεων που έχουν ήδη υπερβεί το στάδιο παρέμβασης στον άμεσο περίγυρο τους.
Εάν στην πρώτη προσέγγιση η άμυνα και η διαμόρφωση μίας κοινής εξωτερικής πολιτικής, και κατ’ επέκταση οι σχέσεις με τις ΗΠΑ, αποτελούν μεταβλητή που εντάσσεται σε ένα σχέδιο ολοκλήρωσης και δη ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που ανοίγει μέτωπα και ζητήματα, τότε, θα προσθέσουμε πως στη δεύτερη, η άμυνα (και η σύστοιχη έννοια της ασφάλειας) λειτουργεί ως μεταβλητή που τείνει να νοηματοδοτείται διαμέσου του συμπερίληψης της σε ένα ‘δοκιμασμένο’ περιβάλλον γεω-πολιτικής και αρχιτεκτονικής ασφάλειας.
Όμως, η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι χώρες-μέλη που ήδη εμπλέκονται και δύνανται να εμπλακούν άμεσα στην όλη συζήτηση, και τα αρμόδια θεσμικά της όργανα, δεν πρέπει να πέσουν στην ‘παγίδα’ ή αλλιώς, στη φενάκη της τετραετίας Τραμπ ως απλής παρένθεσης σε μία ιστορία ‘λαμπρής’ συμμαχίας, παραβλέποντας τις συντελούμενες μεταβολές που έχουν επέλθει στο πεδίο της Αμερικανικής διπλωματίας και της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Και ο απλοϊκά θεωρούμενος ως Τραμπικός ‘απομονωτισμός, δεν υπήρξε παρά η αναζήτηση και η έκφραση των αλλαγών και των στρατηγικών ανα-κατευθύνσεων της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία, προς το τέλος της προεδρικής θητείας του Ντόναλντ Τραμπ, επέστρεψε στο χώρο της Μέσης Ανατολής (βλέπε συμφωνίες του Ισραήλ με μοναρχίες του Κόλπου). Και όχι με όρους φάρσας. Η όλη συζήτηση για το δέον γενέσθαι δύναται να συνεχισθεί, θέτοντας στο επίκεντρο, την αναζήτηση συμμάχων.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Παρόμοιες είναι και οι εγκλήσεις περί «στρατηγικής αυτονομίας» στις οποίες και προβαίνει ο ύπατος εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, Ισπανός Ζοζέπ Μπορέλ ο οποίος και προΐσταται ενός χαρτοφυλακίου που δεν παύει να αναζητεί ουσιώδες περιεχόμενο.
[2] Βλέπε σχετικά, ‘Κραμπ – Καρενμπάουερ: Η Ευρώπη χρειάζεται ΗΠΑ και ΝΑΤΟ για την Ασφάλεια,’ Διαδικτυακή έκδοσης εφημερίδας ‘Η Καθημερινή,’ 17/11/2020, https://www.kathimerini.gr/world/561161476/i-karenmpaoyer-aporriptei-tin-protasi-makron-gia-stratigiki-aytonomia/
[3] Σε αυτό το σχήμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση τοποθετείται μεταξύ ΗΠΑ και της πολιτικο-στρατιωτικής συμμαχίας του ΝΑΤΟ.