O θάνατος φέρνει σιωπή, που όποιος έχει χάσει πολύ προσφιλές του πρόσωπο τη γνωρίζει καλά, καθώς σκεπάζει τα πάντα, καθώς καλύπτει τον κόσμο, και είναι αδύνατο να τη διώξεις.
Ο θάνατος φέρνει ακόμα κάτι το αδύνατο, την απόλυτη αδυναμία μας να τον εξαγοράσουμε, να ανταλλάξουμε κάτι, ο,τιδήποτε, για να φέρουμε πίσω εκείνον που χάθηκε. Σαν να ήθελε ο θάνατος να μας βγάλει από τη δύσκολη θέση.
Τόσο ταιριαστό αυτό, για έναν άνθρωπο τόσο ευγενικό και αδιάλλακτο σαν το Γιάννη Κτιστάκη, που έφυγε πριν από έναν χρόνο. Πόσο τραγικό κι αληθινό αυτό το αδιάλλακτο του θανάτου, πάλι σαν το Γιάννη.
Αλλά είναι πάντα δυνατό να θυμόμαστε. Θα είναι έτσι για πάντα ζωντανός.
Όταν ένας άνθρωπος καταφεύγει με την πράξη του στο θάνατο τότε η πορεία της ζωής του μπορεί “βολικά” να μεταγραφεί στη συνταγή του τέλους του, κι αν προσεγγιστεί επιστημονικά, τότε θα αναδειχθούν με ευκολία οι “παράγοντες επικινδυνότητας” που τον έφεραν εκεί. Τίποτε απ’ όλ΄αυτά δε θα καταφέρει να ερμηνεύσει ούτε ένα δευτερόλεπτο της πλούσιας και γεμάτης ζωής του Γιάννη.
O Γιάννης ήταν ένα πρόσωπο μοναδικό και ανεπανάληπτο. Όλοι είμαστε, αλλά ο Γιάννης κάπως παραπάνω από τους περισσότερους. Ήταν πολύ απτό κι ξεκάθαρο σε όσους τον γνωρίσαμε. Για όλους μαζί και για τον καθένα χωριστά ο Γιάννης είχε μια πολύ προσωπική σημασία. Δεν εννοώ απαραίτητα όσους είχε κάποια προνομιακή σχέση, στους οποίους, άλλωστε, δε βάζω τον εαυτό μου. Εννοώ όλους. Ο Γιάννης είχε αυτό το χάρισμα, μ’ αυτήν την σμιλεμένη όσο και φεγγοβολούσα φάτσα, με τον εκρηκτικό σωματικό και πνευματικό του παλμό, πάντα κάτι το αλησμόνητα προσωπικό να σημαίνει σε όσους τον γνωρίζαμε.
Ο Γιάννης ήταν ένας άνθρωπος ουτοπικός και ακέραιος, που με τη ζωή του έδειχνε προς μια πολύ βαθιά αλήθεια: ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον πράξης και δυνατοτήτων. Όλα όσα έκανε ο Γιάννης τα έκανε θυμίζοντας κάτι που έγραψε ένας άλλος ουτοπιστής, περίπου έτσι: σε μια κοινωνία αδελφοσύνης και ολόπλευρης ανάπτυξης των δυνατοτήτων μας, δε θα υπάρχουν πια, ας πούμε, ψαράδες ή ζωγράφοι, μα άνθρωποι που θα ψαρεύουν και που θα ζωγραφίζουν μεταξύ των άλλων δραστηριοτήτων τους, των πολλών και δημιουργικών. Δε θα υπάρχουν οι τίτλοι, τα χαρίσματα και τα προσόντα ως ιδιωτικά αποκτήματα ενός δήθεν εαυτού. Θα υπάρχουμε εμείς, αυτοπροσώπως και ολόκληροι και γεμάτοι από τη χαρά της αναζήτησης, της βελτίωσης, της συμμετοχής, της προσφοράς. Ο μουσικός, ο αρχιτέκτονας, ο ποιητής, ο ποδηλάτης, ο αγωνιστής, ο ερωτευμένος, όλ΄ αυτά ήταν για το Γιάννη όχι ιδιότητες, αλλά πράξη και ζωή. Γι΄αυτό και είχε την ικανότητα να συνθέτει το όραμα με την παρέμβαση, τη θεωρία με την πράξη, τα πιο ετερόκλητα υλικά για να καταφέρει να φτιάξει ούτε λίγο ούτε πολύ μια καινούργια εκδοχή της πανσελήνου…
Και κάτι ακόμα αντιπροσώπευε για μένα ο Γιάννης, εξ ίσου βαθύ: μια υπόσχεση συμφιλίωσης, μια αγωνία ενότητας – γι΄αυτό, ίσως, επειδή παλλόταν από αυτό, δεν του έλειψαν και οι αντίπαλοι, ώσπου, νομίζω, τους συμπαρέσυρε κι αυτούς στο καλό και το ευφυές, σαν πετυχημένο λογοπαίγνιο, σαν μια λάμψη της σκέψης. Ο Γιάννης ήταν πολύ γενναιόδωρος και μεγαλόψυχος. Ξεροκέφαλος, αλλά καθόλου στενοκέφαλος, της σύγκρουσης, με το μπέτη μπροστά, αλλά καθόλου μνησίκακος. Δεν ήταν από αυτούς που “έδιναν ευκαιρίες στους άλλους”, ήταν ο ίδιος μια ευκαιρία, που ή την έπαιρνες ή την άφηνες…. Αυτός ο τόσο ταπεινός και πραγματικά μετριόφρων άνθρωπος, που τόσο συχνά διάλεξε να διασταυρωθεί στη ζωή του με ταπεινούς ανθρώπους, δεν ήθελε να τον ανέχονται και να τον συμπαθούν, γιατί ήταν φανερό ότι ήθελε να τον λατρεύουν. Όχι από ματαιοδοξία, μα γιατί έτσι ήταν το φυσικό του, γιατί κι ο ίδιος αγαπούσε μόνο λατρεύοντας, ιδέες, πράξεις και πρόσωπα.
Ο Γιάννης είχε μια φοβερή ουτοπική ικανότητα, να δείχνει πώς μπορεί να είναι κάτι που τα χωρά όλα, να τα συνθέτει και τα συμπλήρωνει, σε μια πρωτότυπη, πρωτοβουλιακή δημιουργία. Ο Γιάννης ως πολίτης δεν αγάπησε το σχέδιο, το αστικό περιβάλλον, την κοινωνική παρέμβαση, αγάπησε το χώρο και τη ζωή γενικά και γι’ αυτό μπόρεσε να αγαπήσει και να δράσει και συγκεκριμένα.
Υπάρχει ένα βαθύ πρόβλημα σε μια κοινωνία που δε συναντιούνται πρόσωπα αλλά σκιές προσώπων. Ο Γιάννης σε μια τέτοια κοινωνία ήταν ανοχύρωτος. Ένας αρχιτέκτονας της πράξης και του συλλογικού, για να προστατευτεί και να μας προστατέψει από την ασχήμια, τη χυδαιότητα, τη μικροψυχία, την πλήξη, έφτιαχνε με τα πιο πανάκριβα όσο κι ευτελή υλικά τα πιο όμορφα Χανιά των ονείρων μας.
Αλλά και συνέταξε μόνος του το θανατογραφικό του σημείωμα, απευθύνοντας ένα μήνυμα όχι μόνο σ’ όσους είχαν το θλιβερό προνόμιο να βρεθούν μαζί του στα σκοτεινά της ψυχής του, αλλά και σε όλους εμάς. Ο Γιάννης μπορεί να μην ήταν στο βάθος του χαρούμενος, αλλά ήταν πάντα ένας άνθρωπος της χαράς. Αυτός που έπαιζε με τα πάντα, τελικά δεν παιζότανε με τίποτα. Το μήνυμα του, όμως, είναι ξεκάθαρο: κανείς να μην τον μιμηθεί, κι όλοι να του μοιάσουμε. Του καθενός μας το φέρετρο στέκει εκεί μπροστά μας, άδειο ακόμη, για ένα λόγο. Να τον βρούμε και να παλέψουμε γι’ αυτόν με όλη μας τη δύναμη, όπως έκανε ο Γιάννης.
Τα νήματα που ενώνουν με το Γιάννη ένα χρόνο μετά το θάνατό του είναι φορές που σφίγγουν και γίνονται φοβερά επώδυνα, ειδικά για τους πιο κοντινούς του ανθρώπους. Αλλά ας μην ξεχνούν κι ας μην ξεχνάμε ότι ένας τέτοιος άνθρωπος πάντα μένει ζωντανός, ένας αληθινός οδηγός της ελπίδας.
Σταύρος Ψαρουδάκης
