Της Φωτεινής Λαμπρίδη

O τουρισμός παρουσιάζεται σταθερά ως «η βαριά βιομηχανία της χώρας», συμβάλλοντας με ποσοστά που φτάνουν ή και ξεπερνούν το 20% του ΑΕΠ. Ωστόσο, για τους χιλιάδες εποχικούς εργαζόμενους, η πραγματικότητα απέχει πολύ από το success story που προβάλλουν οι κυβερνήσεις και οι μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Τράπεζα της Ελλάδας, τα έσοδα από τον Τουρισμό το 2024 έφτασαν τα 21,6 δισ. ευρώ ποσό αυξημένο κατά 4,8% σε σύγκριση με το 2023. Την ίδια ώρα οι εργαζόμενοι στενάζουν και ζουν σε παράγκες.

Άνθρωποι του χώρου λένε στο tvxs πως κάθε χρόνο η κατάσταση χειροτερεύει. Αντί για αυξήσεις, οι βασικοί μισθοί παραμένουν καθηλωμένοι στα 800-900 ευρώ μικτά, αυτά δηλώνονται επίσημα. Στην πράξη, οι συνολικές απολαβές κυμαίνονται στα 1.200-1.500 ευρώ, όμως αυτό το ποσό αντιστοιχεί σε εξαντλητικά ωράρια 9 έως 15 ωρών ημερησίως, συνήθως χωρίς κανένα ρεπό για 4 έως 7 μήνες συνεχούς εργασίας.

Υπερωρίες, Κυριακές και αργίες παραμένουν αδήλωτες, άδειες δεν δίνονται και τα δώρα καταβάλλονται στο τέλος με βάση τα επισήμως δηλωμένα ποσά. Ο πραγματικός μισθός, αν υπολογιστεί με βάση τις εργατοώρες, συχνά δεν ξεπερνά τα 4-6 ευρώ την ώρα. Τον χειμώνα, οι εργαζόμενοι καλούνται να επιβιώσουν με το εποχικό επίδομα των 479 ευρώ, το οποίο χορηγείται μόνο για τρεις μήνες.

Όλα αυτά την ώρα που οι κενές θέσεις εργασίας στον κλάδο υπολογίζονται να αγγίζουν τις 70.000 και η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται για άλλη μια φορά γύρω από το δήθεν «παράδοξο» της έλλειψης εργαζομένων, ενώ η ανεργία στη χώρα παραμένει υψηλή. Δημοσιεύματα παρουσιάζουν με απορία την άρνηση των νέων να εργαστούν στον τουρισμό, κάνοντας λόγο για «γενναίες αυξήσεις στους μισθούς» χωρίς ωστόσο να παραθέτουν στοιχεία.

Τις τελευταίες μέρες κυκλοφορούν ευρέως στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης βίντεο εργαζομένων που δείχνουν που τους «φιλοξενούν» οι εργοδότες τους. Εργαζόμενος παρουσιάζει σκεπή από ελενίτ, δωμάτια χωρίς παράθυρα, δωμάτια που μοιράζονται συχνά 2-3 άγνωστοι μεταξύ τους εργαζόμενοι.

Οι εργοδότες συχνά παρέχουν διαμονή σε υποτυπώδεις χώρους, κοντέινερ ή κοινόχρηστα δωμάτια, με αμφίβολες συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας. Το ένα γεύμα ημερησίως, που συνήθως προβλέπεται, δεν καλύπτει ούτε τις βασικές ανάγκες για ανθρώπους που εργάζονται ασταμάτητα. Οι εργαζόμενοι καλούνται να καλύπτουν πολλαπλά πόστα καθημερινά, οι σερβιτόροι κάνουν και τον μπάρμαν, οι ρεσεψιονίστ τον αχθοφόρο ή και τον λογιστή, οι λαντζέρηδες γίνονται μάγειρες, οι καμαριέρες δουλεύουν και στα πλυντήρια.

Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα σε νησιωτικούς προορισμούς, οι συνθήκες εργασίας είναι ακόμη πιο εξαντλητικές, με εργαζόμενους να δουλεύουν κάτω από τον καυτό ήλιο για ώρες, να μεταφέρουν βάρη ή να εργάζονται μέσα στη θάλασσα, συχνά χωρίς καν τον απαραίτητο εξοπλισμό.

«Πολλοί στοιβαζόμαστε σαν σαρδέλες σε ένα δωμάτιο για να βγει η σεζόν, άλλοι κοιμόμαστε στα αυτοκίνητά μας. Γι’ αυτό δεν βρίσκουν εργαζόμενους τελευταία» λέει στο tvxs εργαζόμενος στον τουρισμό ενώ ο Γιώργος Στεφανάκης, Πρόεδρος του Συνδικάτου Επισιτισμού Τουρισμού Αττικής εξηγεί πως φτάσαμε ως εδώ:

«Δεν μεταφράζεται σε βελτίωση μισθών και όρων εργασίας αυτός ο τζίρος των πάνω από 20 δις. Γίνεται το αντίθετο. Μια χαρακτηριστική περίοδος για να καταλάβετε τι συμβαίνει είναι είναι από το 2012 έως σήμερα. Το 2012 οι τουριστικές αφίξεις ήταν σε αριθμό περίπου 14 εκ. επισκέπτες. Ο τζίρος ήταν κοντά στα 10 δις από τα 20+ που είναι τώρα. Δεν υπήρχαν όλες αυτές οι νομικές ρυθμίσεις που επιτρέπουν τις διάφορες μορφές ελαστικής απασχόλησης που υπάρχουν τώρα».

Εργοδότης: Δεν βρίσκουμε δωμάτια

Ιδιοκτήτης μεσαίας ξενοδοχειακής μονάδας στις Κυκλάδες, μιλάει στο tvxs για το δικό του αδιέξοδο. «Με τη συνθήκη του airbnb και την αύξηση των τουριστών δεν βρίσκουμε δωμάτια σε καλές τιμές να νοικιάσουμε για τους εργαζόμενους. Εγώ προσωπικά έχω τρεις. Πέρυσι δεν έβρισκα δωμάτια και άδειασα το μισό μου σπίτι, το χώρισα στη μέση για να τους φιλοξενήσω να βγει η σεζόν. Φέτος δεν έχουμε τόσο τουρισμό, βρήκα δυο δωμάτια τελευταία στιγμή.

Ας βάλει η κυβέρνηση ένα όριο στο Airbnb, ας λύσει τουλάχιστον το πρόβλημα των δασκάλων και γιατρών που επίσης ψάχνουν συνέχεια σπίτι και δεν βρίσκουν. Δεν τους δικαιολογώ καθόλου αυτούς που στεγάζουν εργαζόμενους σε άθλιες παράγκες, αλλά σας λέω πως κι εμείς που δεν έχουμε διάθεση να προσφύγουμε σε τέτοιες λύσεις, δυσκολευόμαστε».

Άλλος εργοδότης από τα Χανιά συμπληρώνει « Πως θα γίνει όταν τα ενοίκια έχουν φτάσει 600-700 ευρώ για γκαρσονιέρα στα Χανιά. Ακόμα και εργαζόμενοι με 1.200 ευρώ μηνιαίο μισθό δεν βρίσκουν στέγη. Αλλά κι αυτά θα τα έδινα για να στεγάσω εργαζόμενο. Όμως το καλοκαίρι γίνονται Airbnb δεν τα νοικιάζουν με τον μήνα. Και θέλεις 150 ευρώ τη μέρα. Ε, δεν γίνεται. Φέτος τα δουλέψαμε μόνοι μας τα δωμάτια. Έφερα τα παιδιά μου που είναι φοιτητές αναγκαστικά. Δεν θα έβγαινε η σεζόν».

Εκμετάλλευση Ελλήνων, μεταναστών και πρακτικάριων

Οι μεγάλοι ξενοδοχειακοί όμιλοι, αν και τυπικά τηρούν περισσότερο τις συμβάσεις, νομιμοποιούνται να μεταφέρουν προσωπικό από μονάδα σε μονάδα σύμφωνα με τις ανάγκες τους, γεγονός που τους επιτρέπει να πιέζουν μισθούς και δικαιώματα προς τα κάτω. Οι απαιτήσεις είναι υψηλές, η αναλωσιμότητα δεδομένη, αφού υπάρχει πάντα μια στρατιά σπουδαστών πρακτικής άσκησης που προσφέρει φθηνό εργατικό δυναμικό χωρίς δικαιώματα.

«Οι πρακτικάριοι εργάζονται συχνά εξίσου ή και περισσότερο από τους επαγγελματίες, ενώ οι σχολές ή το κράτος αδυνατούν ή αδιαφορούν να τους προστατεύσουν. Οι όμιλοι είναι επίσης οι πρώτοι που αξιοποιούν μαζικά τους εργαζόμενους από τρίτες χώρες, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς εργάζονται σε συνθήκες πλήρους αδιαφάνειας, συχνά χωρίς συμβάσεις ή με ανύπαρκτους ελέγχους» λέει εργαζόμενος στο tvxs. Η εκμετάλλευση δεν αφορά μόνο τους Έλληνες εργαζόμενους, αλλά και μετανάστες από Βαλκάνια, Ανατολική Ευρώπη ή τρίτες χώρες, οι οποίοι, είτε έχουν χαρτιά είτε όχι, διστάζουν να προσφύγουν σε Αρχές ή να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.

Η καταγγελία είναι το πιο σύντομο ανέκδοτο

Η ατιμωρησία των εργοδοτών που ενισχύθηκε με τους νόμους της κυβέρνησης ΝΔ είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίστηκε το «θαύμα» του ελληνικού τουρισμού, λένε εργαζόμενοι.

«Η απάντηση που ακούγεται συχνά είναι πως οι εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να κάνουν καταγγελίες. Θεωρητικά, κάποιος που εργάζεται π.χ. στις Κυκλάδες μπορεί να απευθυνθεί στην υποστελεχωμένη Επιθεώρηση Εργασίας στη Σύρο. Στην πράξη, οι έλεγχοι είναι σπάνιοι, τα αποτελέσματα μηδενικά και οι ποινές –αν επιβληθούν– αστείες μπροστά στα κέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων. Ούτε το κράτος, ούτε οι τοπικές αρχές δείχνουν πρόθεση να αλλάξουν αυτήν την πραγματικότητα, αφού σε μικρές κοινωνίες οι σχέσεις μεταξύ επιχειρηματιών και κρατικών φορέων είναι συχνά συγγενικές ή φιλικές», λέει εργαζόμενος στις Κυκλάδες που συμπληρώνει πως:

«Το πραγματικό πρόβλημα του τουρισμού δεν είναι η έλλειψη εργατικών χεριών. Είναι η χρόνια, συστημική απουσία αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας, δίκαιης αμοιβής και ουσιαστικών ελέγχων».