Διάκριση των Ελλήνων στους Κορυφαίους Επιστήμονες Πληροφορικής – Έρευνα του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του ΕΛΜΕΠΑ

Κωνσταντίνος Παναγιωτάκης^[1], Ηλιάνα Στενάκη^[2] και Ιωάννης Φανουργιάκης^[3]

1. Εισαγωγή

Οι ερευνητικές επιδόσεις που προκύπτουν από δείκτες που σχετίζονται με τις επιστημονικές δημοσιεύσεις και την αναγνώρισή τους διεθνώς, αποτελούν ένα μέτρο σύγκρισης και αξιολόγησης των επιστημόνων που χρησιμοποιείται ευρέως από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Η κατάταξη που προκύπτει από τις επιδόσεις αυτές συνδέεται άμεσα με τη διεθνή αναγνώριση και το κύρος τους που αντανακλάται στα Πανεπιστήμια και Ερευνητικά κέντρα που εργάζονται οι επιστήμονες αλλά και στις χώρες τους αντίστοιχα.

Η συγκεκριμένη μελέτη αφορά τη λίστα με τους κορυφαίους επιστήμονες Πληροφορικής παγκοσμίως όπως έχει δημοσιευτεί στον ιστότοπο Research.com τον Ιούνιο του 2021 και θα μελετήσουμε τη θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο ακαδημαϊκό χάρτη της πληροφορικής (επιστήμης υπολογιστών) λαμβάνοντας υπόψη και δημογραφικά στοιχεία όπως ο πληθυσμός και το οικονομικό επίπεδο των χωρών.

Στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως δεν φαίνεται να έχουν δημοσιευτεί πρόσφατα σχετικές έρευνες που να συνδυάζουν δημογραφικά στοιχεία με επιστημονικές επιδόσεις για συγκεκριμένες επιστημονικές κατευθύνσεις όπως η πληροφορική και η παρούσα μελέτη πιθανότατα αποτελεί την πρώτη συγκριτική ανάλυση χωρών για τους κορυφαίους επιστήμονες του κλάδου της πληροφορικής.

Στην παρούσα μελέτη έχει επιλεγεί η επιστήμη των υπολογιστών επειδή είναι πλέον είναι απαραίτητη σε κάθε διεπιστημονική ομάδα και συνδέεται περισσότερο με την τεχνολογική ανάπτυξη και προοπτικές των χωρών αλλά και με τα χαρακτηριστικά της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού που φαίνεται πως ήδη επηρεάζει και αλλάζει την ανθρωπότητα, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο επιστημονικό τομέα.

Αφορμή για την παρούσα εργασία είναι η μελέτη της περίπτωσης της Ελλάδας ως χώρας καταγωγής κορυφαίων επιστημόνων αλλά που ταυτόχρονα δεν καρπώνεται την ανάπτυξη από την ύπαρξή τους, διότι, όπως θα προκύψει, ένα μεγάλο μέρος κορυφαίων Ελλήνων επιστημόνων εργάζονται στο εξωτερικό.

2. Δεδομένα

Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη αντλήθηκαν τον Οκτώβριο του 2021 από τη διεθνή βάση ερευνητικών δεδομένων Research.com, με την πιο πρόσφατη ενημέρωση της τον Ιούνιο του 2021, σύμφωνα με τα δεδομένα του google scholar. Η βάση δεδομένων Research.com χρησιμοποιεί για την επιλογή των κορυφαίων επιστημόνων πληροφορικής τον ευρέως γνωστό δείκτη h–index [1,2], με χρήση κατώτατου ορίου το 40, το οποίο καθορίστηκε με βάση τη σύσταση του J. E. Hirsch, στην εργασία του [1], όπου επεσήμανε ότι το h-index 40 και άνω χαρακτηρίζει εξαιρετικούς ερευνητές. Ο δείκτης h-index υπολογίζεται από τον αριθμό των επιστημονικών δημοσιεύσεων που έχουν τουλάχιστον h αναφορές. Ο δείκτης αυτός συνδυάζει την απήχηση και την παραγωγικότητα του επιστημονικού έργου. Επομένως, στη λίστα της βάσης δεδομένων βρίσκονται οι επιστήμονες που έχουν δημοσιεύσει τουλάχιστον 40 επιστημονικές εργασίες, με καθεμία από τις οποίες να έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 40 επιστημονικές εργασίες.

Τα πληθυσμιακά δεδομένα και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Gross domestic product per capita), που μετράει το μέσο εισόδημα ανά κάτοικο και συνδέεται με την οικονομική ανάπτυξη των χωρών, έχουν ληφθεί από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund) τέλη του 2020. Για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης υπολογίστηκε η αναλογία των κορυφαίων επιστημόνων πληροφορικής στον πληθυσμό της χώρας (ανά εκατομμύριο πληθυσμού). Σύμφωνα με τη βάση ερευνητικών δεδομένων Research.com υπάρχουν σε παγκόσμιο επίπεδο 6.415 επιστήμονες πληροφορικής με h-index μεγαλύτερο ή ίσο του 40.

3. Αποτελέσματα Έρευνας

Από τα στοιχεία Research.com, σύμφωνα με τα δεδομένα του Πίνακα 1, υπάρχουν 33 χώρες παγκοσμίως με τουλάχιστον 10 κορυφαίους Επιστήμονες πληροφορικής, ενώ από αυτές 26 διαθέτουν αναλογία τουλάχιστον ένας επιστήμονας ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Υπάρχει πολύ υψηλή συσχέτιση ανάμεσα στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας και στην πληθυσμιακή αναλογία επιστημόνων, με την γραμμική συσχέτιση  Pearson να φτάνει το 0.64.

Στο Σχήμα 1 εμφανίζεται η γεωγραφική κατανομή των 33 χωρών του Πίνακα 1, με τις μισές χώρες (17 από τις 33) να βρίσκονται στην Ευρώπη, ενώ η μοναδική ήπειρος χωρίς τη συμμετοχή κάποιας χώρας είναι η Αφρική. Σύμφωνα με το Σχήμα 2, το 44% των επιστημόνων εργάζονται στις ΗΠΑ, ενώ στην Ευρώπη εργάζονται το 31%.

Πίνακας 1. Οι 33 χώρες στο κόσμο με τουλάχιστον 10 κορυφαίους επιστήμονες πληροφορικής ταξινομημένες σύμφωνα με την πληθυσμιακή αναλογία των επιστημόνων.

Σχήμα  1. Γεωγραφική κατανομή των χωρών του Πίνακα 1. Τα χρώματα συνδέονται με τον αριθμό των κορυφαίων επιστημόνων πληροφορικής σε κάθε χώρα.

Σχήμα  2. Οι 20 χώρες με το μεγαλύτερο αριθμό κορυφαίων επιστημόνων πληροφορικής και το ποσοστό τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 20^η θέση στον κόσμο.

4. Η θέση της Ελλάδας και των Ελλήνων σε παγκόσμια κλίμακα 

Η Ελλάδα βρίσκεται στην 20^η θέση παγκοσμίως και στην 14^η πανευρωπαϊκά ως προς τον αριθμό των κορυφαίων επιστημόνων πληροφορικής στον κόσμο, ενώ αν ληφθεί υπόψιν η αναλογία τους στο πληθυσμό της κάθε χώρας, η Ελλάδα βρίσκεται στην 15^η θέση παγκοσμίως και στην 9^η στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα εργάζονται 57 κορυφαίοι Επιστήμονες πληροφορικής, όλοι με εθνικότητα Ελληνική, κάτι που στις υπόλοιπες χώρες με υψηλή οικονομική ανάπτυξη δε συμβαίνει, διότι προσελκύουν κορυφαίους επιστήμονες από το εξωτερικό.

Η Ελλάδα όμως είναι η χώρα με τη μικρότερη οικονομική ανάπτυξη (χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ) ανάμεσα στις 26 χώρες που εμφανίζουν τουλάχιστον 1 κορυφαίο επιστήμονα ανά εκατομμύριο πληθυσμού (Πίνακας 1). Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας προσεγγίζει το ⅓ του μέσου όρου των 26 πρώτων χωρών, ενώ η αμέσως επόμενη χώρα στην κατάταξη του Πίνακα 1 με χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από την Ελλάδα είναι η Κίνα που έχει μόλις 0,21 επιστήμονες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, ενώ η χώρα μας φτάνει τους 5,32 επιστήμονες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, εμφανίζοντας πάνω από 25 φορές κατ΄αναλογία με την Κίνα περισσότερους επιστήμονες.

Αποτέλεσμα της χαμηλότερης οικονομικής ανάπτυξης της χώρας μας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της μελέτης είναι ένας αρκετά μεγάλος αριθμός από Έλληνες επιστήμονες να έχει μεταναστεύσει στο εξωτερικό (Brain Drain) όπου εργάζεται συνήθως με πολύ υψηλότερες αποδοχές και σε σταθερότερο ακαδημαϊκό περιβάλλον. Σύμφωνα με πρόσφατη εργασία του διακεκριμένου Έλληνα Καθηγητή κ. Ι. Ιωαννίδη [3] από το Πανεπιστήμιο του Stanford των ΗΠΑ υπάρχουν συνολικά 63.951 Έλληνες επιστήμονες που έχουν δημοσιεύσει τουλάχιστον 5 άρθρα που περιλαμβάνονται στη βάση Scopus, από τους οποίους εργάζονται στην Ελλάδα το 55%, ενώ το 45% εργάζεται στο εξωτερικό. Συνδυάζοντας τη βάση δεδομένων με τους Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού από την εργασία του κ. Ιωαννίδη με τη βάση δεδομένων της Research.com, εντοπίσαμε 114 κορυφαίους Έλληνες επιστήμονες που εργάζονται στο εξωτερικό στο πεδίο της πληροφορικής. Ο αριθμός αυτός είναι διπλάσιος από τον αριθμό των επιστημόνων που εργάζονται στη χώρα μας. Στις ΗΠΑ μάλιστα εργάζονται 56, σχεδόν όσοι εργάζονται και στην Ελλάδα (57). Λόγω έλλειψης δεδομένων είναι ουσιαστικά αδύνατο να γίνει για όλες τις εθνικότητες αντίστοιχος εντοπισμός, προκειμένου να κάνουμε τις αντίστοιχες συγκρίσεις. Μπορούμε όμως να εξετάσουμε τι προκύπτει για την εθνικότητά μας, αν προσθέσουμε τους Έλληνες του εξωτερικού με του εσωτερικού.

Η Εθνικότητα Έλληνες (Greeks) που προκύπτει αθροίζοντας τα στοιχεία της Ελλάδας με τους Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού θα βρισκόταν στην τρίτη θέση παγκοσμίως και στη δεύτερη στην Ευρώπη σε αναλογία επιστημόνων ανά εκατομμύριο πληθυσμού φτάνοντας τους 15,95  κορυφαίους επιστήμονες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, με ελάχιστη διαφορά από το Χονγκ Κονγκ και την Ελβετία.

Αν γίνει το ίδιο για όλες τις εθνικότητες τότε οι Έλληνες ως εθνικότητα θα βρισκόταν πιθανότατα στην πρώτη θέση παγκοσμίως, διότι στις πρώτες χώρες στη λίστα εργάζεται μεγάλος αριθμός από κορυφαίους επιστήμονες άλλων εθνικοτήτων λόγω και των υψηλών αποδοχών που απολαμβάνουν.

Γραφικά τα αποτελέσματα αυτά αποτυπώνονται στα Σχήματα 3 και 4. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό αποτέλεσμα αποδίδει το Σχήμα 4, που δείχνει ξεκάθαρα την Ελλάδα να μην ακολουθεί την συμπεριφορά των άλλων χωρών και να αποτελεί τη χώρα εξαίρεση με τη μικρότερη οικονομική ανάπτυξη και ταυτόχρονα με το μεγαλύτερο πλήθος σε κορυφαίους επιστήμονες ειδικά αν προσθέταμε και τους Έλληνες του εξωτερικού.

Σχήμα  3. Οι χώρες με το μεγαλύτερο αριθμό κορυφαίων επιστημόνων πληροφορικής και το ποσοστό τους σε παγκόσμιο επίπεδο και η 3^η θέση των Ελλήνων ανάμεσά τους (μαζί με τους Έλληνες του εξωτερικού).

Σχήμα  4. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (GDP per capita) με την πληθυσμιακή αναλογία επιστημόνων (PRS) για τις  χώρες της Ευρώπης που εμφανίζουν πάνω από 10 επιστήμονες και η θέση των Ελλήνων (Greeks) συνολικά.

5. Συμπεράσματα 

Με βεβαιότητα η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που αξίζει επενδύσεις σε έρευνα, εκπαίδευση και σε καινοτόμες επιχειρήσεις. Οι Έλληνες διακρίνονται σε ακαδημαϊκές επιδόσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, τουλάχιστον στην επιστήμη των υπολογιστών, παρόλο που το οικονομικό επίπεδο της χώρας δεν είναι αντίστοιχο με τις υπόλοιπες χώρες που διακρίνονται στην έρευνα. Λόγω του ανθρώπινου δυναμικού, η χώρα μας έχει τις προϋποθέσεις να προσεγγίσει την οικονομική ανάπτυξη των υπόλοιπων χωρών που εισάγουν επιστήμονες, ενώ αντίθετα εμείς τους εξάγουμε.

Τα σημερινά δεδομένα όμως μας οδηγούν προς την σωστή κατεύθυνση; Στα Ελληνικά Πανεπιστήμια σήμερα η αναλογία φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ, που είναι ένας καθοριστικός δείκτης της ποιότητας της εκπαίδευσης, είναι περίπου 3 φορές μεγαλύτερος από ότι συμβαίνει σε ένα μέσο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο των 28 χωρών [4]. Στην Ελλάδα, οι θέσεις των μελών ΔΕΠ στα Πανεπιστήμια προσεγγίζουν τις 10.000^[5] και είναι σε σημαντικό ποσοστό υποστελεχωμένα.  Επίσης, μπορεί κάποιος εύκολα να κατανοήσει πως υπάρχει πολύ σημαντικό επιστημονικό δυναμικό που θα μπορούσε να επιστρέψει στην Ελλάδα από τους περίπου 30.000 Έλληνες επιστήμονες που εργάζονται στο εξωτερικό [3], αρκεί να τους δοθούν ουσιαστικά κίνητρα. Ταυτόχρονα η εφαρμογή πολιτικών χωρίς εθνική στρατηγική-συνεννόηση και σε αντίθετες κατευθύνσεις σε θέματα παιδείας και έρευνας λειτουργούν αρνητικά δημιουργώντας ένα ασταθές ακαδημαϊκό περιβάλλον.

Αν δεν αλλάξουν οι παραπάνω συνθήκες, θα συνεχιστεί στην Ελλάδα το φαινόμενο του Brain Drain τα επόμενα χρόνια και είναι πολύ πιθανό το ποσοστό των Ελλήνων επιστημόνων και ειδικά των κορυφαίων που εργάζονται στην χώρα μας, αμειβόμενοι ελάχιστα σε σχέση με τους αντίστοιχους συναδέλφους τους στο εξωτερικό, να μειωθεί δραματικά. Ταυτόχρονα αν δεν βελτιωθεί η αναλογία εκπαιδευόμενων ανά διδάσκοντα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, η παρεχόμενη εκπαίδευση διαρκώς θα υποβαθμίζεται με σημαντικά αρνητικές συνέπειες στην πορεία της χώρας.

Βιβλιογραφία

[1] Hirsch, Jorge E. “An index to quantify an individual’s scientific research output.” Proceedings of the National academy of Sciences 102.46 (2005): 16569-16572.

[2] Κωνσταντίνος Παναγιωτάκης, Ιωάννης Φανουργιάκης και Ιωσήφ Κωνσταντουράκης, Ερευνητικές Επιδόσεις Περιφερειακών Πανεπιστημιακών Τμημάτων Οικονομικής Κατεύθυνσης, Οκτ. 2020.

[3] Ioannidis, John, et al. “Comprehensive mapping of local and diaspora scientists: a database and analysis of 63951 Greek scientists.” Quantitative Science Studies (2021): 1-28.

[4] Κωνσταντίνος Παναγιωτάκης, Η βάση εισαγωγής και η μείωση εισακτέων στα ελληνικά πανεπιστήμια, Δεκ. 2020.

^[1] Ο Κωνσταντίνος Παναγιωτάκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου.

^[2] Η Ηλιάνα Στενάκη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας  του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου.

^[3] Ο Ιωάννης Φανουργιάκης είναι Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας  του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου.

^[4] Το Hong Kong αποτελεί ειδική διοικητική περιοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.

^[5] Δεδομένα Δεκεμβρίου 2020.