Του Γιώργου Σπυριδάκη
Το 1890, γεννήθηκε ο Δημήτριος Τσαγκαράκης στο χωριό Ψυχρό Λασιθίου. Ήταν το τελευταίο παιδί μιας πολυμελούς αγροτικής οικογένειας. Στο δημοτικό σχολείο του Ψυχρού, μαθαίνει τα πρώτα του γράμματα και συνεχίζει την εκπαίδευση του στο Ελληνικό Σχολείο Τζερμιάδο (οι Τούρκοι βρίσκονταν ακόμη στην Κρήτη εξού και η διάκριση). Σε ηλικία 18 ετών εγκαταλείπει τα εγκόσμια και γίνεται μοναχός στην Ιερά Μονή Βιδιανής λαμβάνοντας το όνομα Δωρόθεος.
Οι μοναχοί της Μονής αντιλαμβανόμενοι τα προσόντα του ζητούν να διοριστεί Ηγούμενος της Μονής, πρόταση που δεν έγινε δεκτή και τελικά διορίζεται διάκονος του Μητροπολίτη Κρήτης όπου υπηρέτησε επί τέσσερα χρόνια. Το 1922 θα διορισθεί τελικά ηγούμενος της Βιδιανής όμως η έντονη προσωπικότητα του θα τον οδηγήσει σε σύγκρουση με τον προκάτοχο του και θα χρειαστεί να καταφύγει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για να δικαιωθεί. Το 1930 η Μονή κρίνεται διαλυτέα και μετά από πρόταση του Μητροπολίτη, αναλαμβάνει εφημέριος στο χωριό Βασιλειές Ηρακλείου.
Η Δράση στις Βασιλειές
Με την έλευση του στο χωριό, δεν παρέμεινε στα καθήκοντα του εφημέριου. Το δημοτικό σχολείο Βασιλειών είχε καταστραφεί το 1927 από φωτιά και έτσι από κοινού η κοινότητα και το Ενοριακό συμβούλιο αποφάσισαν να διαθέσουν ολόκληρο το ποσό των ταμείων τους για την ανέγερση του νέου σχολείου. Καθώς τα χρήματα δεν επαρκούσαν παρουσιάζει το θεατρικό έργο του Διαλυνομιχάλη <<Σμαράγδα>> αλλά και το <<Κλεψίμια αβγά>> που είχε συγγράψει ο ίδιος, με ηθοποιούς τα παιδιά του χωριού. Ακόμη διοργάνωσε εορτές και εξέδωσε ημερολόγιο για το έτος 1935 το οποίο έστειλε σε διάφορους οργανισμούς για τον ίδιο σκοπό. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με την ανακαίνιση του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου που είχε ανεγερθεί από την υπηρεσία εποικισμού προσφύγων στην θέση παλαιότερου που είχαν καταστρέψει οι Τούρκοι και έχτισε στον περίβολο του γραφείο και αποθήκη. Με δική του πρωτοβουλία επισκευάστηκε η Πάνω Βρύση, μια από τις πηγές υδροδότησης του χωριού, ιδρύθηκε ο Όμιλος Φίλων Προόδου Βασιλειών και ξεκίνησε η ανέγερση του Ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής στο γειτονικό χωριό Σύλλαμος.
Ο Δωρόθεος στην Εθνική Αντίσταση
Από την πρώτη στιγμή της Ιταλικής επίθεσης το 1940, στήριξε τους στρατιώτες στο μέτωπο, με την αποστολή υλικών όπως ρούχων, χρημάτων και επιστολών που ο ίδιος συνέταξε για την εμψύχωση τους. Ο ίδιος λαμβάνει μέρος στη Μάχη της Κρήτης είτε ως μαχητής είτε ως εμψυχωτής όσων σκέφτηκαν να εγκαταλείψουν τη θέση τους, ακόμη και αξιωματικών όπως ο ίδιος αναφέρει. Το καλοκαίρι του 1941 οργανώνεται στην Αντίσταση και αναλαμβάνει υπεύθυνος στην περιοχή Βασιλειών. Αμέσως ξεκινάει την περίθαλψη ελλήνων και συμμάχων μαχητών τους οποίους στέλνει στην Μέση Ανατολή. Διατηρεί παράνομο ραδιοπομπό κάτω από την Αγία Τράπεζα στον Ναό του Αγίου Γεωργίου, τον οποίο μεταφέρει αργότερα στα σκαλιά του Δεσποτικού Θρόνου, μέρος στο οποίο έψαξαν οι ναζί όμως δεν κατάφεραν να τον εντοπίσουν. Παράλληλα, μαζεύει υλικά και τα αποστέλλει στους αντάρτες στο βουνό ενώ παίρνει μέρος στις διαπραγματεύσεις για την παράδοση των Ιταλικών στρατευμάτων σο Λασίθι. Τότε του προτείνεται για πρώτη φορά να καταφύγει στη Μέση Ανατολή καθώς είχε γίνει γνωστή η δράση του όμως αρνείται πρισματικά θεωρώντας το αποκοτιά.
26 Σεπτεμβρίου του 1943, ενώ ο Δωρόθεος τελεί λειτουργία, οι Γερμανοί καταφτάνουν στην εκκλησία. Καταλαβαίνοντας πως έχουν έρθει για εκείνον, του προτείνουν τα δραπετεύσει, εκείνος αναλογιζόμενος τα μαρτυρικά χωριά Κάντανο, Κοντομαρί και Βιάννο απαντάει << Καλύτερα να χαθεί ένας παπάς παρά ένα χωριό>>.
Σε πλήρη ηρεμία συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς για την κατηγορία τέλεσης παράνομου μνημόσυνου και εράνου υπέρ των ανταρτών. Αρχικά οδηγείται στην έδρα της Φέλκε Ζαρνταμέρι όπου ανακρίνεται, καθώς όμως δεν προδίδει κανέναν τον στέλνουν στην Γκεστάπο στις Μοίρες όπου τον βασανίζουν με τις γνωστές μεθόδους.
Ο περήφανος Κρητικός, ο λεβέντης Ιερέας ακόμη και τότε αρνείται να προδώσει. Μην μπορώντας οι Γερμανοί να του πάρουν λέξη, τον καταδικάζουν σε θάνατο και τον στέλνουν στην φυλακή της Αγιάς Χανίων. Συγγενείς και φίλοι προσπαθούν να τον σώσουν όμως οι Γερμανοί αρνούνται.
Σε μια απέλπιδα προσπάθεια, του προτείνουν ένα καλά οργανωμένο σχέδιο απόδρασης, η απάντηση του είναι και πάλι χαρακτηριστική του ήθους και της αξιοπρέπειας του <<Δεν χάλασε ο κόσμος, ένας παπάς θα χαθεί>>. Το πρωί της 25ής Οκτωβρίου 1943, ο Δωρόθεος με καθαρή συνείδηση υπερηφάνεια και ήρεμη ψυχή, στήνεται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Αυτός ήταν ο τραγικός αλλά ένδοξος επίλογος ενός μεγάλου άνδρα, ενός πραγματικού πατριώτη.
Οι Βασιλειανοί για να τον τιμήσουν, έγραψαν το όνομα του στο Ηρώων του χωριού και ονόμασαν την πλατεία τους σε Δωροθέου Ιερομονάχου, ενώ εδώ και χρόνια γίνεται προσπάθεια για την ανέγερση της προτομής του.1
1 Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το άρθρο του Ι. Καραβαλάκη που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Π.Σ.Βασιλειών τον Μάρτιο του 2007.