ΟΔημήτρης Ψαρράς επέλεξε τη λέξη «καριέρα» για να φωτίσει την – παραδόξως, όχι τόσο γνωστή – πορεία του Κυριάκου Μητσοτάκη, από την εποχή που ήταν «πολιτικός κρατούμενος έξι μηνών» ως την ανάδειξή του στην πολιτική κορυφή. Στο τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο «Μια καριέρα – Η πολιτική διαδρομή του Κυριάκου Μητσοτάκη» (εκδ. Νήσος), ο Δ. Ψαρράς, άλλοτε μέλος της ερευνητικής ομάδας του «Ιού» της «Ελευθεροτυπίας» και τα τελευταία χρόνια της «Εφημερίδας των Συντακτών», κάνει τη γνωστή εξονυχιστική δουλειά του ερευνητή, σκαλίζοντας κείμενα, συνεντεύξεις και πολιτικές αποφάσεις του ίδιου του προσώπου στο οποίο αφιερώνεται το βιβλίο.
Η συζήτηση με τον Δ. Ψαρρά για το Magazine ξεκίνησε από την πτυχιακή εργασία του Κυρ. Μητσοτάκη στο Χάρβαρντ το 1990, η οποία «έχει λάθη που δεν θα έκανε παιδί δημοτικού» κι έφτασε ως το σημερινό άδειασμα των πιο κοντινών του ανθρώπων σε μια προσπάθεια να παραμείνει ο ίδιος ανέγγιχτος από το σκάνδαλο των υποκλοπών. Ενδιάμεσα, ήταν ο ρόλος του ως υπουργός-διώκτης του δημοσίου στην κυβέρνηση Σαμαρά και η αλλόκοτη συμμαχία με τον τελευταίο, ώστε να βγει από το παιχνίδι της διαδοχής στο κόμμα η Ντόρα Μπακογιάννη. Η τοποθέτηση από τον Κυρ. Μητσοτάκη ακροδεξιών στελεχών σε κρίσιμες θέσεις με τρόπο που κανείς άλλος πρόεδρος της ΝΔ δεν είχε τολμήσει νωρίτερα, καθώς επίσης τουλάχιστον δύο επικοί ελιγμοί – στη στάση έναντι των μνημονίων και του Μακεδονικού – σκιαγραφούν την «καριέρα» του ανθρώπου που βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας.
Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο;
Στην πραγματικότητα, όταν άρχισα να κοιτάω τι είχε κάνει ο Κυριάκος Μητσοτάκης μέχρι τη στιγμή που έγινε πρωθυπουργός, βρέθηκα μπροστά σε μία έκπληξη. Διαπίστωσα ότι, παρότι είναι ένα πολύ προβεβλημένο πρόσωπο, είχαμε όλοι, κι εγώ μαζί, μια εντελώς λάθος εικόνα για τον ίδιο και τον τρόπο που πολιτεύεται.
Μια λάθος ή μια άγνωστη εικόνα;
Ήταν μια ψεύτικη εικόνα αυτή που είχαμε. Για παράδειγμα, είχαμε το προφίλ ενός μετριοπαθούς κεντρώου πολιτικού, που είναι σε ορισμένες περιπτώσεις και λίγο νεοφιλελεύθερος, όχι απλώς φιλελεύθερος, ο οποίος, όμως, ακολουθούσε την κεντρική γραμμή του κόμματος του. Δεν είναι έτσι.
Το βιβλίο διατρέχει η περίφημη πτυχιακή εργασία του Κυρ. Μητσοτάκη στο Χάρβαρντ το 1990, την οποία εξέδωσε στα ελληνικά αρκετά χρόνια αργότερα, ως βουλευτής. Γιατί είναι τόσο σημαντική;
Μα, ο ίδιος θεωρεί αυτήν την εργασία ως έργο ζωής, παρότι η πτυχιακή εργασία οποιουδήποτε δεν είναι κάτι από το οποίο μπορεί να κριθεί. Το μοναδικό βιβλίο του Κυρ. Μητσοτάκη στα ελληνικά είναι αυτή η πτυχιακή εργασία (σσ: η εργασία έχει ως θέμα την εγκατάσταση των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα σε δύο φάσεις, επί Κωνσταντίνου Καραμανλή στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και επί Ανδρέα Παπανδρέου στα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ).
Τι προκύπτει από αυτή;
Αρχικά, ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο, ο οποίος είναι απολύτως πεπεισμένος ότι πρέπει να εκπροσωπήσει στην Ελλάδα τα συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών και μάλιστα να ταυτιστεί με την πολιτική τους σε ό,τι αφορά τα ελληνικά πράγματα. Έπειτα, αυτό που κάνει εντύπωση στο αρχικό κείμενο είναι ότι υπάρχουν πράγματα που φρόντισε να απαλείψει στην ελληνική μετάφραση, τα οποία όμως τον εκθέτουν απολύτως. Η πτυχιακή εργασία δείχνει ότι είναι πάρα πολύ λίγος.
Μπορείτε να αναφέρετε ορισμένα παραδείγματα;
Η εργασία βραβεύτηκε στο Χάρβαρντ και πατάει πάνω σε αυτό ο Κυρ. Μητσοτάκης, ωστόσο είναι μία πτυχιακή για την οποία, υπό κανονικές συνθήκες, ένας φοιτητής θα αντιμετώπιζε αρνητική κριτική από τους καθηγητές του (σσ: στην τελετή αποφοίτησης του Κυρ. Μητσοτάκη από το Χάρβαρντ είχε παραστεί ο πατέρας του Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, πρωθυπουργός εκείνη την περίοδο, ως άτυπος προσκεκλημένος του τότε Αμερικανού προέδρου Τζ. Μπους του πρεσβύτερου). Η εργασία περιέχει απίστευτες ανακρίβειες και ψέματα, για παράδειγμα ξεκινά με την αναφορά ότι το Σύνταγμα ψηφίστηκε από την πρώτη κυβέρνηση εθνικής ενότητας της μεταπολίτευσης, ενώ ως γνωστόν αυτό έγινε την επόμενη χρονιά, το 1975, από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ή ότι μέσω του Συντάγματος εκδιώχθηκε ο Γλύξμπουργκ, ενώ στην πραγματικότητα έγινε δημοψήφισμα. Αυτά δεν θα τα έγραφε ούτε παιδί δημοτικού στην Ελλάδα. Φτάνει στο σημείο να διαστρέφει ακόμη και την ιδρυτική διακήρυξη της Νέας Δημοκρατίας. Το κείμενο μιλούσε για την πρόσδεση της Ελλάδας στην Ενωμένη Ευρώπη, ενώ αυτός γράφει για τις ατλαντικές δυνάμεις, ώστε να συμπεριλάβει τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Όπως το περιγράφετε, μοιάζει με ένα κακομαθημένο παιδί, που θεωρεί ότι κανείς δεν θα το πάρει είδηση.
Ναι, κι επιπλέον δείχνει την άνεση και όλο το κλίμα που προφανώς αντιμετώπιζε στο Χάρβαρντ.
Ήταν εύκολο να βρείτε την πτυχιακή εργασία;
Τη ζήτησα από το Χάρβαρντ και μου απάντησαν ότι μπορούσαν να την ψηφιοποιήσουν, έναντι ενός παραβόλου 30 ευρώ. Μου εξήγησαν ότι μετά από αυτό θα ήταν προσβάσιμη σε όλους και είπα, “ακόμη καλύτερα”. Με αυτόν τον τρόπο, έγινα άτυπος χορηγός του Κυριάκου Μητσοτάκη (γελάει). Επιπλέον, διαπίστωσα ότι ήμουν μόλις ο τέταρτος άνθρωπος που συμβουλεύτηκε τη συγκεκριμένη εργασία από το 1990.
Ο Κυρ. Μητσοτάκης αναφέρεται συχνά στην επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία του πριν πολιτευτεί, που όμως συνέπεσε με την κρίση του χρηματιστηρίου και του τραπεζικού τομέα.
Η πιο μεγάλη θέση που είχε λάβει πριν πολιτευτεί, ήταν η τελευταία, όταν διορίστηκε διευθ. σύμβουλος και πρόεδρος μιας θυγατρικής της Εθνικής Τράπεζας, η οποία είχε σκοπό να βοηθήσει με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ανερχόμενες νέες επιχειρήσεις. Αυτή κατέληξε σε απόλυτο φιάσκο, καθώς αποδείχτηκε ότι δεν τηρούσε τις προδιαγραφές και έδινε χαριστικά χρηματοδότηση σε ημετέρους. Επομένως, το πρώτο βήμα προς την πολιτική το έκανε ως αποτυχημένος και όχι το ανάποδο.
Το 2004 εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής. Στο βιβλίο καταγράφετε, από τα πρακτικά της πρώτης περιόδου, τουλάχιστον 16 αιτήματά του – αν μέτρησα σωστά – για «ολιγοήμερη άδεια στο εξωτερικό».
Είναι με μεγάλη διαφορά ο πρωταθλητής όσον αφορά τα αιτήματα αδειών και ειδικά προς το εξωτερικό. Οι πιο πολλές είναι για αναψυχή σε τουριστικά θέρετρα. Όμως, ένα μέρος των αδειών αφορά την παρουσία του σε μέρη που συχνάζουν οι γαλαζοαίματοι του χρήματος, ας το πούμε έτσι. Δηλαδή, ως γιος πρωθυπουργού και υποστηρικτής των πιο ακραίων νεοφιλελεύθερων απόψεων, έχει μπει σε ένα διεθνές κλαμπ.
Στη θητεία του ως βουλευτής της αντιπολίτευσης, η Ελλάδα μπαίνει στα μνημόνια. Η Ντόρα Μπακογιάννη το ψηφίζει και διαγράφεται από τη Νέα Δημοκρατία, αντίθετα ο Κυριάκος Μητσοτάκης παρουσιάζεται τότε ως αντιμνημονιακός.
Ακριβώς, τάχθηκε στο πλευρό του Σαμαρά, την περίοδο που κι εκείνος ήταν αντιμνημονιακός, και άφησε την αδερφή του και τον πατέρα του στην αντίπερα όχθη. Αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό για τον καιροσκοπικό χαρακτήρα των παρεμβάσεών του, καθώς, όπως φάνηκε, ο μόνος λόγος που το έκανε ήταν γιατί με αυτόν τον τρόπο εξασφάλιζε ότι θα ήταν εκείνος ο διάδοχος του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, βγάζοντας από το κάδρο της διαδοχής τη Ντόρα.
Ο Κυρ. Μητσοτάκης, προκειμένου να αναδειχθεί στην αρχηγία του κόμματος, το πρώτο που έπρεπε να κάνει ήταν να ξεπεράσει την αδερφή του. Και το έκανε με τον πιο ακραίο τρόπο.
Πώς όμως, αφού η Ντόρα ταυτιζόταν με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη;
Μιλάμε για το 2010, όταν αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας ήταν ο Σαμαράς. Ο Κυρ. Μητσοτάκης, προκειμένου να αναδειχθεί στην αρχηγία του κόμματος, το πρώτο που έπρεπε να κάνει ήταν να ξεπεράσει την αδερφή του. Και το έκανε με τον πιο ακραίο τρόπο που θα μπορούσε ένας Μητσοτάκης: συμμαχώντας με τον Σαμαρά. Και μάλιστα, σε ένα θέμα όπως το μνημόνιο, με το οποίο ο ίδιος – και πριν και μετά – συντασσόταν. Είναι, επομένως, πολύ χαρακτηριστικό του τρόπου που λειτουργεί.
Την περίοδο 2009-2011 καταγράφεται η πρώτη προσέγγισή του με ακροδεξιά στελέχη του ΛΑΟΣ, κάτι που με τα δεδομένα της εποχής ξενίζει.
Το ενδιαφέρον με την περίπτωση του Κυρ. Μητσοτάκη είναι ότι όλοι νομίζουμε πως κληρονόμησε αυτή την ομάδα του ΛΑΟΣ από τον Σαμαρά. Όμως, όπως δείχνω στο βιβλίο, υπάρχουν προηγούμενα και μάλιστα σε ζητήματα που δεν τα περιμένει κανείς. Το ένα είναι η συμφωνία σε θέματα υπέρ της ιδιωτικής πρωτοβουλίας – εκεί τα βρίσκουν με τον Άδωνι και τον Βορίδη. Ωστόσο, ταυτίζεται με τον Γεωργιάδη και τον Πλεύρη στην αντίδραση για το χτίσιμο του τεμένους στον Βοτανικό, κάτι που δεν το περιμένει κάποιος από έναν σύγχρονο νεοφιλελεύθερο πολιτικό. Έτσι, όταν αργότερα έγινε αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, στην ίδια ομάδα στελεχών έδωσε πρώτο ρόλο, πράγμα που δεν είχε συμβεί ποτέ έως τότε. Ακόμη και ο Σαμαράς – στη δεύτερη φάση του, ως μνημονιακός πλέον – είχε δώσει υπουργεία στην ίδια ομάδα, γιατί τους χρησιμοποίησε ως μνημονιακούς.
Το 2013 ο Κυρ. Μητσοτάκης γίνεται για πρώτη φορά υπουργός και λειτουργεί ως διώκτης του δημοσίου και της εργατικής νομοθεσίας. Ήταν αυτό αναμενόμενο;
Το είχε εκφράσει ήδη ως βουλευτής. Ήταν βέβαια και η περίοδος της κρίσης που όλοι έψαχναν να βρουν αποδιοπομπαίους τράγους. Οι νεοφιλελεύθεροι θεωρούσαν αποδιοπομπαίους τράγους τους συνδικαλιστές, την Αριστερά φυσικά, αλλά και το δημόσιο. Σε αυτό το παιχνίδι ο Μητσοτάκης ως υπουργός ήταν το πιο κατάλληλο πρόσωπο.
Υπάρχει στο βιβλίο αυτή η ιστορία με την πρόταση Μητσοτάκη στην Τρόικα να εξισωθεί ο κατώτατος μισθός σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα στα 586 ευρώ, χωρίς να υπολογίσει ότι στον ιδιωτικό τομέα δεν είχαν κοπεί τα δώρα.
Είναι χαρακτηριστικό του τρόπου που πολιτεύτηκε την περίοδο της κρίσης. Επιπλέον, είναι ο νεοφιλελευθερισμός, που έχει τα χαρακτηριστικά μιας – πώς να το πω – πολιτικής σέχτας. Οι τηλεοπτικές συζητήσεις του Κυρ. Μητσοτάκη με τις καθαρίστριες είναι τρομέρες. Τις αντιπρότεινε να απολυθούν από το δημόσιο και να φτιάξουν εργολαβικές εταιρείες.
Το 2018 είναι πλέον πρόεδρος του κόμματος και βρίσκεται ένα βήμα πριν το Μαξίμου. Η στάση του στο Μακεδονικό και τη Συμφωνία των Πρεσπών προκαλεί εντύπωση.
Το Μακεδονικό ακολουθεί την οικογένεια Μητσοτάκη με έναν κάπως σκοτεινό τρόπο. Τόσο ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης όσο και η Ντόρα Μπακογιάννη ήθελαν μια σύνθετη ονομασία – έχουμε σήμερα όλα τα στοιχεία για να το τεκμηριώσουμε. Δεν το έκαναν, όμως, για λόγους καθαρά μικροπολιτικούς. Ο Κυρ. Μητσοτάκης είχε την ίδια άποψη, μάλιστα πιο έντονα και από την αδερφή του και από τον πατέρα του. Ήταν λογικό, διότι ταίριαζε και με την ταύτισή του με την πολιτική των ΗΠΑ στο συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, το 2018-19 αισθάνθηκε ότι μπορούσε να αξιοποιήσει το ρεύμα των μακεδονομάχων μόνο και μόνο για να έρθει στα πράγματα.
Και το έκανε βάζοντας μπροστά τον Σαμαρά;
Ακριβώς, διότι ήταν τόσο ξένο με τις πραγματικές του απόψεις και το παρελθόν του. Άφησε τον Σαμαρά και τους προερχόμενους από το ΛΑΟΣ να παίξουν αυτό το παιχνίδι.
Πώς αντιλαμβάνεται ο Κυρ. Μητσοτάκης την έννοια του λαϊκισμού;
Υποτίθεται ότι ο Κυρ. Μητσοτάκης γεννήθηκε ως αντίπαλος του λαϊκισμού. Τι σημαίνει λαϊκισμός, όμως, για τον Κυριάκο Μητσοτάκη; Ο,τιδήποτε εκφράζει τους πόθους και τις επιθυμίες του λαού. Ακούγεται κάπως χοντροκομμένο, αλλά έτσι είναι.
Επομένως, δεν αντιλαμβάνεται ως λαϊκιστή τον Άδωνι, τον οποίο τοποθετεί αντιπρόεδρο του κόμματος;
Ακριβώς. Για τους επιτελείς και τον εαυτό του θεωρεί ότι είναι θεμιτός ο πιο ακραίος λαϊκισμός, την ώρα που αποδίδει στους αντιπάλους του – όχι μόνο στην Αριστερά, αλλά και μέσα στο κόμμα του – την κατηγορία του λαϊκισμού, με την έννοια ότι υποτάσσουν τα μεγάλα συμφέροντα της χώρας σε αυτά που θέλει ο λαός.
Ο Κυρ. Μητσοτάκης είχε δηλώσει ότι κανένα μέλος της οικογένειας δεν θα ήταν στην κυβέρνηση ή σε άλλο πολιτειακό αξίωμα. Ωστόσο, ο πιο στενός άνθρωπος στο Μαξίμου ήταν ο ανιψιός του, Γρηγόρης Δημητριάδης.
Η φράση αφορούσε προσωπικά τη Ντόρα και ήταν το δεύτερο μεγάλο χτύπημα – το πρώτο ήταν όταν την υποχρέωσε στην πραγματικότητα να αποσυρθεί από την κούρσα διαδοχής στο κόμμα. Νομίζω ότι θεωρούσε ακόμη τη σκιά της Ντόρας βαριά και ήθελε με την παραπάνω φράση να ξεκαθαρίσει ότι δεν θα ήταν στην κυβέρνηση, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη ρήξη μαζί της. Και δικαίως προκάλεσε μεγαλύτερη ρήξη, από τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι η δέσμευση για τα συγγενικά πρόσωπα δεν τηρήθηκε. Ο Δημητριάδης ήταν μαζί του από το 2017, όταν έλεγε τα παραπάνω σε συνέντευξη.
Τι είδους πολιτικός είναι ο Κυριάκος Μητσοτάκης;
Θεωρώ ότι είναι ένας πολιτικός υπερτιμημένος και φουσκωμένος από τα μίντια και το στενό του περιβάλλον. Είχε, βέβαια, να αντιπαλέψει έναν “padre padrone“ (σσ: “πατέρα αφέντη”) και μία αδερφή αφενός πολύ μεγαλύτερη σε ηλικία και αφετέρου πολιτικά ώριμη πολύ πριν πολιτευτεί ο ίδιος. Απέναντι σε αυτούς ήταν και εξακολουθεί να παραμένει λίγος. Αυτό τον υποχρεώνει σε μια σειρά κινήσεων, όπως τη διαχείριση της υπόθεσης των υποκλοπών.
Δηλαδή;
Ενώ είναι κάτι που ο ίδιος έχει επιλέξει να πάρει πάνω του και προφανώς έχει την ευθύνη, είναι έτοιμος να ρίξει το φταίξιμο στον πιο κοντινό του άνθρωπο, τον ανιψιό του, αλλά και τον επικεφαλής της ΕΥΠ, μόνο και μόνο για να ξεφύγει ο ίδιος – κάτι το οποίο, ως σχήμα, είναι εντελώς παρανοϊκό. Αν δεν υπήρχε η μονοφωνία των ΜΜΕ, αυτό το σχήμα δεν θα μπορούσε να σταθεί σε μια κανονική πολιτική συγκυρία. Η διαχείριση των υποκλοπών είναι δηλωτική τού πώς πολιτεύεται και στα υπόλοιπα ζητήματα.
Υπήρξε κάποια αντίδραση για το βιβλίο;
Πριν κυκλοφορήσει, είχαμε γράψει στην εφημερίδα μια προαναγγελία, μεταξύ άλλων ότι στο βιβλίο εξετάζεται η πτυχιακή του εργασία στο Χάρβαρντ. Την ίδια μέρα πήραν τηλέφωνο από το γραφείο του πρωθυπουργού και είπαν, «τι αηδίες είναι αυτές που θα γράψετε, θα σας κάνει αγωγή το Χάρβαρντ». Φυσικά, το Χάρβαρντ δεν μας έκανε αγωγή, αλλά επιπλέον δεν υπήρξε μετά την έκδοση του βιβλίου απολύτως καμία αντίδραση από το περιβάλλον του ή τον ίδιο. Ούτε λέξη ούτε ένα υπονοούμενο. Αυτό είναι χαρακτηριστικό αδυναμίας, δεν είναι χαρακτηριστικό ισχύος.
Το βιβλίο «Μια καριέρα – Η πολιτική διαδρομή του Κυριάκου Μητσοτάκη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νήσος.