“Είμαστε κρέας και κόκκαλα”: Ο Κρητικός γιατρός Μανώλης Γερανάκης που γυρνά τον κόσμο για να απαλύνει τον πόνο

Της Κατερίνας Παντινάκη

“Είμαστε κρέας και κόκκαλα” λέει ο γιατρός Μανώλης Γεναράκης περιγράφοντας πόσο “μικρός” κι αδύναμος μπορεί να νιώσει ένας άνθρωπος – ακόμη και γιατρός – που βρίσκεται αντιμέτωπος με τον ανθρώπινο πόνο και τον ίδιο το θάνατο. Εδώ και πάνω από 20 χρόνια ταξιδεύει ανά τον κόσμο, φτάνοντας εκεί από όπου όλοι πασχίζουν να φύγουν: σε εμπόλεμες ζώνες. Έχει βρεθεί στους κόλπους των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και πλέον ανήκει στην ομάδα εθελοντών γιατρών του ΟΗΕ. Τα τελευταία χρόνια, μαζί με συναδέλφους του, με πενιχρά μέσα αλλά με απόθεμα ψυχής φτάνουν – κατά την καζαντζακική ρήση – εκεί που δεν μπορούν.

Οι διαδικασίες πριν από κάθε ανθρωπιστική αποστολή, πολλές… Δεν είναι απλό πράγμα, άλλωστε, ο πόλεμος. Η καχυποψία είναι μεγάλη, ακόμη και για τους ανθρώπους που έρχονται για να περιθάλψουν και να σώσουν ζωές. “Κάθε φορά που φεύγουμε σε αποστολές, φεύγουμε με ειδική άδεια, για να γινόμαστε δεκτοί, να είναι σαφές από πού προερχόμαστε. Μας ζητάνε πιστοποιητικά – ιδίως όταν πηγαίνουμε σε εμπόλεμες ζώνες” – λέει ο κ.Μανώλης Γεναράκης, που άφησε την ιδιαίτερη πατρίδα του την Κρήτη για τις σπουδές του στην Ιατρική. “Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Ηράκλειο, στην περιοχή του ενετικού φρουρίου του Αγίου Δημητρίου την Ακ Ντάμπια, στην περιοχή της Εκκλησίας της Αναλήψεως Του Σωτήρος, όπως ονομάζεται σήμερα, στην οποία υπήρξε εφημέριος για 45 χρόνια ο μακαριστός πατέρας μου, παπά Νικόλας. Φοίτησα στο “Καπετανάκειο” το ιστορικό πρώτο Γυμνάσιο Ηρακλείου” – λέει ο ίδιος και ξεδιπλώνει τις αναμνήσεις του από τα παιδικά του χρόνια:

“Θυμάμαι την περιοχή της Αναλήψεως που μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 έσφυζε από ζωή, με μικρά όμορφα περιποιημένα σπίτια με λουλουδιασμένες αυλές, με ανθρώπους μεροκαματιάρηδες, ταπεινούς και πρόσχαρους, με οικογένειες με πολλά παιδιά που έκαναν αυτή τη γειτονιά να μοιάζει με παιδική χαρά. Έλάχιστοι δρόμοι του Ηρακλείου ήταν στη σημερινή κατάσταση και με άσφαλτο. Τα σπίτια που ήταν το ένα διπλά στο άλλο, έφερναν τους ανθρώπους της κάθε γειτονιάς πολύ κοντά και όλοι ζούσαν σαν να ήταν μια μεγάλη οικογένεια. Ξυλίκι, μακριά γαϊδούρα, το λουρί της μάνας, κουτσό, κυνηγητό, κρυφτό, γυάλινες μπίλιες, σβούρο, το δακτυλίδι, η κολοκυθιά, κ.α. ήταν τα πιο συνηθισμένα παιχνίδια. Οι φωνές, τα ποδοβολητά και οι τσακωμοί που συνόδευαν αυτά τα παιχνίδια δεν περιγράφονται. Στη δεκαετία του ’60 στην εκκλησία της Αναλήψεως γινόταν κάθε πρωί διανομή πρωινού σε όλους τους μαθητές. Ζεστό γάλα με κακάο και ένα “τριβιδάκι” (ψωμάκι) με βούτυρο και μαρμελάδα. Ήταν ένα μεγάλο βοήθημα για τα άπορα παιδιά, που μερικά από αυτά θα παρέμεναν νηστικά μέχρι το επόμενο πρωινό. Για μερικά χρόνια λειτούργησε, στο πρώην “Βρεφοκομείο Γερωνυμάκη” μεσημεριανό συσσίτιο για τα άπορα παιδιά του γυμνασίου με μέριμνα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής και την επίβλεψη των ιερέων του Ι. Ν. Αναλήψεως. Φανταστείτε ότι στη Βίγλα, λίγα μέτρα από τον Αρχαιολογικό Μουσείο και κάτω από τα Ενετικά Τείχη, όπως και στη Μεσκινιά ζούσαν άνθρωποι σε παράγκες και σε σπηλιές. Τότε δεν υπήρχαν Μ.Κ.Ο. και το φιλανθρωπικό έργο γινόταν σε μεγάλο βαθμό από τα φιλόπτωχα ταμεία των ενοριών, ολιγότερο από την κοινωνική πρόνοια και τα εμβόλια στα παιδιά από το ΠΙΚΠΑ και τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό” – θυμάται.

Ήταν όλα αυτά τα βιώματα, αλλά και οι προσλαμβάνουσες από την ιερατική οικογένειά του, που τον ώθησαν στην προσφορά. “H μία από τις δύο κύριες εντολές που ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο είναι να «αγαπήσει τον πλησίον του ως εαυτόν». Αυτή η εντολή δε δόθηκε τυχαία. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ψυχή του πολιτισμού είναι ο πολιτισμός της ψυχής, ότι το ύψος δεν βρίσκεται στο διάστημα αλλά στο βάθος της ψυχής μας” – σημειώνει ο κ.Γεναράκης και εξηγεί πως η Ιατρική είναι η επιστήμη που “συνδέεται περισσότερο με τον σωματικό και ψυχικό κόσμο του ανθρώπου”. Ακόμη κι αν κάποιοι “ξέχασαν” τον όρκο του Ιπποκράτη … “στους πολλούς καλούς ιατρούς όσα “μηδενικά” και να προσθέσουμε το αποτέλεσμα είναι το ίδιο” – υπογραμμίζει.

Μετά τα πρώτα του βήματα στη γειτονιά της Ανάληψης, τα πράγματα πήραν το δρόμο τους… Εργάζεται σε δημόσιο νοσοκομείο της Αθήνας, αλλά οι επισκέψεις του στην Κρήτη είναι συχνές, ενώ έχει πραγματοποιήσει και ομιλία στο Μουσείο Ιατρικής, στο Ηράκλειο, με θέμα τις ανθρωπιστικές αποστολές και το ρόλο των γιατρών. Συχνά όμως είναι και τα ταξίδια – ίσως και 3-4 το χρόνο – στα οποία ο όρκος του Ιπποκράτη παίρνει σάρκα και οστά στον ύψιστο βαθμό. Ακόμη κι αν τα μέσα είναι λιγοστά, υπάρχει περίσσευμα ψυχής!

“Έχουμε πάει τρεις φορές στην Ινδία, επίσης σε Ταϋλάνδη, Καμπότζη, Λάος. Όχι σε μεγάλες πόλεις φυσικά, αλλά σε απομακρυσμένα χωριά” – λέει στο Cretalive ο κ. Γεναράκης, εξηγώντας ότι δεν μπορούν να έχουν μαζί τους τον εξοπλισμό που παρέχεται στα νοσοκομεία, όπως εμείς τα γνωρίζουμε. Φέρνει ως παράδειγμα έναν προσφυγικό καταυλισμό στο Ιρμπίτ της Ιορδανίας με 80.000 πρόσφυγες. “Υπάρχουν παραπήγματα, παράγκες, κάποια κοντέινερς που χρησιμοποιούνται ως ιατρεία, μαγειρεία και διοικητήρια”. Πηγαίνουν χωρίς χειρουργεία, χωρίς αναισθησιολόγους και μπροστά τους αντικρίζουν ανθρώπους ανυπεράσπιστους, άλλες φορές από τη Μύγα Τσε Τσε κι άλλες από το αδηφάγο τέρας του πολέμου.

Όμως το μέγιστο πρόβλημα στις χώρες του τρίτου κόσμου, όπως εξηγεί ο ανθρωπιστής γιατρός, είναι φυσικά το θέμα της πείνας και της λειψυδρίας. “Υπάρχουν περιοχές στις οποίες πετιούνται βουνά τα σκουπίδια από τις πόλεις και εκεί μαζεύονται ζώα αλλά … και άνθρωποι που ψάχνουν, ανάμεσα στα ποντίκια και τις μύγες, κάτι να φάνε γιατί πεινούν. Μόλις μας βλέπουν οι άνθρωποι αυτοί, τρέχουν απλώνοντας τα χέρια ζητιανεύοντας μια χούφτα ρύζι, ένα κομμάτι ψωμί, μια καραμέλα (με βιταμίνες)” – αναφέρει.

“Μια έγκυος που της παραχωρήθηκε δωρεάν η απαιτούμενη μηνιαία ιατρική υποστήριξη, ένα παιδί που του έγινε έγκαιρα το προβλεπόμενο εμβόλιο, και ένας με πρόβλημα όρασης που του δόθηκαν δωρεάν τα ειδικά γυαλιά, με ένα χαμόγελο, με ένα σκύψιμο του κεφαλιού, με μια αγκαλιά δείχνουν την ευγνωμοσύνη τους και αυτό είναι για μας η μεγαλύτερη αμοιβή και ηθική ικανοποίηση. Υπάρχουν όμως και χειρότερες καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι ανθρωπιστές ιατροί και τα μέλη των ανθρωπιστικών αποστολών: σεισμούς, πλημμύρες, φυσικές καταστροφές, αλλά και πολέμους αλλόφυλους και εμφύλιους, που είναι η τραγικότητα σε όλο της το μεγαλείο” – αναφέρει ο κ.Γεναράκης.

Η πρώτη αποστολή και το σοκ

Η αφύπνιση και η ευαισθητοποίηση, στις μέρες μας, για όσα συμβαίνουν ανά τον κόσμο – πείνα, πόλεμοι, επιδημίες, καταστροφές – έχουν δώσει διαστάσεις και στις ιατρικές ανθρωπιστικές οργανώνσεις. Αν παλιά η είδηση ενός πολέμου, λιμού ή άλλης καταστροφής “περνούσε” στα “ψιλά” των εφημερίδων, πλέον καταγράφεται και μεταδίδεται σε όλο τον κόσμο. “Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις τηρούν ουδετερότητα, αμεροληψία και προσφέρουν βοήθεια με κριτήριο την ανάγκη, ανεξάρτητα από φυλή, θρησκεία, φύλο ή πολιτικές πεποιθήσεις. Παρέχουν και επείγουσα ιατρική ανθρωπιστική βοήθεια σε άτομα που έχουν πληγεί από ένοπλες συγκρούσεις, επιδημίες και φυσικές καταστροφές” – λέει ο Ηρακλειώτης γιατρός, σημειώνοντας πως είναι “ανεξάρτητες από τα κράτη, οικονομικά αυτόνομες, στηριζόμενες αποκλειστικά στην εθελοντική προσφορά και συνεργάζονται με άλλες διεθνείς ΜΚΟ με στόχο την αποτελεσματικότερη παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας”. Υπάρχει, φυσικά, και εξειδίκευση, καθώς “διαφορετικές ανθρωπιστικές οργανώσεις ασχολούνται με την παιδική και μητρική φροντίδα, την παροχή υγιεινής, την παροχή πόσιμου νερού, τον εμβολιασμό, την βασική σχολική εκπαίδευση, την προστασία από την παιδική εκμετάλλευση, την εξάλειψη της φτώχειας και της πείνας, τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας, την ενδυνάμωση της θέσης της γυναίκας, της κατάργησης της κλειτοριδεκτομής, την απαγόρευση της παιδικής πορνείας και την καταπολέμηση ασθενειών (όπως είναι το HIV/AIDS, η ελονοσία, η πολιομυελίτιδα, κτλ.), την αντιμετώπιση του υποσιτισμού, τη συνεργασία των κρατών για ανθρωπιστικά θέματα, το περιβάλλον και τις καλλιέργειες, τον εξοπλισμό σχολείων και νοσοκομείων, την αντιμετώπιση πολεμικών τραυμάτων καθώς και χημικών πολεμικών εγκαυμάτων” και πολλά ακόμη. Δρουν με πολύ γρήγορα αντανακλαστικά και σπεύδουν εκεί όπου υπάρχει ανάγκη.

Στο πλευρό τους έχουν και τους ιεραπόστολους που στηρίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο. “Οι ιεραπόστολοι οποίοι διαμένουν και εργάζονται μόνιμα στον τόπο, είναι ένα θείο δώρο για τους ιθαγενείς. Πολλές φορές για απλές υποθέσεις υγείας κόβεται το νήμα της ζωής τους. Οι αποστάσεις είναι μακρινές και οι ιθαγενείς δεν διαθέτουν τα μέσα, χρήματα για τη νοσηλεία τους, αλλά ούτε το μικρό κόμιστρο ενός εισιτηρίου να μεταβούν σε κάποιο κρατικό νοσοκομείο. Ένα τσίμπημα κουνουπιού, που μεταφέρει την malaria-ελονοσία μπορεί να προκαλέσει το θάνατο εάν δεν γίνει γρήγορα η απαραίτητη θεραπεία. Μια απλή πληγή μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο ή στον ακρωτηριασμό του σάπιου μέλους. Ένα έγκαυμα συνηθισμένο στα μικρά παιδάκια ,που παίζουν κοντά στο τσουκάλι που βράζει ο χυλός από καλαμποκάλευρο, αφήνει τρομακτικά ισόβια σημάδια” – λέει ο κ.Γεναράκης.

Γυρίζοντας πίσω στο χρόνο και την πρώτη του αποστολή, ανακαλεί στη μνήμη του την Ινδία, όπου ταξίδεψε το 1987. Δεν ήταν ταξίδι αναψυχής, αλλά ένα πραγματικό σοκ! “Δεν πήγαμε σαν τουρίστες για να απολαύσουμε τα ωραία τοπία και να βγάλουμε χιλιάδες φωτογραφίες. Πήγαμε για ένα ιερό σκοπό” – λέει και εξηγεί πώς στη χώρα αυτή το να γεννηθεί ένα κορίτσι συνιστά “βάρος” για την οικογένεια, που πρέπει να το προικίσει, ενώ είναι χιλιάδες τα νεογέννητα κοριτσάκια που σκοτώνονται κάθε μέρα από τους γονείς τους! Υπάρχει όμως και η τραγική πλευρά του trafficking, στη λεγόμενη “γειτονιά με τα κλουβιά”. “Κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό της Βομβάης, μέσα σε τενεκεδένιες παράγκες, που μοιάζουν με σιδερένια κλουβιά, εκτίθενται δημοσίως γυμνά μικρά κορίτσια, που εξωθούνται στην πορνεία. Πεθαίνουν σύντομα από τα αφροδίσια νοσήματα και το AIDS. Στην Ινδία πολλοί άνθρωποι γεννιούνται, μεγαλώνουν και πεθαίνουν στους δρόμους, παρακαλώντας τους πλούσιους να τους πάρουν για δούλους και όχι υπηρέτες, για να φάνε λίγο ρύζι και να ζήσουν” – περιγράφει γλαφυρά ο κ.Γεναράκης, εξηγώντας γιατί στη χώρα αυτή ανθούν η σεξουαλική εκμετάλλευση και το εμπόριο οργάνων.

“Είναι μια διαδικασία ψυχοφθόρος και κουραστική. Είμαστε όρθιοι τις περισσότερες ώρες, σε σκηνές, δεν μπορούμε να ανάψουμε φωτιά αν κάνει κρύο, μπροστά στο φόβο να μην αρπάξει φωτιά η σκηνή. Κι άλλες φορές είμαστε σε απόλυτη ζέστη 45-50 βαθμών την ημέρα και θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν, όπως συμβαίνει στην υποσαχάρια Αφρική” – λέει ο ίδιος, χωρίς να παραβλέπει βέβαια ότι πάνω κι από τη σωματική κόπωση, υπάρχει η ψυχική. “Είναι ψυχοφθόρο. Είμαστε άνθρωποι εκείνη τη στιγμή. Το λιγότερο είναι να κλάψουμε”.

Όμως κάθε γιατρός που επιλέγει να προσφέρει από αυτή τη θέση, μαθαίνει να σφίγγει τα δόντια και να συνεχίζει: “Στις αποστολές μας πρέπει να μάθουμε να αγκαλιάζουμε χωρίς κανένα δισταγμό τα λερωμένα σώματα των αθώων παιδιών και όλων των ανθρώπων, να μάθουμε τις συνήθειές τους και να σκύψουμε στις ανάγκες τους. Τα παιχνιδιάρικα βλέμματα των παιδιών των περιοχών αυτών με τα χαρακτηριστικά μεγάλα αμυγδαλωτά μάτια, σε συγκινούν και γυαλίζουν από χαρά όταν σε βλέπουν. Τα μάτια αυτά που εισχωρούν βαθιά μέσα στην ψυχή σου είναι τα μάτια αξιοπρέπειας, παράκλησης, πόνου, θλίψης, μνήμης και νοσταλγίας που έχουν τον δικό τους τρόπο να σου λένε πως σε έχουν ανάγκη και μην τα ξεχάσεις ποτέ. Και είναι αυτά που σε κάνουν να ξεχνάς κάθε κόπο και ταλαιπωρία” – περιγράφει καθηλωτικά.

Λένε ότι κανένας δεν είναι πιο σίγουρος εχθρός, από έναν αχάριστο που έχει ευεργετηθεί, κι αυτό ο γιατρός ανθρωπιστικών αποστολών, Μανώλης Γεναράκης, το βίωσε … λόγω σταυρού! Όπως διηγείται, ενώ έραβε τραυματία, αλλόθρησκο και μάλιστα φανατικό, διαπίστωσε – ευτυχώς εγκαίρως – ότι όντας στο … κρεβάτι του πόνου, κι έχοντας δει το σταυρό του γιατρού στο λαιμό και το σταυρό στη σημαία που έχει στη στολή του, άρπαξε ένα νυστέρι και περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να… το μπήξει στο σώμα του ανθρώπου που εκείνη την ώρα τον φρόντιζε!

“Το πιο σοκαριστικό όμως, είναι ο εννιαετής πόλεμος στην Συρία με το ένα εκατομμύριο θύματα και τα 40.000 ορφανά παιδιά και από τους δύο γονείς. Δέν είναι εύκολο να βλέπεις το αίμα αθώων θυμάτων να βάφει σπίτια, δρόμους και πλατείες. Είναι τρομερά ψυχοφθόρο να βλέπεις διαμελισμένα κορμιά και ειδικά μικρών παιδιών. Άνθρωποι να πεθαίνουν από την έλλειψη γιατρών και φαρμάκων. Συγχρόνως να θερίζει η πείνα και η δίψα. Ένα μεγάλο “γιατί” πλανάται πάνω από όλες εκείνες τις σοκαριστικές εικόνες από τον πόλεμο στη Συρία, προκαλώντας θλίψη αλλά και οργή. Ειδικά όταν πρόκειται για αθώες παιδικές ψυχές, μέσα στα αίματα, να κλαίνε και να προσπαθούν να σωθούν, δεν μπορεί να μη σπαράζει και η δική σου ψυχή” – αναφέρει ο ανθρωπιστής γιατρός.