Ενας «άξονας» ανάπτυξης, στα ίχνη ενός μονοπατιού που διασχίζει από άκρο εις άκρο τα βουνά της Κρήτης. Πρόκειται για μια διαφορετική πρόταση, μακριά από τη «μονοκαλλιέργεια» του μαζικού τουρισμού που κυριαρχεί στο βόρειο τμήμα του νησιού και η οποία φιλοδοξεί όχι μόνο να φέρει στο προσκήνιο την «άλλη» Κρήτη αλλά να τη βοηθήσει να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί οικονομικά. Η τολμηρή πρόταση είναι βασικός κορμός του υπό ολοκλήρωση περιφερειακού χωροταξικού σχεδίου του νησιού.
Μπορεί λοιπόν η αναθεώρηση των χωροταξικών πλαισίων των Περιφερειών να έχει καθυστερήσει δραματικά για διάφορους λόγους –ανάμεσα στους οποίους οι τακτικές αλλαγές στη νομοθεσία, που υποχρέωναν τους μελετητές να επανεξετάζουν ολόκληρες ενότητες– η ολοκλήρωσή τους όμως θα επιφυλάσσει ορισμένες ευχάριστες εκπλήξεις. Μία από αυτές είναι η κεντρική πρόταση του πλαισίου για την ανάπτυξη της Κρήτης, η οποία θα παρουσιαστεί στο Περιφερειακό Συμβούλιο του νησιού στις 29 Οκτωβρίου.
«Δώσαμε έμφαση σε μια ολοκληρωμένη προγραμματική παρέμβαση για να αντιμετωπίσουμε το τεράστιο πρόβλημα της Κρήτης, που είναι η ερήμωση του ορεινού όγκου», λέει στην «Κ» η αρχιτέκτων-πολεοδόμος Ράνια Κλουτσινιώτη, επικεφαλής της πολυπληθούς ομάδας των μελετητών του περιφερειακού πλαισίου. «Εχουμε την τύχη να υπάρχει στα ορεινά της Κρήτης ένα υπέροχο μονοπάτι, μήκους 500 χιλιομέτρων. Πρόκειται για το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 που ξεκινά από το Καστέλλι Κισσάμου, περνά από τα Λευκά Ορη, τον Ψηλορείτη, τη Δίκτη και καταλήγει στη Ζάκρο, και το οποίο αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες Ελληνες και ξένους περιπατητές. Κατά μήκους του υπάρχουν μικρά αστικά κέντρα, παραδοσιακοί οικισμοί μοναδικού κάλλους, αρχαιολογικοί χώροι και ένα υπέροχο τοπίο. Σκεφθήκαμε λοιπόν να χρησιμοποιήσουμε το μονοπάτι αυτό, προκειμένου να αποφορτίσουμε τις προβληματικές ζώνες της βόρειας ακτογραμμής του νησιού».
Οι πολεοδόμοι ανέπτυξαν την ιδέα της μετατροπής του μονοπατιού σε «άξονα ανάπτυξης». Αν αναγνωριστεί από την Περιφέρεια ως τέτοιο, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να κατευθυνθούν εκεί τα επόμενα χρόνια πόροι για την ενίσχυσή του. «Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάποια μικρά αστικά κέντρα, που σήμερα μαραζώνουν, πάνω στα οποία θα μπορούσαμε να “εξαρτήσουμε” οικισμούς και επιμέρους στοιχεία (λ.χ., αρχαιολογικούς χώρους). Και να κάνουμε μια μεγάλη προπαγάνδα για την παραγωγή τους, όχι μόνο την αγροτική, αλλά και την πολιτιστική, την υλική και την άυλη, από τη μουσική έως την κουζίνα».
Πρόταση χρηματοδότησης
Το πλαίσιο προτείνει κατ’ αρχήν να χρηματοδοτηθεί η ιδέα αυτή από το ΠΕΠ Κρήτης (άξονας Αγροτική Ανάπτυξη), με 38,5 εκατ. ευρώ, για την επόμενη 15ετία, μέσω του οποίου θα είναι δυνατό, εκτός των άλλων, να λαμβάνουν ενισχύσεις οι γεωργοκτηνοτρόφοι για να μετατρέψουν τα εντός των εγκαταλειμμένων σήμερα οικισμών παραδοσιακά κτίσματά τους σε αγροτουριστικά καταλύματα.
Ενα ακόμα πολύ ενδιαφέρον σημείο της μελέτης αφορά την ενσωμάτωση της παραγόμενης στο νησί γνώσης. «Ο δείκτης του μορφωτικού επιπέδου στην Κρήτη είναι χαμηλότερος από τον μέσο όρο της Ελλάδας. Ποιος τόπος όμως μπορεί να αναπτυχθεί σωστά όταν έχει χαμηλό μορφωτικό επίπεδο;», λέει η κ. Κλουτσινιώτη. «Και ενώ υπάρχουν στο νησί τρία σημαντικά ερευνητικά ιδρύματα, αυτά δεν αφήνουν το “αποτύπωμά” τους στον πληθυσμό της Κρήτης. Δεν θα πρέπει να υποστηριχθεί η χρηματοδότηση καινοτόμων ερευνητικών δράσεων από τα ιδρύματα αυτά στην Κρήτη; Εν πάση περιπτώσει, εμείς προτείνουμε να δημιουργηθεί στο Ρέθυμνο ένα κέντρο πολιτιστικής και περιβαλλοντικής πληροφόρησης για όλο το νησί».
Το προηγούμενο πλαίσιο
Το πρώτο περιφερειακό χωροταξικό πλαίσιο της Κρήτης θεσπίστηκε το 2003. «Ηταν ένα καλό πλαίσιο και είναι εντυπωσιακό πόσο το αγνόησαν. Τα γενικά πολεοδομικά σχέδια των δήμων ακολούθησαν τους δικούς τους δρόμους, προέβλεψαν νέες επεκτάσεις στα σχέδια πόλης κ.λπ. Το αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα έχουμε μια τεράστια εκτός σχεδίου δόμηση στο βόρειο τμήμα του νησιού και μια νέου τύπου δόμηση στο νότιο κομμάτι: τα φωτοβολταϊκά πάρκα. Ο κάμπος της Μεσαράς, που είναι το πιο εύφορο κομμάτι της Κρήτης, έχει ο μισός καταληφθεί από φωτοβολταϊκά. Ανάλογη είναι η κατάσταση και στον τουρισμό: από το 2003 έως το 2013 ιδρύθηκαν πάνω από 30 νέες μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες άνω των 500 κλινών, όλες στον βόρειο άξονα. Σε μια περιοχή που ήταν κάπως παρθένα, δυτικά των Χανίων, έχουν γίνει 15 μονάδες των 1.000 κλινών. Η στρεβλή τουριστική ανάπτυξη συνεχίζεται, παρότι και το προηγούμενο και το νέο χωροταξικό ζητά ήπια ανάπτυξη, μικρές μονάδες, συνδυασμένες με τον αγροτικό τομέα. Η Κρήτη δεν χρειάζεται ούτε νέα μεγάλα ξενοδοχεία, ούτε τουριστικά χωριά, είναι υπερκορεσμένη».