Του Γιώργου Αγοραστάκη*
α/ Το πρόγραμμα «Καλλικράτης»
Σύμφωνα με τις διακηρύξεις που το 2010 συνόδευσαν την θέσπισή του, το πρόγραμμα «Καλλικράτης» αποσκοπούσε στην καθιέρωση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και στην αποκέντρωση της συγκεντρωτικής κρατικής διοίκησης προς την περιφέρεια.
Τι έγινε στην πράξη: Στην πράξη όχι μόνο αγνόησε το στόχο για αποκέντρωση του κράτους προς την αυτοδιοίκηση αλλά , απεναντίας, λειτούργησε αντίστροφα.
Με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (Νόμος 3852/2010) δημιουργήθηκαν με υποχρεωτικές συνενώσεις των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, οι αυτοδιοικητικές Περιφέρειες, στη θέση των 13 παλαιών κρατικών. Οι κρατικές Περιφέρειες καταργήθηκαν και μεγάλο μέρος από τις αρμοδιότητες τους μεταφέρθηκε όχι στις νέες αιρετές Περιφέρειες αλλά στις επτά διοριζόμενες «Αποκεντρωμένες Διοικήσεις» δηλαδή στο μακρύ χέρι της κεντρικής διοίκησης! Οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις διαμελίστηκαν και ως όργανα διοίκησης καταργήθηκαν. Μέρος των αρμοδιοτήτων τους πέρασε στις Περιφέρειες, και το υπόλοιπο πέρασε Δήμους ή ΘΑ περάσει στους Δήμους στο αόρατο μέλλον! Ο «Καλλικράτης» λοιπόν στο επίπεδο της β’ βάθμιας αυτοδιοίκησης εξαφάνισε την πολιτική οντότητα του Νομού. Το συλλογικό εκλεγμένο πολιτικό όργανο (Νομάρχης – Νομαρχιακό Συμβούλιο) χάθηκε και τη θέση του θεσμικά πήρε ένα μονοπρόσωπο όργανο ο Αντιπεριφερειάρχης, που ουσιαστικά δεν είναι τίποτα άλλο από προϊστάμενος υπηρεσιών της Περιφέρειας.
β/ Ένας «κολοβός» αναπτυξιακός χαρακτήρας.
Υποτίθεται ότι η σημαντικότερη αρμοδιότητα που αποδόθηκε στην Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση σχετίζεται με την περιφερειακή ανάπτυξη. Με τον νόμο «Καλλικράτης» δημιουργήθηκε ένα νέο ισχυρό χρηματοδοτικό πρόγραμμα («ΕΛΛ.Α.Δ.Α» άρθρο 281, Ν. 3852/2010), το οποίο μάλιστα παρομοιάστηκε με ατμομηχανή προς την ανάπτυξη των Περιφερειών. Το πρόγραμμα αυτό -που υπολογίστηκε τότε γύρω στα 5 δις ευρώ-, αποδείχτηκε ένα παραμύθι. Το «τραίνο» δεν ήρθε ποτέ!.
Το μόνο χρηματοδοτικά προγράμματα που μεταβιβάστηκαν στις Περιφέρειες, ήταν τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (Π.Ε.Π.) του ΕΣΠΑ. Οι Περιφερειακές Διαχειριστικές Αρχές (με προϊστάμενο τον Περιφερειάρχη) διαχειρίζονται τα Π.Ε.Π. τους ως ενδιάμεσες αρχές (υπεργολάβοι) και διεκπεραιώνουν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Οι ουσιαστικές επιλογές και αποφάσεις λαμβάνονται υψηλότερα και η διαχείριση που γίνεται είναι τελείως αδιαφανής και παλαιοκομματική.
γ/ Το μνημόνιο της αυτοδιοίκησης ονομάζεται «Καλλικράτης».
Ο «Καλλικράτης» (ν. 3852/2010) και το 1ο Μνημόνιο (ν 3845/2010) ψηφίστηκαν από τη Βουλή την ίδια περίοδο, το Μάη του 2010. Όχι βέβαια τυχαία. Ο «Καλλικράτης» έγινε κατ’ επιταγή του πρώτου μνημονίου.
Ο πραγματικός στόχος του «Καλλικράτη» αποδείχτηκε ό,τι ήταν η εξειδίκευση στην αυτοδιοίκηση της μνημονιακής επιταγής για απορρύθμιση και συρρίκνωση του κράτους. Το σχέδιο ξεκίνησε με τις περικοπές των πόρων της πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης, που σήμερα έχουν ξεπεράσει το 60% και της δευτεροβάθμιας το 40%. Συνεχίστηκε με απολύσεις και μετατάξεις χιλιάδων υπαλλήλων και την συρρίκνωση των υπηρεσιών της αυτοδιοίκησης. Και ολοκληρώνεται με την ιδιωτικοποίηση στρατηγικών τομέων υποδομών και υπηρεσιών με τους οποίους συνδέεται η Αυτοδιοίκηση, όπως ύδρευση, αποχέτευση, απορρίμματα και την εκποίηση του δημόσιων υποδομών (ενέργεια, λιμάνια, αεροδρόμια, δρόμοι).
Αν συνυπολογίσουμε και τον μηδενισμό σχεδόν του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, προκύπτει αυτό που ζούμε: Περιφέρειες και αυτοδιοίκηση πνίγονται από έλλειψη πόρων, προσωπικού, αρμοδιοτήρων. Τελικά, 3,5 χρόνια μετά τον μνημονιακό Καλλικράτη η Αυτοδιοίκηση έγινε ακόμη περισσότερο ετεροδιοίκηση και, με συνευθύνη των νυν περιφερειακών αρχών, μετατράπηκε σε ιμάντα μεταβίβασης εθνικών και υπερεθνικών αντιλαϊκών πολιτικών προς τα κάτω.
δ/ Για μια ριζοσπαστική μεταρρύθμιση του κράτους και της αυτοδιοίκησης
Ο «Καλλικράτης» απέτυχε και γι’ αυτό πρέπει να καταργηθεί. Το μοντέλο «το αθηνοκεντρικό κράτος αποφασίζει και η Αυτοδιοίκηση υλοποιεί ως απλό εξάρτημα» πρέπει να ανατραπεί. Η χώρα και οι πολίτες χρειάζονται μια συνολική ριζική μεταρρύθμιση του κράτους και της δημόσιας διοίκησης που θα έχει κεντρικό στοιχείο της την ουσιαστική, δημοκρατική και αποφασιστική αποκέντρωση προς την Αυτοδιοίκηση. Πρέπει να υπάρξει μετατόπιση των κέντρων που αποφασίζουν και υλοποιούν όσο γίνεται πιο κοντά στον πολίτη, πιο κοντά στις ανάγκες, στον έλεγχο, στην συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών.
Για να γίνει αυτό χρειάζεται μεγάλη μεταφορά εξουσιών, αρμοδιοτήτων και πόρων από το κέντρο προς την περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση.
ε/ Περιφέρειες βασικός αναπτυξιακός θεσμός
Με μια τέτοια μεταρρύθμιση η περιφερειακή αυτοδιοίκηση μπορεί να γίνει ένας ουσιαστικός αναπτυξιακός θεσμός. Η Κεντρική Διοίκηση πρέπει να επικεντρωθεί στον καθορισμό των βασικών αναπτυξιακών στρατηγικών επιλογών και πλαισίων. Από κει και πέρα χρειαζόμαστε μια ισχυρή μια Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση που θα είναι μια θεσμικά κατοχυρωμένη αποκεντρωμένη ισχυρή οντότητα διοίκησης. Για να διαφοροποιηθεί δε ριζικά από ότι ίσχυε ως τώρα χρειάζεται να έχει μερικά ελάχιστα χαρακτηριστικά όπως: 1. Κεντρικό κριτήριο οι κοινωνικές ανάγκες και όχι οι ανάγκες κάποιων «αγορών». 2. Δημοκρατικός και επιστημονικός προγραμματισμός έργων και παρεμβάσεων αντί ρουσφετοκρατία και διαπλοκή. 3. Περιβαλλοντική βιωσιμότητα αντί για βιωσιμότητα κερδών σε «καμένη γη». 4. Λειτουργίες συμμετοχικές, δημοκρατικές και διαφανείς
Η περιφερειακή Αυτοδιοίκηση –αφού αναδιοργανωθεί ριζικά-, πρέπει να μεταβληθεί σε βασικό θεσμό ανάπτυξης. Το σύνολο του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων και των κοινοτικών επιχειρησιακών προγραμμάτων, όπως και η αξιοποίηση όλων των πιθανών διαθέσιμων επενδυτικών εργαλείων (ΕΣΠΑ, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων κ.ά.), πέρα των εθνικής εμβέλειας έργων, πρέπει να υλοποιείται από τις περιφέρειες. Παράλληλα οι περιφέρειες πρέπει να συντονίζουν και να συναποφασίζουν με τους Ο.Τ.Α για τις παραγωγικές και κοινωνικές δράσεις της περιοχής τους.
στ/ Η αυτοδιοίκηση μοντέλο μιας νέας διακυβέρνησης .
Η Αυτοδιοίκηση πρέπει να συγκροτείται και να λειτουργεί συλλογικά και δημοκρατικά. Οι κεντρικές αποφάσεις να λαμβάνονται από τα συλλογικά όργανα και όχι από κλειστά ή μονοπρόσωπα εκτελεστικά όργανα και να είναι ανοιχτές στα μάτια και στην κρίση των πολιτών. Οτιδήποτε θεσμοποιεί στον υπάρχον σύστημα τα προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά Περιφερειαρχών και Δημάρχων πρέπει να καταργηθεί.
Το υφιστάμενο εκλογικό σύστημα αλλοιώνει ευθέως την βούληση των πολιτών. Πρέπει ν’ αντικατασταθεί από την απλή αναλογική σε όλα τα επίπεδα εκλογής.
Οι Αποκεντρωμένες Διοικήσεις πρέπει να καταργηθούν και να μεταβιβαστεί στις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις το σύνολο των αρμοδιοτήτων που ασκούν.
Η χρηματοδότηση της Αυτοδιοίκησης πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός σταθερού και δεσμευτικού δημοσιονομικού συμφώνου μεταξύ κεντρικού κράτους και Αυτοδιοίκησης. Στο πλαίσιο αυτό το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων πρέπει να γίνει η τράπεζα της αυτοδιοίκησης.
Άμεσα…
Στην παρούσα περίοδο που η χώρα βιώνει μια μεγάλη κοινωνική και ανθρωπιστική κρίση, η Αυτοδιοίκηση καλείται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Οφείλει να οργανώσει ένα πυκνό δίκτυ αλληλεγγύης και κοινωνικής προστασίας για τη χειμαζόμενη τοπική κοινωνία και τους πολίτες που υποφέρουν.
Οφείλει επίσης, να υπερασπιστεί το δημόσιο χαρακτήρα των υπηρεσιών της, τη δημόσια περιουσία και τα δημόσια αγαθά στην περιοχή της και να αντισταθεί σθεναρά στις επιχειρήσεις λεηλασίας τους.
Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση μαζί με τους φορείς του νησιού, οφείλει να προετοιμάσει, να σχεδιάσει και να εφαρμόσει στο άμεσο μέλλον ένα πρόγραμμα εξόδου από την κρίση, ένα πρόγραμμα ανόρθωσης και ανασυγκρότησης της περιφερειακής οικονομίας σε όλους τους τομείς.
* ο Γιώργος Αγοραστάκης είναι υποψήφιος Αντιπεριφερειάρχης Χανίων με τη Ριζοσπαστική Συνεργασία Κρήτης