Των Θωμά Γιούργα και Κώστα Βλαχόπουλου
Η ιστορία του μεταναστευτικού ζητήματος της χώρας μας είναι μακρά και με σημαντικές διακυμάνσεις. Στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν η Ελλάδα έβγαινε από κατοχή 400 χρόνων και μια πολύχρονη επαναστατική διαδικασία, το νέο κράτος ήταν ρημαγμένο οικονομικά, εξαρτώμενο εν πολλοίς από τις βουλές των εγγυητριών δυνάμεων, και προσπαθούσε να ορθοποδήσει. Ήταν τότε, που το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα Ελλήνων ξεκινούσε το ταξίδι του για τις χώρες του λεγόμενου Νέου Κόσμου. Άνθρωποι ανειδίκευτοι, με έλλειψη ακόμα και της βασικής εκπαίδευσης έφταναν στις ακτές της Αμερικής, όπου αναζητούσαν εργασία, και ήλπιζαν σε μια καλύτερη ζωή.
Το δεύτερο μεγάλο κύμα μετανάστευσης κορυφώθηκε ακριβώς μετά τον εμφύλιο. Τα εργοστάσια της Γερμανίας, οι στοές των ορυχείων του Βελγίου των Κάτω Χωρών υποδέχονταν μεγάλους αριθμούς Ελλήνων μεταναστών, καθώς η χώρα, ταλαιπωρημένη από τις πολυετείς συγκρούσεις υπέφερε από μεγάλα ποσοστά ανεργίας και ακραίας φτώχειας.
Η κατάσταση έδειχνε να αλλάζει την δεκαετία του ’90, όταν η Ελλάδα σταδιακά έπαυε να είναι μια χώρα που στέλνει μετανάστες στις ανεπτυγμένες οικονομίες του ευρωπαϊκού Βορρά, και μεταμορφώθηκε σε χώρα υποδοχής μεταναστών κυρίως από τις βαλκανικές χώρες. Η ανάπτυξη και η πλαστή ευημερία -όπως αποδείχτηκε λίγα χρόνια αργότερα- των 90’s και 00’s έκανε πολλούς να πιστέψουν ότι η χώρα πλέον είναι για τα καλά στο κλαμπ των ισχυρών του κόσμου, και ότι από εδώ και πέρα η Ελλάδα μόνο θα δέχεται μεταναστευτικές ροές από φτηνό εργατικό δυναμικό που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες του μοντέλου ανάπτυξης που είχε υιοθετηθεί. Εξάλλου, η ανεργία ήταν σε ανεκτά επίπεδα, και οι Έλληνες έμπαιναν σχετικά εύκολα στην αγορά εργασίας.
Η τάση αυτή άλλαξε απότομα από τα μέσα του 2010. Το μνημόνιο και οι πολιτικές λιτότητας ισοπέδωσαν οικονομία και κοινωνία, μέσα σε λίγους μήνες τα ποσοστά ανεργίας υπερδιπλασιάστηκαν, τα ποσοστά της φτώχειας χτύπησαν ιστορικό υψηλό, και μεγάλες κοινωνικές ομάδες περιθωριοποιήθηκαν.
Έτσι βρεθήκαμε σε μια κατάσταση να πιάνουμε το νήμα πάλι από την αρχή. Νέοι Έλληνες βρέθηκαν να ακολουθούν τον δρόμο των προγόνων τους, και να αναζητούν καλύτερο μέλλον εκτός της χώρας. Με μια σημαντική ποιοτική διαφορά: Αυτή τη φορά δεν έφυγαν άνθρωποι ανειδίκευτοι, χωρίς προσόντα, αλλά κυρίως επιστήμονες, με υψηλή εξειδίκευση, γνώσεις, και ισχυρούς τίτλους σπουδών. Ένα ανθρώπινο δυναμικό «έτοιμο», το οποίο προσφέρει την μόρφωση και τις δυνατότητες του σε χώρες της Ευρώπης, στην Αμερική και την Αυστραλία, χωρίς οι τελευταίες να έχουν ξοδέψει δεκάρα για την εξέλιξή τους, και απλά δρέπουν τους καρπούς.
Η έξοδος άρχισε δειλά το 2008, ενώ το 2013 ο αριθμός των εκροών τριπλασιάστηκε ξεπερνώντας τους 100.000 ανθρώπους, ενώ το φαινόμενο συνεχίστηκε με αδιάπτωτη ένταση το 2014 και οξύνθηκε το 2015
Διεθνή ΜΜΕ, Ινστιτούτα στην Ευρώπη και την Αμερική και οργανώσεις κάνουν λόγο για μια «αιμορραγία» ανθρώπινου δυναμικού χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της Ευρώπης.
Και δεν έχουν άδικο. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά:
Σύμφωνα με έκθεση της Τράπεζα της Ελλάδος που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο, σχεδόν μισό εκατομμύριο (500.000) νέοι έχουν μεταναστεύσει με προορισμό κυρίως την Γερμανία, την Βρετανία, και την Αμερική. Το νούμερο αυτό είναι πολύ μεγάλο, ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι ποσοστιαία ισοδυναμεί με το 5% του ελληνικού πληθυσμού.
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση της ΤτΕ, η Ελλάδα καταλαμβάνει την τέταρτη θέση στην Ευρώπη ως προς την αναλογία εκροής με το συνολικό εργατικό δυναμικό της χώρας, ενώ η αύξηση των ποσοστών μετανάστευσης πριν και μετά την κρίση ανέρχεται στο 300%. Από αυτούς, κοντά στους 40.000 είναι Έλληνες γιατροί -το μεγαλύτερο πληθυσμιακό γκρουπ αυτού του επαγγέλματος στην Ευρώπη. Και όσο η κρίση είναι εδώ και βαθαίνει, όλο και περισσότεροι νέοι, ανειδίκευτοι αυτή τη φορά, εγκαταλείπουν τη χώρα.
Το ερώτημα που μπαίνει έντονα από όσους παρακολουθούν το φαινόμενο είναι αν μπορεί να αναστραφεί η κατάσταση και να επουλωθούν οι πληγές.
Ο Αλέξης Τσίπρας σε συνέντευξή του πριν τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 βιάστηκε να ξεγράψει μια ολόκληρη γενιά:
«Δυστυχώς, τη σημερινή γενιά τη χάσαμε, αλλά σε οκτώ χρόνια η Ελλάδα θα είναι μια χώρα που δεν θα υπολείπεται σε τίποτα από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες»
Ο όρος ‘χαμένη γενιά’ αποδίδεται στον Έρνεστ Χέμινγουεϊ και στο έργο του με τίτλο: «The Sun Also Rises», ο οποίος αναφέρεται στους νέους που γεννήθηκαν στο διάστημα 1883-1890 και ενηλικιώθηκαν στα σκοτεινά χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η εν λόγω γενιά, αν και συντετριμμένη ψυχολογικά και αποδεκατισμένη στα χαρακώματα του πολέμου, βρήκε τη δύναμη και καθόρισε την ιστορία του 20ου αιώνα με την ριζοσπαστική της δράση, την χειραφετική της αντίληψη, την αμφισβήτηση των κοινωνικών, αισθητικών και σεξουαλικών στερεοτύπων της εποχής. Βγήκε ζωντανή μέσα από τις στάχτες του πολέμου, και κατόρθωσε να σφραγίσει το μέλλον της σκέψης, και της διανόησης στην Ευρώπη.
Το χρέος αυτό βαραίνει σήμερα εμάς. Σε διαφορετικές ιστορικές συνθήκες, βέβαια, αλλά σε ένα παρόμοια ζοφερό περιβάλλον, με την ανεργία να εκτινάσσεται σε ποσοστά που παραπέμπουν σε μεταπολεμικές εποχές, την γεωπολιτική αστάθεια να περικυκλώνει την Ευρώπη και τους εθνικισμούς και τους ανταγωνισμούς να αναζωπυρώνονται, οι νέοι του σήμερα καλούμαστε με θάρρος και τόλμη να αναλάβουμε αυτό το ιστορικό χρέος και να μην επιτρέψουμε σε κανέναν από εδώ και πέρα να μας θεωρήσει «χαμένη γενιά».
*Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο του Νόστιμον Ήμαρ στον Δρόμο της Αριστεράς, το Σάββατο 1.10.2016