Του Απόστολου Δ. Καραμπά
Στιγμές από την καθημερινή ζωή των γυναικών του Oθωμανοκρατούμενου Ελλαδικού χώρου, μέσα από την οπτική και την υποκειμενικότητα των ξένων περιηγητών, όπως αυτοί την κατέγραψαν σε χρονικά, ημερολόγια και άλλα ταξιδιωτικά κείμενα.
Στο περιηγητικό του χρονικό ο Pierre Belon ένας Γάλλος βοτανολόγος ο οποίος επισκέφθηκε την Κρήτη το 1546 αναφέρει ότι οι γυναίκες στο νησί δεν παρευρίσκονται στα γεύματα μαζί με τους συζύγους τους, δεν τρώνε και δεν πίνουν με τους άνδρες, όπως αυτό γινόταν πάντα. Ήταν απαγορευτικό να αποκαλύπτουν το πρόσωπο όταν έβγαιναν έξω από το σπίτι. Μόνο στις κηδείες μπορούσαν κατά την διάρκεια των μοιρολογιών να έχουν το πρόσωπο τους ξεσκέπαστο. Όπως γράφει ο Γάλλος περιηγητής Thevenot το 1655 στα ελληνικά νησιά τα κορίτσια δεν εμφανίζονται πριν παντρευτούν πουθενά και ποτέ, ακόμη και μετά τον γάμο τους για κάποιο χρονικό διάστημα παρέμεναν στην αφάνεια. Στην Νιό τα κορίτσια κυκλοφορούν με το πρόσωπο σκεπασμένο αναφέρει ο κληρικός Fr. Richar από την Γαλλία που ταξίδευσε στο νησί το 1650.
Στην Αθήνα του 1688 ο περιηγητής La Guiletirere γράφει πως οι γυναίκες και οι κόρες τους δύσκολα εμφανίζονται να κυκλοφορούν στους δρόμους της πόλης, ενώ ακόμη και στην εκκλησία προσέρχονται μόνο στις μεγάλες γιορτές. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή που περιόδευε στην Ελλάδα το 1667 σημειώνει ότι στις Σέρρες οι γυναίκες σκεπάζουν με ένα μαύρο βέλο το πρόσωπο τους. Ο Pierre Augustine Guys μέλος της Ακαδημίας επιστημών της Μασσαλίας που περιηγήθηκε το 1748 στον Ελλαδικό χώρο παρατηρεί ότι οι Ελληνίδες είναι περιορισμένες στα σπίτια τους απαράλλακτα όπως στην αρχαιότητα. Τα κορίτσια σπάνια βγαίνουν και στις εκκλησίες πηγαίνουν μόνο την ημέρα που παντρεύονται. Κάνει ακόμη μια αναφορά στον Λατίνο βιογράφο και ιστορικό Κορνήλιο Νέπο που έγραφε και αυτός ότι οι γυναίκες στην Ελλάδα είναι κλεισμένες στον γυναικωνίτη.
Ο Άγγλος Charles Thomsonpoy που επισκέφθηκε την Αθήνα το έτος 1730 σημειώνει στα χρονικά του ότι κάθε Κυριακή οι παντρεμένες γυναίκες εκκλησιάζονται, αλλά όμως έχουν το πρόσωπο τους καλυπτόμενο με βέλο, ενώ τα κορίτσια μέχρι να παντρευτούν σπανίως εξέρχονται της οικίας τους. Ακόμη σύμφωνα με τον Άγγλο αρχαιολόγο Richard Chandler που διέμενε στην Αθήνα το 1765 οι γυναίκες βάδιζαν με το κεφάλι πάντα σκεπασμένο και τα χέρια στις τσέπες. Ένας άλλος Γάλλος ο διπλωμάτης Beaujour που ταξίδευσε στην Ελλάδα κάπου στα τέλη του 18ουαι περιγράφει τις γυναίκες στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας καθισμένες στο κατώφλι των κατοικιών να κουβεντιάζουν και να γνέθουν, αλλά αμέσως να εξαφανίζονται μόλις έκανε κάποιος ξένος την εμφάνιση του. Ένας Γερμανός περιηγητής ο Friesemann το 1787 διαπιστώνει ότι οι γυναίκες της Αμοργού τυλίγουν γύρω το κεφάλι τους με ένα κίτρινο μαντήλι ώστε να μένουν ακάλυπτα μόνο τα μάτια και η μύτη.
Στην Κρήτη γράφει ο Άγγλος περιηγητής R.Pocock που την επισκέφθηκε το 1740 οι γυναίκες δεν κάθονται ποτέ στο τραπέζι μαζί με τους άνδρες και σπάνια μπαίνουν στην κάμαρα όταν υπάρχει κάποιος επισκέπτης. Ο απεσταλμένος του Ναπολέοντος Βοναπάρτη στα Επτάνησα το 1798 γράφει ότι οι γυναίκες στην Ζάκυνθο από τα εννιά τους χρόνια είναι καταδικασμένες να ζουν έγκλειστες χωρίς να διδάσκονται τίποτα, άλλωστε ούτε οι μανάδες τους μπορούν να τις διδάξουν, γιατί και αυτές δεν είχαν διδαχθεί ποτέ τίποτα. Δεν μπορούσαν να δουν άνδρα πριν παντρευτούν, αλλά και μετά τον γάμο τους έβλεπαν μόνο τον σύζυγο τους και τους συγγενείς, η γυναίκα είναι σκλάβα του άνδρα της.
Ο Edward Clark διδάκτωρ του πανεπιστημίου του Cambridge αναφέρει το 1801 στο χρονικό του ότι οι Αθηναίες ζουν κλεισμένες στα σπίτια τους, όπως και οι Τουρκάλες στα χαρέμια. Στα σπίτια των πλουσίων Αθηναίων υπήρχε ένα διαμέρισμα αποκλειστικά για τα θηλυκά μέλη της οικογενείας, και μόνο οι στενοί φίλοι της οικογενείας μπορούσαν να τις αντικρύσουν. Μόνο στις μεγάλες γιορτές οι γυναίκες μπορούν να βγουν στο δρόμο ή όταν πηγαίνουν στα λουτρά, τυλίγουν το πρόσωπο τους με τέτοιο τρόπο που είναι δύσκολο να διακρίνεις τα χαρακτηριστικά και την ηλικία τους. Στην Σκύρο όπως γράφει ο Βρετανός στρατιωτικός και διπλωμάτηςWilliam Leak την περίοδο 1804-1810 που περιόδευε στη χώρα, οι γυναίκες ζουν αποτραβηγμένες και σπεύδουν να κρυφθούν μόλις πλησιάσει ξένος. Τα οθωμανικά ήθη επικρατούν στη Ύδρα το 1820 περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή σύμφωνα με τον Γάλλο περιηγητή Lebrun .Ο γυναίκες ζουν καθιστική και υπηρετική ζωή. Είναι λίγο παραπάνω από τις δούλες, στο τραπέζι κάθονται τελευταίες και ο σύζυγος και οι επισκέπτες αδιαφορούν για την παρουσία τους. Οι Υδραίες αναφέρει ο εθελοντής Γάλλος αξιωματικός Philip Jourdain ζουν σε ένα καθεστώς σχεδόν δουλείας και δεν βγαίνουν ποτέ από το σπίτι. Ακόμη ο Αμερικανός εθελοντής George Jarvis περιγράφει τις γυναίκες της Ύδρας πως φορούσαν σαλβάρια και φουστάνια από πάνω ,και είχαν καλυμμένα τα πρόσωπα τους με μαύρες μαντήλες. Στην Καλαμάτα οι γυναίκες ζουν αποκλεισμένες και περιορίζονται στο νοικοκυριό χωρίς καμία συμμετοχή στις κοινωνικές εκδηλώσεις. Ένας άλλος Γερμανός εθελοντής ο Albert Muller το 1822 αναφέρει ότι οι νέες εύπορων οικογενειών ταξίδευαν καθισμένες στο σαμάρι αλόγων και μουλαριών συνοδεία ενόπλων καλυμμένες ώστε να μην διακρίνονται το πρόσωπο ούτε χέρια και πόδια. Στους Μύλους του Ναυπλίου είδε τις γυναίκες να δουλεύουν στους αγρούς και τους άνδρες να κάνουν περιπάτους και να καπνίζουν κάτω από τα δέντρα. Όταν έφτασε στην Κυπαρισσία με άλλους Ευρωπαίους εθελοντές ο στρατιωτικός Ludwig von Bollman, οι προεστοί τους καλοδέχτηκαν και τους σύστησαν να αποφεύγουν τις οικειότητες με τις γυναίκες γιατί οι άνδρες είναι ζηλότυποι και βάρβαροι με τους ξένους. Οι Έλληνες συνεχίζει κρατούν τα θηλυκά χειρότερα από τους Τούρκους, οι γυναίκες καλλιεργούν την γη ενώ οι άνδρες καπνίζουν και παίζουν χαρτιά με ένα φλιτζάνι καφέ μπροστά τους. Ο Άγγλος ιεραπόστολος Samuel Wilson το 1824 γράφει ότι οι Έλληνες θεωρούν κατώτερα όντα τις γυναίκες, μεταφέρει και την μαρτυρία του συμπατριώτη του γιατρού Hennen, ότι σε ένα νησί στα Επτάνησα καλεσμένος για δείπνο την ώρα που έφευγε, είδε στην διπλανή κάμαρα την οικοδέσποινα κατάχαμα στο χαλί να τρώει τα αποφάγια τους.
Ξεχωριστή περίπτωση στον τουρκοκρατούμενο Ελλαδικό χώρο οι γυναίκες της Χίου. Οι Χιώτισσες ζούσαν σε ένα καθεστώς ελευθερίας και ισοτιμίας και αυτό οφειλόταν στο ότι είχαν στα χέρια τους τις εμπορικές δραστηριότητες και την οικονομία του νησιού. Επεξεργάζονταν το μετάξι και ύφαιναν <<ταφτάδες, μουαρέδες, εξάμιτα, βελούδα, καμουχάδες, λαουντάνια ….>> , και άλλα είδη περιζήτητα που τα πουλούσαν οι ίδιες στους ξένους, μόλις έδενε καράβι στο λιμάνι. Ο Γάλλος περιηγητής Sonnini De Manocourt(1777) διαπιστώνει ότι η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία του νησιού οφείλεται στις δραστηριότητες των γυναικών. Η μεταξουργία αναφέρει βρίσκεται στα χέρια τους , και η ανάγκη να πουλήσουν τα εργόχειρα παρακινεί τις εργαζόμενες στην εκμάθηση των γλωσσών των εθνών που εμπορεύονται. Ο Γάλλος ,ο Ιταλός και ο Σουηδός στους δρόμους της Χίου ακούει να τον καλούν στη γλώσσα του να δει τα εμπορεύματα. Όπως γράφει και ένας ακόμη Γάλλος ο διπλωμάτης J.M.Tancoigne (1811) η ελευθερία που απολαμβάνουν οι Χιώτισσες είναι ασύλληπτη για έναν τουρκοκρατούμενο τόπο, κυκλοφορούν σε ομάδες στους δρόμους και τις πλατείες από το πρωί μέχρι το βράδυ γελώντας, τραγουδώντας και σχολιάζοντας χωρίς να ενοχλούνται καθόλου οι μουσουλμάνοι .
Πηγές:
- Σιμόπουλος Κ., (1996), Διδάγματα Κοινωνικοπολιτικά Των Παροιμιών Όλων Των Εθνών. Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα.
- Σιμόπουλος Κ.,(1999), Πως Είδαν Οι Ξένοι Την Ελλάδα Του 21.Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα.
- Σιμόπουλος Κ.,(2001), Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα (Α).Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα. Σιμόπουλος Κ., (2001), Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα (Β).Εκδόσεις Στάχυ, Αθήνα.