Πρόγραμμα
26/8 ΣΑΒΒΑΤΟ:
Ώρα 17:00 μ.μ. Εκκίνηση ΄΄Πορείας μνήμης΄΄ από την εκκλησία Μεταμόρφωση του Σωτήρος μέχρι τον τόπο της θυσίας των 61 Μαλαθυριανών στη θέση φαράγγι Μάκρωνα.
Ώρα 18:00 μ.μ. Εσπερινός – Τρισάγιο ( Στη θέση φαράγγι).
Ώρα 18:45 μ.μ. Δρώμενο εις μνήμην των εκτελεσθέντων από τον Πολιτιστικό Σύλλογο ΄΄Το Ρόδο΄΄.
27/8 ΚΥΡΙΑΚΗ :
Ώρα 7:30 π.μ. Θεία Λειτουργία
Ώρα 10:00 μ.μ. Επιμνημόσυνη δέηση στο ηρώο πεσόντων
- Χαιρετισμός Δημάρχου Κισσάμου κ. Σταθάκη Θεόδωρου
- Ομιλία από τη δικηγόρο κα. Αγγελική Παπαδάκη
- Ριζίτικο τραγούδι από τον σύλλογο ριζιτών ΄΄Η Κίσσαμος΄΄
- Κατάθεση στεφάνων
- Προσκλητήριο πεσόντων
- Τήρηση ενός λεπτού σιγής
- Ανάκρουση Εθνικού Ύμνου
- Στο χώρο του παλιού Δημοτικού Σχολείου Μαλαθύρου θα λειτουργήσει έκθεση φωτογραφίας και πολεμικού υλικού της εποχής.
Σύντομο ιστορικό από ομιλία της της φιλολόγου Σοφίας Μαλαθράκη
Μαλάθυρος, χαράματα Δευτέρας 28 Αυγούστου 1944.
Ενώ το τέλος του Γ’ Ράιχ πλησιάζει, με τις οδηγίες του προδότη γερμανικά στρατεύματα περικυκλώνουν το χωριό, μπαίνουν μέσα στις γειτονιές και αρχίζουν να συλλαμβάνουν τους άνδρες και τα γυναικόπαιδα και τους συγκεντρώνουν στο Πάνω Χωριό, στα Μπαχαδιανά και στο Σχολείο. Είχαν συλλάβει 61 άνδρες από το χωριό και 2 από άλλα χωριά.
Μετά την συγκέντρωση τούς είπαν ότι είχαν πληροφορίες και αποδείξεις ότι στο χωριό υπήρχαν Άγγλοι, ασύρματος και πυρομαχικά και πως εντός δύο ωρών θα πρέπει να τους τα παραδώσουν όλα, αλλιώς θα τους εκτελέσουν. Ενώ όλα αυτά πράγματι υπήρχαν και όλοι το γνώριζαν οι άνδρες του χωριού παρά τις απειλές των γερμανών, απαντούν ότι δεν υπάρχει τίποτα. Οι γερμανοί εξοργισμένοι βασανίζουν και χτυπούν τους συλληφθέντες. Χωρίς ξεκούραση, χωρίς νερό, οι μαλαθυριανοί υπομένουν το τρομερό βασανιστήριο για ώρες, αλλά καταδότης δε βρίσκεται. Και το μεγάλο κακό ακολουθεί.
Το χωριό λεηλατείται από τους γερμανούς που αρπάζουν πολύτιμα αντικείμενα, χρυσαφικά, βαπτιστικούς σταυρούς και τρόφιμα, τρυπούν τα βαρέλια με το κρασί και το λάδι. Στην απορία των γυναικών, που τρέχουν στα σπίτια τους για να πάρουν νερό και ψωμί για τα παιδιά τους και τα βλέπουν λεηλατημένα η απάντηση είναι: «μα έχουμε πόλεμο ! »
Μετά από τη λεηλασία του χωριού το απόγευμα κατά την 6η περίπου ώρα οι Γερμανοί οδηγούν με φάλαγγα τους 63 συλληφθέντες στον τόπο της εκτέλεσης τους, στο φαράγγι περίπου 2 χιλιόμετρα μακριά, όπου άλλοι Γερμανοί είχαν καταλάβει τις δύο πλευρές του φαραγγιού, και είχαν οργανώσει το χώρο της εκτέλεσης τοποθετώντας πολυβόλα. Στο φαράγγι φτάνουν οι 58 γιατί στην διαδρομή οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους 5 τελευταίους της φάλαγγας. Όταν φτάνουν στον τόπο της θυσίας, όπως προχωρούν, τους γαζώνουν οι ριπές των πολυβόλων… Οι εκτελεστές δίνουν τη χαριστική βολή και σκυλεύουν τους νεκρούς.
Συγκλονιστική είναι η αφήγηση του τότε λαϊκού και μετέπειτα ιερέα του χωριού, Ιωάννη Καρτσωνάκη, που επέζησε από τους 63, ο οποίος πεσμένος ανάμεσα στους συγχωριανούς του αιμορραγούσε και από τα τρία τραύματα, που είχε δεχτεί. Δυο γερμανοί στρατιώτες τον πλησίασαν από αριστερά και δεξιά. Επειδή η πληγή στο κεφάλι από τα χτυπήματα κατά την ανάκριση φαινόταν σα χαριστική βολή, ούτε ο ένας ούτε ο άλλος τον πυροβόλησε. Ο τελευταίος στρατιώτης του αφαίρεσε από το δάχτυλο τον αρραβώνα του, που γλίστρησε μέσα στα αίματα, χωρίς να εξετάσει αν ζει ή αν είναι νεκρός.
Ο παπά Γιάννης τελούσε, μέχρι να «φύγει» για να συναντήσει τους 60 συγχωριανούς του, το ετήσιο μνημόσυνό τους. Στη λειτουργία τα ονόματα των νεκρών τα μνημόνευε απέξω . Ο ίδιος έδινε αυτή την εξήγηση: «πάω με το μυαλό μου στις γειτονιές του χωριού μου και χτυπώ τις πόρτες, στα 60 εκείνα σπίτια που ορφάνεψαν, και τους βλέπω να μου ανοίγουν και να με χαιρετούν όπως πριν συμβεί το κακό…».
Την εκτέλεση διαδέχεται ο θρήνος των γυναικών και των μικρών παιδιών που αναλαμβάνουν το χρέος του ενταφιασμού για τα αδέλφια, τους πατεράδες, τους άντρες, τα παιδιά τους. Άλλους τους θάβουν στον τόπο του μαρτυρίου και της θυσίας και άλλους τους μεταφέρουν με υποζύγια και τους θάβουν στο νεκροταφείο του χωριού.
Το δράμα των γυναικών, συνεχιζόταν για πολλά χρόνια. Ο ανδρικός πληθυσμός σχεδόν εξαφανίστηκε. Οι Γερμανοί φεύγοντας άφησαν οικογένειες ξεκληρισμένες χωρίς κανένα στήριγμα. Αμέσως μετά την ταφή των δικών τους οι γυναίκες έπρεπε να φροντίσουν τα παιδιά τους ,να τα θρέψουν, να τα αποκαταστήσουν και να διαφυλάξουν την αξιοπρέπεια και την υπερηφάνεια τους. Και τα κατάφεραν! Άντεξαν στον πόνο, δούλεψαν στα χωράφια τους, μεγάλωσαν τα παιδιά τους , ανέστησαν το χωριό…..