Η πρώτη ειδοποίηση έφτασε το απόγευμα της Κυριακής 7 Ιουλίου. Ενα ακατάλληλο σκαρί γεμάτο ανθρώπους θαλασσόδερνε ανοιχτά της Γαύδου. Το επείγον σήμα βρήκε τον καπετάν Στράτο στη γέφυρα του επιβατηγού «Δασκαλογιάννης». Μετέφερε κοντά στα 400 άτομα, κυρίως τουρίστες, στο παράκτιο δρομολόγιο της νοτιοδυτικής Κρήτης, Αγία Ρουμέλη – Χώρα Σφακίων. Δεν χρειαζόταν ακόμη η δική του συνδρομή, αλλά του μπήκαν ψύλλοι στ’ αυτιά.» σημειώνει στο ρεπορτάζ του στην «Καθημερινή» ο Γιάννης Παπαδόπουλος.
Βλέποντας τις αυξανόμενες ροές μεταναστών από τη Λιβύη τα τελευταία δύο χρόνια είχε ήδη εξοπλίσει το πλοίο του με επιπλέον σωσίβια και με δίχτυα. Είχε σκεφτεί ότι εάν έπρεπε να επέμβει σε κάποιο ναυάγιο θα τα άπλωνε στα πλευρικά τοιχώματα για να γαντζωθούν και να σωθούν όσοι μπορεί να πάλευαν στη θάλασσα.
Λίγες ώρες αργότερα, με το πέρας του δρομολογίου, το λιμεναρχείο Σφακίων τού ζήτησε να σπεύσει προς βοήθεια σε ένα στίγμα, περίπου 17 μίλια νότια της Γαύδου. «Χωρίς δεύτερη κουβέντα είπα στο πλήρωμα ότι θα συνδράμουμε», λέει στην «Κ» ο πλοίαρχος Στράτος Μπουρνάζος. «Ξέρω τα νερά και τους κινδύνους, εδώ οι θάλασσες είναι άγριες».
Προτού φτάσει στο ακριβές σημείο οι λιμενικοί τού ζήτησαν να κρατήσει τις μηχανές. Το σκαρί με τους μετανάστες συνέχιζε την πορεία του και κατευθυνόταν προς εκείνον, συνοδεία εμπορικού πλοίου, ιταλικού αλιευτικού και πλωτών του Λιμενικού Σώματος. Είχε πλέον νυχτώσει, ήταν πίσσα σκοτάδι στο Λιβυκό Πέλαγος. Κατά τις 22.00 το «Δασκαλογιάννης» έριξε τους προβολείς του πάνω στη βάρκα των μεταναστών. Το 13μελές πλήρωμά του ανησύχησε με την εικόνα που αντίκρισε.
Ηταν ένα παροπλισμένο μεταλλικό αλιευτικό μήκους περίπου 15 μέτρων. Φαινόταν ότι δεν διέθετε ούτε τα βασικά. Δεν είχε ραντάρ, δεν είχε φώτα ναυσιπλοΐας, παρά μόνο μια ασθμαίνουσα μηχανή και ένα σίδερο τοποθετημένο σαν στοιχειώδες τιμόνι. «Πρωτόγονα πράγματα», σκέφτηκε ο καπετάνιος. Εμοιαζε να είχαν ξηλωθεί τα πάντα στα σωθικά του σκάφους για να χωρέσει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους.
«Ηταν ένα κουφάρι, καλυμμένο σε όλα του τα σημεία με επιβαίνοντες, ο ένας πάνω στον άλλον. Κρέμονταν σαν τα σταφύλια», θυμάται. «Το σκάφος τους διατοιχιζόταν επικίνδυνα. Με την παραμικρή μετατόπιση, εάν έκαναν μια κίνηση, ήταν έτοιμο να ανατραπεί. Ο άνθρωπος είναι το χειρότερο φορτίο».
Οι αφίξεις
Μπορεί οι αφίξεις μεταναστών σε αυτά τα μέρη να υπολείπονται σε σχέση με άλλα ελληνικά θαλάσσια περάσματα, παρατηρείται όμως εδώ και μήνες μεγαλύτερη κινητικότητα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Λιμενικού Σώματος, το 2023 είχαν φτάσει σε Γαύδο και Νότια Κρήτη 807 μετανάστες, αριθμός που είχε ξεπεραστεί ήδη μέσα στους τρεις πρώτους μήνες του 2024. Συνολικά, από τις αρχές του τρέχοντος έτους μέχρι και τις 8 Ιουλίου στην ίδια περιοχή καταγράφηκαν 2.297 αφίξεις, ενώ συνελήφθησαν 95 άτομα κατηγορούμενα ως διακινητές. Αφετηρία αυτών των δρομολογίων είναι στην πλειονότητα των περιπτώσεων η Λιβύη και βάσει μαρτυριών των διασωθέντων, το Τομπρούκ.
Ενδεικτικά, τον περασμένο Φεβρουάριο το φορτηγό πλοίο «Celsius London», σημαίας Νήσων Μάρσαλ, εντόπισε και περισυνέλεξε 114 μετανάστες 40 ναυτικά μίλια νότια της Γαύδου. Εναν μήνα νωρίτερα σε άλλο περιστατικό, το φορτηγό πλοίο «Maersk Brownsville», σημαίας Δανίας, είχε διασώσει άλλους 42 μετανάστες, οι οποίοι αργότερα κατέθεσαν ότι είχαν πληρώσει από 1.000 έως 3.200 δολάρια σε διακινητές για τη μεταφορά τους.
Ο κ. Μπουρνάζος παρατηρεί ότι τους τελευταίους μήνες συνήθως έφταναν βάρκες με εξωλέμβιες μηχανές και έβγαιναν στη Νότια Γαύδο, κοντά στην Τρυπητή. Αυτές μετέφεραν 20 με 40 άτομα κάθε φορά. Τη νύχτα της 7ης Ιουλίου, όμως, βρίσκονταν σε κίνδυνο περισσότεροι. Το παλιό αλιευτικό κουβαλούσε 283 ανθρώπους.
Στο χρώμα και στην κοψιά το σκαρί θύμιζε εκείνο που ανατράπηκε και βυθίστηκε πέρυσι 47 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου. Τότε είχαν διασωθεί 104 άτομα και περισυνελέγησαν 81 σοροί από τη θάλασσα. Εκτιμάται ότι σε εκείνο το σκάφος βρίσκονταν κι άλλοι επιβάτες και τα θύματα ήταν κατά πολύ περισσότερα, ενώ μάρτυρες έχουν κάνει λόγο για παραλείψεις των Αρχών και κρίσιμη απόπειρα ρυμούλκησης από το Λιμενικό λίγο πριν από τη βύθιση.
Σημαντικές ελλείψεις
Το σκάφος που βρισκόταν τώρα ανοιχτά της Γαύδου, καθώς και άλλα που έχουν εντοπιστεί κατά καιρούς στην Κεντρική Μεσόγειο οδεύοντας προς Λαμπεντούζα, μοιάζουν με παλιές μηχανότρατες με στρογγυλεμένη πλώρη. Τα χαρακτηριστικά τους παραπέμπουν πιθανότατα στον ίδιο κατασκευαστή και όλα στερούνται βασικών υποδομών που θα τα καθιστούσαν αξιόπλοα.
«Ευχόμουν να πάνε όλα καλά, να μην πνιγούν», λέει ο κ. Μπουρνάζος για το σκάφος που είχε πλέον μπροστά του ανοιχτά της Γαύδου. Αναλογιζόταν το ταξίδι τους. «Στην απελπισία του πάνω ο καθένας προσπαθεί να βρει κάτι καλύτερο. Σκεφτόμουν ότι θα ήταν και παιδάκια μέσα», τονίζει.
Σε αυτά τα μέρη τα νερά δεν αστειεύονται. Ο καπετάνιος παρατηρεί ότι «έχει πάντα θάλασσα» και ότι οι καιροί εναλλάσσονται, από δυτικό άνεμο μπορεί να φυσήξει μετά βοριάς και έπειτα ανατολικός. Η δική του κίνηση με το «Δασκαλογιάννης» ήταν να προσεγγίσει το μικρότερο σκάφος προσεκτικά, ώστε να του κόψει όσο ήταν εφικτό τον κυματισμό και να διευκολύνει την επιχείρηση διάσωσης. Δεν υπήρχε τρόπος να πλαγιοδετήσει, σκέφτηκε ότι η επακούμβηση θα εγκυμονούσε κινδύνους, θα μπορούσε να δημιουργήσει ρήγμα στο σκάφος και να το βυθίσει μια ώρα αρχύτερα.
Το «Δασκαλογιάννης» ναυπηγήθηκε το 1993 στο Πέραμα. Οπως λέει ο κ. Μπουρνάζος, είχε φτιαχτεί σύμφωνα με τις ανάγκες της περιοχής και των δρομολογίων που θα πραγματοποιούσε στο Λιβυκό Πέλαγος. Φτάνει τα 60 μέτρα μήκος, έχει καταπέλτη στην πλώρη και ενισχυμένο σκαρί, «θαλασσοσκαρί» όπως το αποκαλεί ο καπετάνιος του. Μπορεί να μεταφέρει έως 650 επιβάτες και να χωρέσει 12 λεωφορεία ή 40 αυτοκίνητα.
«Ημασταν η σωτηρία τους»
Η παρουσία του μεγάλου επιβατηγού μαζί με τα υπόλοιπα παραπλέοντα σκάφη φάνηκε, όπως λέει ο καπετάνιος, να βοηθάει ψυχολογικά τους ανθρώπους πάνω στο υπερφορτωμένο πλοιάριο. «Εβγαζαν αλαλαγμούς όταν μας είδαν, κατάλαβαν ότι είμαστε η σωτηρία τους», επισημαίνει. Ο κ. Μπουρνάζος περιγράφει ότι υπό τον συντονισμό των λιμενικών, έχοντας πλέον προσεγγίσει πιο κοντά στη Γαύδο, αποφασίστηκε να ρυμουλκηθεί το σκάφος από το ιταλικό αλιευτικό προς το λιμάνι Καραβέ της Γαύδου.
Ηταν πλέον ξημερώματα Δευτέρας όταν οι 283 μετανάστες, ανάμεσά τους δέκα παιδιά και πέντε γυναίκες, μετεπιβιβάστηκαν στο «Δασκαλογιάννης» και μεταφέρθηκαν από τη Γαύδο στη Χώρα Σφακίων. Εκτιμάται ότι βρίσκονταν πάνω στο παλιό αλιευτικό για δύο ημέρες μετά την αναχώρησή τους από τη Λιβύη.
Τουλάχιστον άλλες οκτώ φορές έχουν κληθεί άλλα επιβατηγά πλοία της εταιρείας ΑΝΕΝΔΥΚ να πραγματοποιήσουν παρόμοιες μεταφορές μεταναστών από τη Γαύδο προς τη Νότια Κρήτη. Γι’ αυτές τις διαδρομές έχει προβλεφθεί και καταβάλλεται τους τελευταίους μήνες από τις λιμενικές αρχές ένα τυπικό εισιτήριο ανά άτομο. Και στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί επιβατηγά πλοία στις ελληνικές θάλασσες για παρόμοιους λόγους, όπως συνέβαινε το 2015 με τη μεταφορά χιλιάδων τότε προσφύγων και μεταναστών με το «Ελευθέριος Βενιζέλος» από τη Λέσβο στον Πειραιά.
Με καταγωγή από τα Χανιά, ο κ. Μπουρνάζος είχε από μικρός επαφή με τη θάλασσα. Ο πατέρας του ήταν ιδιοκτήτης μικρών αλιευτικών. «Πήγαινα μαζί του, συντηρούσαμε τα καΐκια, είχα τριφτεί με το αντικείμενο», λέει. Οταν όμως αποφάσισε να ασχοληθεί επαγγελματικά με την ακτοπλοΐα, ο πατέρας του τον αποθάρρυνε. «Ηξερε τις δυσκολίες και τους κινδύνους, δεν ήθελε να ακολουθήσω αυτόν τον δρόμο», θυμάται. Τελικά αφού ταξίδεψε με ποντοπόρα πλοία κατέληξε στη γραμμή της Γαύδου και στα παράκτια δρομολόγια της Νότιας Κρήτης, σε άγονες γραμμές όπου όλοι προσμένουν την άφιξη του καραβιού. «Αν την αγαπήσεις, η θάλασσα θα σου προσφέρει απλόχερα τα πάντα», λέει.
Τα καρέ της διάσωσης
Η οδύσσεια των απελπισμένων
- 2.297 μετανάστες έφτασαν σε Γαύδο και Νότια Κρήτη από τις αρχές του έτους μέχρι τις 8 Ιουλίου 2024. Αφετηρία τους είναι συνήθως η Λιβύη.
- 807 μετανάστες είχαν φτάσει στην ίδια περιοχή μέσα στο 2023.
- 95 άτομα έχουν συλληφθεί μέχρι στιγμής φέτος κατηγορούμενα για διακίνηση μεταναστών.
- 48 άτομα είχαν συλληφθεί ως διακινητές στην ίδια περιοχή πέρυσι.