«Η Ελλάδα θα κάνει ό,τι χρειάζεται και ό,τι πρέπει για να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα», δήλωσε ξεκάθαρα ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, στέλνοντας σαφές μήνυμα στην Αγκυρα ότι η Αθήνα είναι αποφασισμένη και προετοιμασμένη να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα -χωρίς να αποκλείει τη στρατιωτική δράση- σε περίπτωση που η τουρκική πλευρά επιλέξει να κλιμακώσει την ένταση επιχειρώντας να δημιουργήσει τετελεσμένα «on the ground» με την αποστολή ερευνητικών και πολεμικών πλοίων στο Κρητικό πέλαγος.
Πώς προετοιμάζεται η ελληνική κυβέρνηση για το ενδεχόμενο αντιπαράθεσης με την Αγκυρα; Παράλληλα με τα διπλωματικά τείχη που υψώνονται με τη βοήθεια εταίρων και συμμάχων όπως οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. για να σταματήσουν οι τουρκικοί τσαμπουκάδες, εξετάζεται το ενδεχόμενο αγοράς αμερικανικών μαχητικών F-35 αλλά και γαλλικών φρεγατών που θα ενισχύσουν το ελληνικό οπλοστάσιο. Ο κ. Μητσοτάκης δεν αποκλείει το σενάριο έναρξης ελληνοτουρκικών συνομιλιών εφ’ όλης της ύλης για να βρεθεί κοινός τόπος μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας για τα ζητήματα των θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Ενισχυμένος από τη στήριξη που προσέφεραν στην Ελλάδα οι 26 ηγέτες των υπόλοιπων χωρών-μελών της Ε.Ε. στη Σύνοδο Κορυφής επισημαίνοντας στο επίσημο κείμενο των συμπερασμάτων ότι η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης παραβιάζει κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων χωρών και δεν συνάδει με το Δίκαιο της Θάλασσας, ο Ελληνας πρωθυπουργός συνεχίζει τον διπλωματικό μαραθώνιο με σκοπό την ακύρωση ή έστω την de facto αδρανοποίηση του μνημονίου Αγκυρας – Τρίπολης για τις θαλάσσιες ζώνες.
Η ελληνική πλευρά ανησυχεί για δύο βασικούς λόγους: αφενός διότι ο σχεδιασμός της κυβέρνησης Ερντογάν μπορεί να συμπεριλαμβάνει την αποστολή ερευνητικών πλοίων στη θαλάσσια περιοχή που η Αγκυρα αυθαίρετα ανακήρυξε «τουρκική υφαλοκρηπίδα».
«Να μην έχετε καμία αμφιβολία ότι θα κάνουμε όσα πρέπει. Και η Γενική Γραμματεία Πετρελαίου και Μεταλλευμάτων θα κάνει εργασίες για την παροχή των οικοπέδων αλλά και η Τουρκική Εταιρία Ερευνών Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) αμέσως μετά την Πρωτοχρονιά θα ξεκινήσει γρήγορα τις σεισμικές έρευνες στις περιοχές που θα οικοπεδοποιηθούν», προειδοποίησε ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ, προαναγγέλλοντας ανάληψη δράσης για την αναζήτηση υδρογονανθράκων σε περιοχές ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Το δεύτερο στοιχείο που δημιουργεί προβληματισμό στην κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι ότι η διπλωματική απομόνωση της Τουρκίας μπορεί να δημιουργήσει νευρικότητα στον απρόβλεπτο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν οδηγώντας τον στην υλοποίηση των απειλών για πλόες τουρκικών ερευνητικών και πολεμικών πλοίων στις θαλάσσιες ζώνες που διεκδικεί η Αγκυρα. Τι θα αποφασίσει η Αθήνα στην περίπτωση που τουρκικά πολεμικά πλοία κινηθούν με σκοπό να κάνουν σεισμικές ή υδρογραφικές έρευνες στις περιοχές που η Αγκυρα φιλοδοξεί να συμπεριλάβει στην περίφημη «Γαλάζια Πατρίδα»; Στο σενάριο αυτό, η ελληνική δυναμική αντίδραση θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Ο πρωθυπουργός έχει λάβει την απόφαση να μην εξωθήσει το ελληνοτουρκικό μπρα ντε φερ σε ακραία αντιπαράθεση, όμως την ίδια στιγμή έχει δώσει οδηγίες σε όλους τους εμπλεκομένους να βρίσκονται σε διαρκή επαγρύπνηση και να είναι έτοιμοι για όλα τα ενδεχόμενα.
Από το υπουργείο Εθνικής Αμυνας αναφέρουν ότι οι κινήσεις των Τούρκων παρακολουθούνται σε συνεχή βάση και προσθέτουν ότι σε περίπτωση που η Αγκυρα επιλέξει να τραβήξει το σκοινί, τότε η ελληνική αντίδραση θα μπορούσε να ξεκινήσει προτού αρχίσουν πιθανές θαλάσσιες έρευνες. Αλλωστε τα τουρκικά πολεμικά πλοία, όπως και όλα τα πολεμικά οποιασδήποτε χώρας που πλέουν εντός της ελληνικής χωρικής θάλασσας παρακολουθούνται διακριτικά από ελληνικές φρεγάτες, υποβρύχια ή μικρότερα ταχέα πολεμικά σκάφη.
Όχι αφορμές στους Τούρκους
Ενδεικτικό της ελληνικής διάθεσης να μην προκληθούν οι Τούρκοι είναι το περιστατικό που σημειώθηκε την περασμένη Τρίτη κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής. Οι δημοσιογράφοι περίμεναν τους εκπροσώπους των κομμάτων που συμμετείχαν στην ενημέρωση για την τουρκική προκλητικότητα στο ισόγειο του νεοκλασικού όπου στεγάζεται το υπουργείο Εξωτερικών. Τα τηλεοπτικά συνεργεία είχαν στήσει τις κάμερες με φόντο πίνακα του Βασιλείου Χατζή που απεικονίζει τη ναυμαχία της «Ελλης» το 1912, όπου ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης επιβαίνων στο θωρηκτό «Αβέρωφ» καταναυμάχησε τον τουρκικό στόλο. Λίγο όμως προτού ξεκινήσουν οι δηλώσεις των βουλευτών, οι εικονολήπτες έλαβαν οδηγίες να τοποθετήσουν τις κάμερες στην απέναντι πλευρά, ώστε να μην προβάλλεται η ελαιογραφία με τα μισοβυθισμένα τουρκικά πολεμικά πλοία πίσω από τους βουλευτές της Ν.Δ., του ΚΙΝ.ΑΛ. και του ΜέΡΑ 25.
Για ποιον λόγο; Αιτία είναι η δυσφορία που εξέφρασαν προσφάτως Τούρκοι αξιωματούχοι! Τον Οκτώβριο, μετά τις συνομιλίες του Νίκου Δένδια με τον επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Μάικ Πομπέο, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών εικονιζόταν να κάνει δηλώσεις μπροστά από τον πίνακα που απεικονίζει τη νικηφόρα ναυμαχία της «Ελλης». Τούρκοι διπλωμάτες διαμαρτυρήθηκαν στα υπηρεσιακά στελέχη του υπουργείου Εξωτερικών ζητώντας στο μέλλον να μην προβάλλεται η εικόνα των μισοβυθισμένων τουρκικών πολεμικών πλοίων από το 1912… Για να μη δώσουν αφορμή στους Τούρκους, λοιπόν, υπάλληλοι του υπουργείου Εξωτερικών μετακίνησαν τα τηλεοπτικά συνεργεία απέναντι, ώστε να κρύβεται η εν λόγω ελαιογραφία. «Ξέρετε τι πρέπει να κάνουμε; Να γυρίσουμε τις κάμερες και να δείχνουμε το “Αβέρωφ” να κυνηγάει τους Τούρκους», αστειεύτηκε κυβερνητικό στέλεχος που αντελήφθη ότι η «εξαφάνιση» του ιστορικού πίνακα έγινε με σκοπό να μην ανατροφοδοτηθεί η δυσαρέσκεια της Αγκυρας για ένα ιστορικό γεγονός που καταγράφει την εκδίωξη του τουρκικού στόλου στα Δαρδανέλλια…
Ξαναρχίζουν οι διερευνητικές επαφές;
Η Αθήνα επενδύει πολλές προσδοκίες ότι η εκτόνωση πιθανής κρίσης με την Τουρκία θα μπορούσε να επέλθει εφόσον μείνουν ανοιχτοί αξιόπιστοι δίαυλοι επικοινωνίας σε στρατιωτικό, διπλωματικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο. Ο κ. Μητσοτάκης θέλει να αποκατασταθεί η επικοινωνία μεταξύ των στρατιωτικών από την Ελλάδα και την Τουρκία, που ίσως και μέσα στον Ιανουάριο συναντηθούν για να συζητήσουν πώς θα επανενεργοποιηθούν τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), με στόχευση να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες εξέλιξης κάποιας στρατιωτικής δραστηριότητας σε θερμό επεισόδιο.
«Από την πρώτη στιγμή που συνάντησα τον κ. Ερντογάν του είπα ότι θέλω να κάνουμε έναν καινούριο διάλογο διερευνητικών συζητήσεων και επαφών και να μπορέσουμε να δούμε αν υπάρχει κάποιος τρόπος να βρούμε έναν κοινό τόπο στις μεγάλες μας διαφορές ως προς τα ζητήματα των θαλάσσιων ζωνών», είπε ο πρωθυπουργός την Παρασκευή από τις Βρυξέλλες. Το ενδεχόμενο επανενεργοποίησης των διερευνητικών επαφών ανάμεσα στο ελληνικό και το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, μια διαδικασία που εξελισσόταν επί σχεδόν μία δεκαετία με τη δέσμευση της Αθήνας και της Αγκυρας ότι οι συνομιλίες γίνονται εμπιστευτικά, συζητείται ήδη στους διαδρόμους των διπλωματικών γραφείων.
Οι λεγόμενες «διερευνητικές επαφές», αν συμφωνηθεί μεταξύ των κυρίων Μητσοτάκη και Ερντογάν να ξαναρχίσουν, δεν θα είναι χωρίς προβλήματα. Στο παρελθόν, κατά ασφαλείς πληροφορίες που έχει το «ΘΕΜΑ», οι Ελληνες διπλωμάτες είχαν επιχειρηματολογήσει ότι τα ελληνικά νησιά έχουν πλήρη επήρεια και άρα η οριοθέτηση πρέπει να γίνει μεταξύ των ελληνικών νησιών και των τουρκικών ακτών, ενώ οι Τούρκοι είχαν υποστηρίξει ότι τα νησιά έχουν μηδενική επήρεια και ότι η οριοθετική γραμμή πρέπει να χαραχθεί στο μέσον του Αιγαίου.
Διασταυρωμένες πληροφορίες αναφέρουν ότι στις συζητήσεις αυτές που είχαν ξεκινήσει επί κυβερνήσεων Σημίτη και τυπικά συνεχίζονταν μέχρι το 2015 είχε τεθεί ακόμη και το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων, με εξέταση προτάσεων για επιλεκτική επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης.
Τρέχουν για φρεγάτες – Σενάρια για F-35
Την προηγούμενη εβδομάδα ήταν ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος που επισήμανε ότι η ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων είναι πρώτη προτεραιότητα και πρέπει να υλοποιηθεί χωρίς καθυστέρηση. «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αποτρεπτική μας ισχύς περνάει μέσα από επενδύσεις στις Ενοπλες Δυνάμεις μας», επεσήμανε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, και προέβη στη διαπίστωση ότι οι επενδύσεις σε αμυντικούς εξοπλισμούς «δυστυχώς, στα χρόνια της κρίσης συνολικά έμειναν πίσω». Στην επικείμενη επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο στις 7 Ιανουαρίου, ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι πρόκειται να συζητήσει με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ τη διμερή στρατιωτική συνεργασία και «το πώς μπορούμε να εξοπλίσουμε τις Ενοπλες Δυνάμεις μας».
Η διατύπωση του πρωθυπουργού φούντωσε σενάρια για το ενδεχόμενο αγοράς αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών τύπου F-35. Το ερώτημα είναι πώς θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί η πιθανή προμήθεια των μαχητικών αεροσκαφών τέταρτης γενιάς από την Πολεμική Αεροπορία, με δεδομένη τη δημοσιονομική στενότητα και ενώ τα περίπου 700 εκατ. ευρώ που έχουν απομείνει από το υπερπλεόνασμα αποφασίστηκε να διατεθούν για την ενίσχυση κοινωνικών ομάδων που τα έχουν απόλυτη ανάγκη. Ενώ το δίλημμα «βούτυρο ή κανόνια» επανέρχεται μετά την έκρηξη της τουρκικής επιθετικότητας και την απόπειρα της Αγκυρας να βάλει στο τραπέζι το μέγιστο των διεκδικήσεών της, κυβερνητικά στελέχη λένε ότι οι πιθανές αποφάσεις για αγορές όπλων θα ληφθούν αφού ο κ. Μητσοτάκης σταθμίσει όλα τα δεδομένα. Ουδείς, πάντως, μπορεί να παραγνωρίσει ότι η απόφαση της Γερουσίας και της αμερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων να μπλοκάρουν οριστικά την πώληση των μαχητικών Stealth F-35 στην Τουρκία έφερε σε δύσκολη θέση την Aγκυρα.
Το νομικό οπλοστάσιο της ελληνικής κυβέρνησης ενίσχυσε και ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ, ο οποίος ξεκαθάρισε ότι, σύμφωνα με τη νομική ανάλυση της Ουάσινγκτον, τα κατοικημένα νησιά πρέπει να έχουν την ίδια αντιμετώπιση με την ηπειρωτική χώρα για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών. Στη δήλωση Πάιατ αυτό που έχει βαρύνουσα σημασία είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αποδοκιμάζουν ξεκάθαρα την τουρκική θέση ότι τα νησιά δεν έχουν επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες (δηλαδή υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ), πέραν των χωρικών υδάτων, σε απόσταση 6 ναυτικών μιλίων από τις ακτές. Ο τουρκικός ισχυρισμός ότι τα νησιά δεν έχουν δικαιοδοσία σε θαλάσσιες ζώνες αποτέλεσε τη βάση στην οποία ο κ. Ερντογάν στήριξε το παράνομο μνημόνιο Τουρκίας – Λιβύης. Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ κατέρριψε αυτό τον τουρκικό ισχυρισμό και δήλωσε ότι τα κατοικημένα νησιά, ανεξαρτήτως μεγέθους ή της απόστασης που τα χωρίζει από τις ακτές της γειτονικής χώρας, έχουν την ίδια αντιμετώπιση σε θαλάσσιες ζώνες όπως η ηπειρωτική χώρα, δηλαδή έχουν πλήρη επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες.
Μεγάλο βάρος του σχεδιασμού για την ενίσχυση του στρατεύματος πέφτει στο Πολεμικό Ναυτικό, αφού οι τουρκικές απειλητικές κινήσεις δείχνουν ότι η Άγκυρα επιδιώκει de facto να σφετεριστεί και να οικειοποιηθεί -ούτε καν να γκριζάρει- θαλάσσιες ζώνες κοντά στον άξονα Ρόδος – Κάρπαθος – Κάσος – Κρήτη. Το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού βρίσκεται σε προχωρημένες συζητήσεις με τη γαλλική κυβέρνηση που ενδιαφέρεται σφόδρα να εξοπλίσει την Ελλάδα με τις υπό ναυπήγηση φρεγάτες Belh@rra. Πιο υποστηρικτικός από οποιονδήποτε άλλο, ο κ. Εμανουέλ Μακρόν μίλησε για προκλήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και σημείωσε σιβυλλικά: «Παίρνουμε όλα τα χρήσιμα μέτρα, αλλά δεν πρέπει να υποχωρήσουμε σε καμία πρόκληση». Αναγνωρίζοντας την πολύτιμη αρωγή των Παρισίων, ο κ. Μητσοτάκης ευχαρίστησε τον κ. Μακρόν διότι «ήταν αυτός ο οποίος και στο ΝΑΤΟ υποστήριξε δημόσια το δίκαιο των ελληνικών θέσεων». Στο Παρίσι εκτιμούν ότι η στήριξη που προσφέρει ο πρόεδρος Μακρόν στην Αθήνα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της Αγκυρας σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο θα μπορούσε να αυξήσει τις πιθανότητες των Γάλλων για πώληση των φρεγατών Belh@rra στο Πολεμικό Ναυτικό. Με σκοπό να βρεθεί χρηματοδότης -για το ποσό των περίπου 2 δισ. που θα απαιτηθεί για τις φρεγάτες- οι Γάλλοι ασκούν την επιρροή τους μέσω εξειδικευμένων επενδυτικών οίκων και τραπεζών που θα ήταν διατεθειμένες να δανείσουν το Ελληνικό Δημόσιο, σε μια περίοδο όπου τα επιτόκια δανεισμού για την Αθήνα αποκλιμακώνονται.
Παράλληλα με την προσπάθεια ενίσχυσης των ναυτικών δυνάμεων της χώρας (που δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά χρειάζεται μια περίοδο ωρίμανσης που θα μπορούσε να διαρκέσει ακόμη και μια τετραετία), στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας τρέχουν για την υλοποίηση των διαδικασιών σχετικά με την έναρξη του εκσυγχρονισμού 85 μαχητικών αεροσκαφών F-16 (που επίσης δεν θα ολοκληρωθεί πριν από το 2025…) και την αναβάθμιση της επιχειρησιακής διαθεσιμότητας των γαλλικών μαχητικών αεροσκαφών τύπου Mirage που έχει στον στόλο της η Πολεμική Αεροπορία μέσω προμήθειας ανταλλακτικών και άλλων κρίσιμων υλικών.
Το παράδοξο του Μεταναστευτικού
Σε μια συγκυρία όπου η Τουρκία αντιμετωπίζεται από ένα πολύ ισχυρό μπλοκ χωρών σαν τον παρία της ευρύτερης περιοχής, η Ε.Ε. να πιέζεται από τον κ. Ερντογάν για το Μεταναστευτικό. Ο νέος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ χαρακτήρισε την Τουρκία «σημαντική», υπερτονίζοντας την ανάγκη διατήρησης της συνεργασίας για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών. Από την πλευρά του, ο κ. Μητσοτάκης προειδοποίησε την Αγκυρα να μην επιχειρήσει να εκβιάσει την Αθήνα αυξάνοντας τις ροές των προσφύγων και των μεταναστών. Ξεκαθάρισε δε ότι το ζήτημα αυτό δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο συμψηφισμού με άλλες πολιτικές που ασκεί η Ελλάδα. Διπλωματικοί παρατηρητές έλεγαν ότι η ελληνική κυβέρνηση καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη να εμφανιστεί ως υπερασπίστρια της Τουρκίας στο Προσφυγικό ώστε ο Ερντογάν να παίρνει τα χρήματα που αξιώνει, χωρίς την ίδια στιγμή να βάλει το Μεταναστευτικό στην ίδια ζυγαριά με τις τουρκικές διεκδικήσεις έναντι των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, αποφεύγοντας ένα παζάρι που η Αγκυρα ενδεχομένως επιδιώκει.