Η νευρική ορθορεξία έχει προταθεί να περιληφθεί στην επόμενη έκδοση του Διαγνωστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ενωσης
Νευρική ορθορεξία (orthorexianervosa) ονομάζεται εκείνη η ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπερβολική προσήλωση στην αποφυγή τροφίμων που θεωρούνται ανθυγιεινά. Ο όρος ορθορεξία έχει βαθιές ελληνικές ρίζες καθώς προέρχεται από την ελληνική «ορθό» και από την λέξη «όρεξις» και σημαίνει κυριολεκτικά «ορθή όρεξη» ή σε πιο ελεύθερη μετάφραση «ορθή διατροφή». Ο όρος αυτός έκανε την εμφάνισή του το 1997 από τον Δρ. Steven Bratman, ο οποίος τον χρησιμοποίησε ώστε να περιγράψει τα άτομα εκείνα που επεδείκνυαν υπερβολική προσκόλληση με την υγιεινή διατροφή. Να διευκρινιστεί πάντως ότι «η νευρική ορθορεξία» δεν περιλαμβάνεται στην 5η έκδοση (2013) του Διαγνωστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης, έχει ωστόσο προταθεί για εισαγωγή σε μελλοντική έκδοση.
Τα πρώτα στάδια της ψυχικής διαταραχής
Η ορθορεξία ξεκινάει ως μια αθώα προσπάθεια να τραφεί κανείς πιο υγιεινά ή ως μια αθώα προσπάθεια να χάσει κανείς βάρος. Στην πορεία όμως τα ορθορεξικά άτομα χαρακτηρίζονται από παθολογική εμμονή για βιολογικά καθαρή τροφή που τα οδηγεί εν τέλει σε σημαντικούς διατροφικούς περιορισμούς. Οι ορθορεξικοί ασθενείς αποκλείουν σταδιακά τρόφιμα από τη διατροφή τους που θεωρούν ότι είναι νοθευμένα – επεξεργασμένα επειδή έχουν ζιζανιοκτόνα, παρασιτοκτόνα ή άλλες ουσίες και επειδή ανησυχούν υπερβολικά για τις τεχνικές και τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην επεξεργασία των τροφίμων. Ανάλογα με τον διατροφικό προσανατολισμό του ορθορεξικού, οποιαδήποτε τροφή μπορεί να ενοχοποιηθεί όμως οι συνηθέστερα αναγνωρισμένες ως «κακές τροφές» είναι τα λιπαρά, το αλάτι και η ζάχαρη.
Η καθημερινότητα του ορθορεξικού
Ο ορθορεξικός δαπανά ένα μεγάλο μέρος της ημέρας του στην οργάνωση του τι θα πρέπει να φαγωθεί και τι θα πρέπει να αποφευχθεί με αποτέλεσμα ο προγραμματισμός γύρω από τη σωστή διατροφή να κατευθύνει την ψυχική ενέργεια του ατόμου. Εμφανίζει σημάδια αγωνίας ή πανικού όταν πρόκειται να παρευρεθεί σε κοινωνικές εκδηλώσεις που προσφέρεται φαγητό ενώ πολύ συχνά μπορεί να φέρει το δικό του σπιτικό φαγητό. Ο ορθορεξικός δεν ασχολείται τόσο με το σωματικό του βάρος όμως παρασύρεται υπερβολικά από την επιθυμία του για καθαρή τροφή. Αν τύχει τα άτομα αυτά να υποκύψουν στην κατανάλωση κάποιου «απαγορευμένου» για την διατροφική ιδιοσυγκρασία τους τροφίμου, τότε γεμίζουν ενοχές και εφαρμόζουν αυστηρότερους διατροφικούς περιορισμούς. Η σύντομη ψυχολογική ευεξία και ευχαρίστηση που αντλεί το άτομο αυτό από την κατανάλωση του «καθαρού» φαγητού, δίνει την θέση της στην αγωνία για το αν η εκάστοτε διατροφική επιλογή ήταν όντως η καλύτερη δυνατή. Οι ενοχές και οι τύψεις κατακλύζουν τον ορθορεξικόκαθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας με αποτέλεσμα να αυτοεγκλωβίζεται. Ακόμα φαίνεται από διάφορες έρευνες πως οι ορθορεξικοίασχολούνται υπερβολικά και με την υγεία τους, έχοντας παράλληλα υποχονδριακές τάσεις. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στατιστικά φαίνεται ότι το σύνδρομο αυτό πλήττει το 1-2% του γενικού πληθυσμού (σχεδόν εξίσου άνδρες και γυναίκες)
Ποιο είναι το πρόβλημα
Το πρόβλημα είναι ότι τελικά οι επιλογές τροφίμων γίνονται τόσο περιοριστικές τόσο σε ποικιλία όσο και σε θερμίδες, που αρχίζουν να εμφανίζονται σημαντικά προβλήματα υγείας (όπως υπερβολική απώλεια βάρους, έλλειψη μικροθρεπτικών συστατικών) – μια ειρωνική τροπή για ένα άτομο απόλυτα αφιερωμένο στην υγιεινή διατροφή. Ακόμη, η εμμονή με την υγιεινή διατροφή μπορεί να επηρεάσει / καταργήσει άλλες δραστηριότητες του ατόμου (όπως για παράδειγμα μειωμένη απόδοση στον εργασιακό του χώρο) και φυσικά μπορεί να βλάψει ανθρώπινες / κοινωνικές σχέσεις.
Είναι «ανθυγιεινό» να ακολουθεί κανείς μια «πολύ υγιεινή διατροφή»;
Το αντίθετο. Το να ακολουθείτε μια ιδανική – υγιεινή διατροφή δεν σημαίνει ότι είστε ορθορεξικοί. Ωστόσο:
– αν αυτό καταλαμβάνει ένα υπερβολικό διάστημα της καθημερινότητας σας
– αν την παρέκκλιση από την υγιεινή διατροφή την αντιμετωπίζετε με ενοχή και αυτοαπομόνωση (όπως για παράδειγμα αποφυγή βραδινών εξόδων για φαγητό)
– αν μειώθηκε η ποιότητα της ζωής σας με την αύξηση της ποιότητας της διατροφής σας
– αν έχετε σταματήσει να καταναλώνετε εντελώς τρόφιμα που απολαμβάνετε και
– αν περνάτε περισσότερο από 3 ώρες την ημέρα σκεπτόμενος την δίαιτά σας τότε, είναι πολύ πιθανό η ενασχόλησή σας με την σωστή διατροφή να έχει φτάσει σε υπερβολικό σημείο.
Συμπερασματικά, όταν ξεπερνιέται το μέτρο και μια διατροφική συνήθεια (όποια και αν είναι αυτή) δεσπόζει στην καθημερινότητα ενός ανθρώπου τόσο ώστε να αφιερώνει υπερβολικό χρόνο, χρήμα και σκέψη για αυτήν, τότε ακούσια μετατρέπεται σε ψυχαναγκασμό. Όμως, με την κατάλληλη ψυχοθεραπευτική και διατροφική παρέμβαση, ο ορθορεκτικόςμπορεί να καταφέρει να επιστρέψει στην καθημερινότητά του, απενοχοποιώντας σταδιακά συγκεκριμένα τρόφιμα.
Ο κ. Μαντίκας είναι κλινικός διαιτολόγος, μέλος του Health and Care Professions Council της Μ. Βρετανίας.