Της Τασούλας Καραϊσκάκη
Το σύμπαν είναι μια λέξη συναρπαστική. Συνδέεται με την έννοια της απεραντοσύνης, του κοσμικού απείρου, του απεριόριστου χωροχρόνου, με την πρωταρχική άφθαρτη αιτία των πραγμάτων, την πρώτη ύλη της ζωής. Με τη γένεση του κόσμου, το μυστήριο και τον γρίφο της ύπαρξης. Μετασύμπαν είναι ό,τι γεννήθηκε από την έκρηξη ενός προγενέστερου σύμπαντος, αλλά και ένα σύνολο παράλληλων συμπάντων, εναλλακτικών κόσμων, ένα πολυσύμπαν, που περικλείει όσα υφίστανται κι όσα κάποτε θα υπάρξουν.
Metaverse ή meta. Ο διάδοχος του Facebook, το νέο στοίχημα των τεχνολογικών κολοσσών, είναι επινόηση της cyberpunk κουλτούρας των 90s – κάθε έμπνευση εκπορεύεται από μια ικανότητα υπερβολής. Το meta ως προϊόν της επαυξημένης πραγματικότητας, ως σύζευξη του φυσικού και του εικονικού κόσμου, δεν είναι απλώς ένα φανταστικό σύμπαν, όπως ο Γαλαξίας του Πολέμου των Αστρων του Λούκας, το Χόγκουαρτς της Ρόουλινγκ, η Μέση Γη του Τόλκιν, η φουτουριστική Νέα Υόρκη της Μάρβελ, αλλά ένας εικονικός κόσμος όπου η ζωή μας θα επαναλαμβάνεται ψηφιακά. Θα μπαινοβγαίνουμε σε αυτόν από το φυσικό μας περιβάλλον, όπως ο ιδιοφυής χάκερ Χίρο, ο ήρωας του Νιλ Στίβενσον, επινοητή του όρου metaverse, στο Snow Crash (1992, εκδ. Μέδουσα, 2017), ο οποίος δραπετεύει από το δυστοπικό χαοτικό Λος Αντζελες με τις περιφραγμένες κοινότητες και τους ιδιωτικούς στρατούς στο θαυμαστό του μετασύμπαν. Κινείται τόσο αβίαστα μεταξύ ψηφιακής και φυσικής πραγματικότητας, που καθίστανται μεταξύ τους αξεδιάλυτες.
Εδέμ ή παγίδα, μακριά από τα καυτά και τα επείγοντα, ο κόσμος όπου η ζωή θα επαναλαμβάνεται ψηφιακά;
Ο εικονικός κόσμος του Στίβενσον μάλλον δεν απέχει πολύ από το metaverse του Ζούκερμπεργκ. Οι νέοι Χίρο θα φορούν τα γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας και τα άβατάρ τους θα ζουν μια σχεδόν απτή ζωή – πάρτι με φίλους σε ψηφιακά σπίτια, εργασία σε επιχειρήσεις εγκατεστημένες σε εικονικά ακίνητα, συνεργασίες με άβαταρ συναδέλφων σε ψηφιακά γραφεία, αγορές προϊόντων με tokens, ταξίδια στα δυσθεώρητα πέρατα της Γης και εξερευνήσεις στ’ αστέρια. Το metaverse δεν είναι βιντεοπαιχνίδι, Second Life, Roblox ή Fortnite, αλλά μια τεράστια πραγματική αγορά καμωμένη από ένα γιγαντιαίο δίκτυο πλατφορμών όλων των εταιρειών (οι οποίες θα συμπράξουν για τη δημιουργία ενός πολυεπίπεδου ενοποιημένου εικονικο-φυσικού κόσμου), ένα υπερμέγεθες χρηματιστήριο υλικών και άυλων αγαθών με μυριάδες ταυτόχρονες ανόδους και καθόδους, ένας μεταπολιτισμός που θα αναπτύσσεται σε πολλαπλά παράλληλα επίπεδα.
Θα κληρονομήσει τις στρεβλώσεις των κοινωνικών δικτύων; Τη συγκέντρωση της εξουσίας σε λίγα χέρια, την αδυναμία πραγματικού ελέγχου του αχανούς ψηφιακού περιεχομένου, την καθολική ψηφιακή επιτήρηση και τη χειραγώγηση απόψεων. Θα αποκτήσει τις αρρώστιες τους; Την παραπληροφόρηση, τον ιδεολογικό εξτρεμισμό, τη ρητορική μίσους, τους διχασμούς, τις δολοφονίες χαρακτήρων, τα αρνητικά νοήματα της Ιστορίας. Θα αναπαραγάγει τους μηχανισμούς εθισμού; Διότι η αυτοπροβολή, η αδιάκοπη επιβεβαίωση των προκαταλήψεων και των θέσεών μας, η δυνατότητα πρόσβασης στα άλλοτε κλειστά μέσα επικοινωνίας, η συμμετοχή στον δημόσιο διάλογο, η απρόσκοπτη διασπορά ιδεών πυροδοτούν μια αλυσίδα μικρών απολαύσεων ως ανταμοιβή για τη διαρκή προσκόλλησή μας στα δίκτυα. Στον εικονικό κόσμο, η τεχνολογία αποκαθιστά τις απογοητεύσεις που δημιουργεί η πραγματικότητα, η οποία αψηφά επιθυμίες και προσδοκίες. Από την άλλη, η προσκόλληση αυτή, κατά τους νευροεπιστήμονες, αλλάζει τη νευροχημεία μας, αναπλάθει τον εσωτερικό μας κόσμο, επηρεάζει αποφάσεις, σταδιοδρομίες, την οικονομία, την πολιτική, μετασχηματίζει την κοινωνία.
Το Facebook δεν αποτελεί λείψανο μιας μακρινής εποχής, και τα σκότη του δεν αποσείονται με ακόμη περισσότερο Facebook/Meta, με το ολοκληρωτικό βύθισμα εντός του. Επιπλέον, το μετασύμπαν του Ζούκερμπεργκ μοιάζει να είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από την οπτικοποίηση του διευρυνόμενου κόσμου μεικτής πραγματικότητας που έχουν ήδη πλάσει οι ψηφιακές πλατφόρμες. Μπορεί να είναι μια Εδέμ, η μόνη ανακουφιστική διέξοδος σε έναν ολοκαίνουργιο αμόλευτο κόσμο απερίγραπτων απολαύσεων, όμως ενδέχεται να κάνει περισσότερο εκκωφαντική τη σημερινή κακοφωνία, να διασπείρει κι άλλο τη σύγχυση, να εγκλωβίσει τους χρήστες του σε περισσότερο στεγανές φούσκες, μακριά από τις επίγειες κρίσεις και την πιεστική ανάγκη για πλανητική σύγκλιση. Αν ριζώσουμε εκεί, εκπατρισμένοι από τη φυσική πραγματικότητα, αποσπασμένοι από τις πρότερες παραφορές της ύλης, μη θέλοντας να απομυζήσουμε κάτι θετικό από το προβληματικό έξω, μάλλον θα καταστρεφόμαστε αργά μαζί του.