Στις 17 Μαρτίου 2025, στις 18:00, στο βιβλιοπωλείο Κλαψινάκη στο Ρέθυμνο, πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Σταράκη με τίτλο «Δωσίλογοι στο Φρούριο Κρήτη 1941-1944». Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Δρ. Ηλίας Κοπανάκης, ο οποίος ανέπτυξε με ιστορική ακρίβεια και κριτικό πνεύμα το ακανθώδες ζήτημα της συνεργασίας με τον κατακτητή κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.

Η ιστορική αλήθεια για τους δωσίλογους

Ο Δρ. Κοπανάκης ανέδειξε το γεγονός ότι η έρευνα γύρω από τον δωσιλογισμό στην Ελλάδα υπήρξε επί δεκαετίες «απαγορευμένο πεδίο», με τα αρχειακά δεδομένα να παραμένουν αθέατα στο ευρύ κοινό. «Το θέμα των προδοτών στα χρόνια της Κατοχής παρέμεινε επιμελώς κρυμμένο», τόνισε, υπογραμμίζοντας ότι το πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο συστηματικά απέφυγε να αγγίξει το ζήτημα της τιμωρίας των συνεργατών του κατακτητή.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, αρκετοί Έλληνες συνεργάστηκαν είτε κρυφά είτε ανοιχτά με τους κατακτητές. Η δράση τους δεν περιορίστηκε σε πληροφοριοδότες και βασανιστές, αλλά επεκτάθηκε και σε πολιτικές, διοικητικές και οικονομικές συνεργασίες. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο ομιλητής, «δωσίλογος δεν ήταν μόνο ο κουκουλοφόρος που υπεδείκνυε τους αντιστασιακούς, αλλά και κάθε μορφή συνεργασίας που εξυπηρετούσε τον κατακτητή, εις βάρος του λαού».

Το ατιμώρητο έγκλημα και η συνέχειά του

Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στη μεταπολεμική ατιμωρησία των δωσιλόγων, οι οποίοι όχι μόνο δεν λογοδότησαν για τις πράξεις τους, αλλά σε πολλές περιπτώσεις διατήρησαν ή και ενίσχυσαν την κοινωνική και οικονομική τους θέση. Ο Δρ. Κοπανάκης επισήμανε ότι οι δίκες των δωσιλόγων στην Ελλάδα υπήρξαν σε πολλές περιπτώσεις «παρωδία», με ποινές που χαρακτηρίζονταν από επιείκεια, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

«Οι συνεργάτες των κατακτητών όχι μόνο δεν πλήρωσαν για τα εγκλήματά τους, αλλά πολλοί εξ αυτών στελέχωσαν τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις, το δικαστικό σύστημα και την επιχειρηματική ελίτ της χώρας», ανέφερε ο ομιλητής, συνδέοντας τη μεταπολεμική πορεία της Ελλάδας με τη διατήρηση των δομών εξουσίας που εδραιώθηκαν κατά την Κατοχή.

Η σημασία της ιστορικής μνήμης

Το βιβλίο του Γιώργου Σταράκη ρίχνει φως σε ένα σκοτεινό κεφάλαιο της ιστορίας της Κρήτης, αναδεικνύοντας πτυχές που παρέμεναν άγνωστες ή αποσιωπημένες. Η ομιλία του Δρ. Κοπανάκη κατέληξε με ένα ισχυρό μήνυμα προς την ελληνική κοινωνία: «Η ιστορική μνήμη δεν είναι μόνο ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά και πυξίδα για το μέλλον. Οφείλουμε να γνωρίζουμε το παρελθόν, ώστε να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη».

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε μέσα σε έντονο κλίμα συγκίνησης και προβληματισμού, επιβεβαιώνοντας τη σημασία της διατήρησης της ιστορικής αλήθειας ως θεμελιώδους στοιχείου της συλλογικής μας ταυτότητας.

Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία του Δρ. Ηλία Κοπανάκη στην παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Σταράκη με τίτλο «Δωσίλογοι στο Φρούριο Κρήτη 1941-1944»:

Κύριε Δήμαρχε, κύριε εκπρόσωπε του Περιφερειάρχη, κύριε Κοκοτσάκη, Φίλες και φίλοι,

Το θέμα των προδοτών στα χρόνια της Κατοχής είναι ένα θέμα που για δεκαετίες παρέμενε και εν πολλοίς παραμένει ακόμα, επιμελώς κρυμμένο. Βλέπετε το συστημικό κομματικό δίχτυ στη χώρα μας διαχρονικά, από τότε και μέχρι σήμερα, με χαρακτηριστικότερο πρόσφατο παράδειγμα το έγκλημα των Τεμπών, χρησιμοποιεί αυτήν την τακτική, της συγκάλυψης και του κουκουλώματος, για να μπορέσει να διασωθεί και να συνεχίζει την δράση του με άλλη προβιά, στο νέο κάθε φορά περιβάλλον που διαμορφώνεται.

Για δεκαετίες λοιπόν η ιστορική έρευνα ήταν απαγορευμένη στο εν λόγω πεδίο των δωσίλογων και μόνο τα τελευταία χρόνια υπήρξε μια μικρή δυνατότητα στους ερευνητές να έχουν πρόσβαση στο σχετικά πλούσιο αρχειακό υλικό.

Στην γερμανοκατοχή υπήρξαν αρκετοί Έλληνες που συνεργάστηκαν, είτε φανερά, είτε κρυφά με τον βάρβαρο και σφαγέα κατακτητή. Το λυπηρό δεν είναι μόνο ότι οι συνεργάτες αυτοί ήταν αρκετοί, αλλά και διότι ποτέ δεν πλήρωσαν για τις πράξεις τους. Ποτέ δεν εξοφλήθηκε ούτε στο ελάχιστο αυτό το έγκλημα. Ένα ατιμώρητο έγκλημα που περιμένει ακόμα, τουλάχιστον μια ηθική δικαίωση για τα θύματα, τις οικογένειές τους και την ιστορική μνήμη του γένους μας.

Στο βιβλίο του Γιώργου Σταράκη αποκαλύπτονται πτυχές του δωσιλογισμού, πληροφορίες που ήταν γνωστές σε ελάχιστους μέχρι σήμερα, κι αναδεικνύεται ο ρόλος της δράσης των δωσιλόγων.

Μέσα στα μαύρα χρόνια της Κατοχής, θα είναι καθοριστικής σημασίας η δράση αυτών των ανθρώπων, καθώς θα αποτελέσουν το πρόπλασμα του παρακράτους για όλες τις επόμενες δεκαετίες, ενώ ταυτόχρονα ο ανθός της ελληνικής κοινωνίας θα οδηγείται συστηματικά στην αγχόνη και στα ξερονήσια από την συνεχιζόμενη δράση τους, ως σπιούνων και βασανιστών. Αρχικά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου, έπειτα στα σκοτεινά χρόνια του βαθέως παρακράτους 1949-1967 και φυσικά την περίοδο της επταετούς στρατιωτικής χούντας.

Η μορφή του δωσιλογισμού ως φαινομένου δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά έχει πολλές εκφάνσεις. Η προδοτική συμπεριφορά έναντι της πατρίδας και των συμπολιτών πήρε ποικίλες μορφές στα χρόνια της γερμανοκατοχής. Δωσίλογος δεν ήταν μονάχα ο κουκουλοφόρος που υποδείκνυε τον αντιστασιακό Έλληνα που έπρεπε να βασανιστεί, να οδηγηθεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης ή να εκτελεστεί. Ήταν ο κάθε ένας που με το πρόσχημα της κόσμιας συνεργασίας για τη διάσωση της ζωής του και το συμφέρον της οικογένειάς του πατούσε επί πτωμάτων και άφηνε στον διάβα του νεκρούς και κάθε είδους θύματα από τις ενέργειες ή τις εσκεμμένες παραλήψεις του.

Η συνεργασία αυτή λοιπόν ήταν είτε άμεσα πολιτική, είτε άλλης μορφής (διοικητική, εμπορική, οικονομική, ένοπλη, ιδεολογική, προπαγανδιστική κτλ.). Ο κατ’ αρχήν πολιτικός κυβερνητικός δωσιλογισμός, εκφράστηκε μέσα από τις κατοχικές κυβερνήσεις με διατάγματα, εγκυκλίους και νομοσχέδια που μεταξύ των άλλων επίτασσαν, διόριζαν, καθόριζαν και αποφάσιζαν κατά το δοκούν που θα διοχετευτούν τα υλικά αγαθά της παραγωγής των εργαζομένων, ποιος θα ωφεληθεί από την εμπορική διακίνησή τους, που θα συσσωρευτεί ο πλούτος (χρήματα, χρυσός, ακίνητα, ελαιόλαδο και άλλα είδη). Επιπλέον στην κατηγορία αυτή των δωσίλογων εντάσσονται πρόθυμοι να συνεργαστούν με τον κατακτητή νομάρχες, δήμαρχοι, ανώτατα στελέχη των σωμάτων ασφαλείας, της δικαστικής εξουσίας, των πανεπιστημίων, αλλά και επιχειρηματίες, φυγόδικοι, τυχοδιώκτες, αλλοδαποί που διέμεναν στην χώρα, γυναίκες ελευθέρων ηθών και κάθε είδους υποκείμενο που στερούνταν οποιασδήποτε ρανίδας πατριωτισμού, ανθρωπιάς, ηθικής και συμπόνιας. Αντιλαμβάνεται λοιπόν καθένας ότι ο δωσιλογισμός δεν είχε ούτε επαγγελματικά στεγανά, ούτε συγκεκριμένα κοινωνικά προσόντα, ούτε διακριτές οικονομικές προτιμήσεις. Ευτυχώς η πλειοψηφία του ελληνικού λαού είχε τελείως άλλη άποψη και οπτική στα τεκταινόμενα και πολύ σύντομα όλοι αυτοί οι συνεργάτες των κατακτητών θα βρίσκονταν αντιμέτωποι μαζί της. Είναι εντυπωσιακά τα αριθμητικά στοιχεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε μονάχα ότι, μέσα στην Κατοχή, οι δωσίλογοι υφάρπαξαν 350 χιλιάδες ακίνητα στο 7% της πραγματικής τους αξίας, ξεσπιτώνοντας εκατομμύρια ανθρώπους!

Μέχρι και τα μέσα του ’43 η συνεργασία ήταν σημαντική (όχι όμως τονίζω πλειοψηφούσα), ενώ από το καλοκαίρι του 1943 και μετά, η ριζοσπαστικοποίηση μεγάλων τμημάτων του λαού θα οδηγήσει τους πολίτες να ενταχθούν σε κάποια από τις πολυάριθμες αντιστασιακές οργανώσεις. Ωστόσο, όσο το αντιστασιακό κίνημα δυνάμωνε, τόσο η δράση των δωσίλογων γιγαντώνονταν χτυπώντας ανελέητα το λαό. Τα τελευταία 1-2 χρόνια της Κατοχής είναι που κάνουν εμφατικά την παρουσία τους τα δωσιλογικά τάγματα ασφαλείας, εμπνευστής των οποίων ήταν ο Ράλλης, ενώ την διεύθυνσή τους την είχε αναλάβει ο Παπαδόγγονας. Οι εποχές και οι κυβερνήσεις αλλάζουν τα ονόματα των οικογενειών και των λεγομένων «τζακιών» μένουν τα ίδια κι απαράλαχτα. Άραγε γιατί, ας αναρωτηθούμε, κι ας αναλάβουμε επιτέλους την ευθύνη που μας αναλογεί. Τα σώματα αυτά θα συνεργαστούν με τους Γερμανούς και μαζί με άλλες παραστρατιωτικές οργανώσεις, θα προβούν στην συστηματική εξόντωση χιλιάδων Ελλήνων πατριωτών.

Αντίθετα με ότι έγινε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο ντόπιος προδοτικός συρφετός δεν πλήρωσε ποτέ για τα εγκλήματά του. Στην Ελλάδα οι προδότες έπεσαν στα μαλακά, με αξιοσημείωτα ασήμαντες έως γελοίες ποινές, σε δίκες παρωδία και παρά τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες της δράσης τους στις καταθέσεις μαρτύρων, όπως πολύ καλά εκθέτει τα στοιχεία αυτών στο βιβλίο του ο Σταράκης. Η ατιμωρησία των υπευθύνων σε όλο της το μεγαλείο, μια ατιμωρησία υπευθύνων που πάει μακριά, φτάνοντας με εκκωφαντικό θόρυβο στο έγκλημα των Τεμπών.

Οι συνεργάτες των Γερμανών πρόσφεραν υπέρ του δέοντος τις υπηρεσίες τους στα αφεντικά τους, κάτι που επαναλήφθηκε έκτοτε πολλές φορές στην ιστορία της πατρίδας μας, με αποκορύφωμα την προδοτική στάση των μνημονιακών κυβερνήσεων, την αηδιαστική υπόκλιση του Γεραπετρίτη στον νεοφασίστα Ερντογάν και πολλά άλλα. Αλλά όπως ήρθαν και βλάστησαν όλα αυτά τα μπουμπούκια στην πολιτική ζωή μας, το ίδιο καλά μπορούμε να τα ξεριζώσουμε, αν το αποφασίσουμε.

Το τραύμα του δωσιλογισμού, η αιμορροούσα αυτή πληγή, ακόμα και 80 χρόνια μετά, μένει ανοικτή, καθώς μπορεί τα πάθη να έχουν εν πολλοίς σιγάσει, μα ο πόνος που βίωσε η ελληνική κοινωνία δεν επουλώθηκε όπως άρμοζε από το επίσημο ελληνικό κράτος. Κι αυτό είναι ένα από τα πολλά ανοικτά σκονισμένα τετράδια που περιμένουν να κλείσουν από την περίοδο εκείνη, την μαύρη για όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Όλοι αυτοί δημόσια, εκτελούσαν, κρεμούσαν, βίαζαν, προέβαιναν σε αδιανόητα βασανιστήρια, έκλεβαν και εκβίαζαν τον απλό λαό. Ο κατοχικός δωσιλογισμός νομίζω είναι το μεγαλύτερο τραύμα του ελληνισμού μετά την μικρασιατική καταστροφή και ισάξιο του εμφυλίου πολέμου.

Ο απλός πολίτης, που υπέστη τις φρικαλεότητες κατακτητών και δωσίλογων, δεν είδε να αποδίδεται στο ελάχιστο δικαιοσύνη. Άκουσε λόγια αλλά δεν είδε πράξεις. Γιατί οι πράξεις θα είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν όλοι εκείνοι οι νεόπλουτοι της γερμανοκατοχής τα κεκτημένα, τον πλούτο και τα προνόμια που απέκτησαν την αιματοβαμμένη τετραετία, εξαργυρώνοντας το αίμα των συμπατριωτών τους, και δεν είχαν καμία πρόθεση να το πράξουν και να χάσουν όλη αυτή την εξουσία τόσο εύκολα. Αυτό φυσικά οφείλεται κατά κύριο λόγο στο έλλειμμα που παρατηρείται στη χώρα μας και στον χώρο της Δικαιοσύνης, που έχει γίνει από τότε και μέχρι σήμερα έρμαιο των κυβερνητικών επιλογών και του θελήματος των ξένων επικυρίαρχων στον τόπο. Με άλλα λόγια ο λαός βάλλεται τόσο από την νομοθετική και εκτελεστική, όσο και από την δικαστική εξουσία. Για να θυμηθούμε εδώ ενδεικτικά τι έγινε με προγενέστερη ελληνόφωνη κυβέρνηση των Αθηνών, η οποία ξεπούλησε το όνομα της Μακεδονίας, ενάντια στα πιστεύω των πολιτών της χώρας αυτής. Θα πρέπει λοιπόν ο λαός να έχει ανοιχτές τις κεραίες του, τόσο για τον εσωτερικό όσο και για τον εξωτερικό εχθρό, ακριβώς όπως και στην γερμανοκατοχή. Ας μην αναρωτιόμαστε λοιπόν που βρέθηκαν τόσα στελέχη να επανδρώσουν μια σειρά μνημονιακών κυβερνήσεων που διαχειρίζονται την χώρα από το 2010 έως σήμερα, με την τραγική κι ανεκδιήγητη κυβέρνηση Μητσοτάκη.

Φίλες και φίλοι, τελειώνοντας, σας προτρέπω, όσο κι αν είναι ενδιαφέροντα και ιστορικά τεκμηριωμένα και καλό είναι να τα μαθαίνουμε όλα αυτά που γράφει ο φίλος μας ο Γιώργος Σταράκης σε αυτό του το βιβλίο, σας προτρέπω λοιπόν, αφού ολοκληρώσετε την ανάγνωσή του, να φτύσετε κάτω στο χώμα, να φύγει από πάνω σας η δυσωδία της προδοσίας όλων όσων έβαλαν το τομάρι τους πάνω από την Ελλάδα.

Και φυσικά εδώ, στο κλείσιμο της σύντομης αυτής αναφοράς μου, δε τους κάνουμε το χατίρι, δε θα κλείσουμε μ’ αυτούς. Το μυαλό μας και το πνεύμα μας θα ταξιδέψει άλλου. Σε άλλους Έλληνες και σε άλλες ποιότητες ανθρώπων. Θα ήθελα μαζί να θυμηθούμε τους ηρωικούς αγώνες και επιτυχίες του γένους μας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Την Σαλαμίνα και τις Θερμοπύλες, τη μάχη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα Γαυγάμηλα, τον Νικηφόρο Φωκά και τους τελευταίους υπερασπιστές της Πόλης, την πολιορκία της Τριπολιτσάς, την ενέδρα του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια, το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, τους νικηφόρους μακεδονικούς αγώνες, το παλλαϊκό ΌΧΙ του ’40, την επική Μάχη της Κρήτης, την μεγαλειώδη ελληνική αντίσταση μέσα από το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις, την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 ενάντια στη Χούντα, τις λαοθάλασσες των πολιτών το καλοκαίρι του 2011 ενάντια στα μνημόνια, το βροντερό ΟΧΙ στο δημοψήφισμα του 2015, τις πρόσφατες, με αφορμή το έγκλημα στα Τέμπη, παλλαϊκές συγκεντρώσεις εκατομμυρίων πολιτών ενάντια στο διεφθαρμένο κυβερνητικό, κοινοβουλευτικό και δικαστικό σύστημα της χώρας. Τούτες είναι μόνο λίγες από τις στιγμές που μπορούμε να θυμηθούμε και να είμαστε περήφανοι για όσους πρωταγωνίστησαν σε αυτές. Γιατί η προδοσία υπάρχει στην φυλή μας, μα η ανδρεία και η περηφάνια στο γένος μας περισσεύει και δε χάνεται.

Αυτή τη στιγμή το Κίνημα το λαογέννητο και λαοκίνητο είναι ολοζώντανο. Είθε να οδηγήσει στο ξέφωτο την όμορφη πατρίδα μας.

Ζήτω η ελληνική αντίσταση και ο αγώνας κατά του φασισμού! Ζήτω ο αγωνιζόμενος «για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδος την ελευθερία» αφυπνισμένος και ακηδεμόνευτος ελληνικός λαός!