Γράφει ο Βαγγέλης Πάλλας
Δημοσιογράφος I.F.J.
11 Ιουλίου 1892. Την ώρα που ο αναρχικός Ραβασόλ κατευθυνόταν προς τη λαιμητόμο στην αυλή των φυλακών του Montbrison, ένα μέρος του κοινού άρχισε να τραγουδά τον αναρχικό ύμνο: «Ευτυχισμένος αν θες να είσαι/ Μα το θεό/ Κρέμα τ’ αφεντικό σου/ Στα δύο κόψε τους παπάδες/ Μα το θεό/ Κομμάτιασε την εκκλησία/ Στα σκατά ρίξε το Θεό».
17 Νοεμβρίου 1918. Ο Βερολινέζος Ντανταϊστής Γιοχάνες Μπάαντερ μπαίνει στον καθεδρικό ναό του Βερολίνου και αναγγέλλει: «Το κίνημα Νταντά θα σώσει τον κόσμο! Στην κόλαση ο Χριστός! Μη δίνετε δεκάρα για τον Χριστό».
9 Απριλίου 1950,11.10 το πρωί. Ο Μισέλ Μουρ, μαθητής του Ιζιντόρ Ιζού από το κίνημα των Λετριστών, μπαίνει με μερικούς φίλους στην Παναγία των Παρισίων, την ώρα που ψάλλεται η λειτουργία του Πάσχα. Επωφελείται από μια παύση μετά το «Πιστεύω», ανεβαίνει στον άμβωνα μεταμφιεσμένος σε Δομινικανό ιερέα και εξαγγέλλει τον θάνατο του Θεού.
Με αυτές τις τρεις εκδοχές του νιτσεϊκού κηρύγματος «Ο Θεός είναι νεκρός» αρχίζει Ο Εξεγερμένος Αιώνας, ένα λεξικό της αμφισβήτησης κατά τον 20ό αιώνα που κυκλοφόρησε την άνοιξη στη Γαλλία από τις Εκδόσεις Larousse με την επιμέλεια του Εμμανουέλ ντε Βαρσκιέλ και μας υπενθυμίζει ότι ο αιώνας που κλείνει δεν σημαδεύτηκε μόνο από τους πολέμους του και από τους ολοκληρωτισμούς του. Είναι ακόμη ένας αιώνας που αποτόλμησε όλων των ειδών τις εξεγέρσεις σε όλους τους τομείς: στην πολιτική, στη ζωή, στην τέχνη. Ορισμένοι θέλησαν ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Άλλοι αμφισβήτησαν τις κρατούσες σχέσεις ανάμεσα στις γενιές, ανάμεσα στα φύλα, ανάμεσα στον άνθρωπο και την τεχνική, τον άνθρωπο και τη φύση. Άλλοι, πάλι, βάλθηκαν να «μετακινήσουν τα όρια του δυνατού», όπως εξήγησε ο Τσε Γκεβάρα στον Σαρτρ κατά την επίσκεψη του τελευταίου στην Κούβα, το 1959. Η εξέγερση δεν εφευρέθηκε, βέβαια, αυτόν τον αιώνα. Οι 150 φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι, ιστορικοί και δημοσιογράφοι που συνεργάστηκαν για την έκδοση του λεξικού δεν ξέχασαν τους προδρόμου της αμφισβήτησης που έζησαν τον περασμένο αιώνα, από τον Μαρξ, τον Μπακούνιν και τον Φρόυντ μέχρι τον Ρεμπώ και τον Λωτρεαμόν. Ούτε υποτίμησαν την επιρροή των μεσαιωνικών αιρέσεων, για παράδειγμα, στη σκέψη των Σιτουασιονιστών.
«Έξω από την Επανάσταση, δεν υπάρχει ζωή». Ο Τσε Γκεβάρα στις Άνδεις της Βολιβίας
Το πέρασμα από ένα λεξικό σ’ ένα «αλφαβητάρι» για τις ανάγκες αυτού του σημειώματος προϋποθέτει ένα μεγάλο βαθμό αυθαιρεσίας. Γιατί το «Α» να αντιστοιχεί στην Ανθρωποφαγία και όχι στον Αλτουσέρ, το «Λ» στη Ρόζα Λούξεμπουργκ και όχι στον Λένιν ή τον Λέννον, το «Μ» στη μαριχουάνα και όχι στους Μπητλς;
Το υπάρχον υλικό είναι πλούσιο, οι επιλογές πολλές, τα κριτήρια κατ’ ανάγκην προσωπικά. Ακόμη πιο δύσκολο – πιθανότατα και περιττό -θα ήταν να προσπαθήσει κανείς να ανακηρύξει τον μεγαλύτερο αμφισβητία του αιώνα. Οι επιμελητές του συγκεκριμένου βιβλίου φαίνεται να καταλήγουν στον άνθρωπο που οργάνωσε τη δραπέτευση με ελικόπτερο ενός από τους διασημότερους ποινικούς κρατουμένους του Παρισιού. Στον πολίτη που καλλιεργούσε μαριχουάνα στην ταράτσα του. Στον μαχητή που χαρακτήριζε «αφόρητα» τα δικαστήρια, τα νοσοκομεία, τους μπάτσους, τα άσυλα, το σχολείο, τη στρατιωτική θητεία, τον Τύπο, την τηλεόραση, το κράτος. Στον συγγραφέα έργων όπως τα «Τρέλα και παραλογισμός» και «Επιτήρηση και τιμωρία». Στον φιλόσοφο που αυτό απεκαλείτο «ένα κουτί με εργαλεία». Τι περίεργος αιώνας! Να έχει ηγηθεί ο Λένιν μιας ολόκληρης επανάστασης και να τον εκτοπίζει από το βάθρο των εξεγερμένων κάποιος Μισέλ Φουκώ.
ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΗΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ
ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΙΑ. Λογοτεχνικό κίνημα της βραζιλιάνικης αβάν-γκαρντ (1924-1929), ο ιδρυτής του οποίου Όσβαλντ ντε Αντράντε έγραφε το 1929: «Η πλαστή κουλτούρα, η πλαστή τέχνη, η πλαστή ηθική, η πλαστή θρησκεία, όλα θα εξαφανιστούν, θα τα καταβροχθίσουμε με μανία». Την ίδια περίοδο, ο Τζαρά και ο Πικαμπιά εξέδιδαν στο Παρίσι ένα περιοδικό με τον τίτλο «Καννίβαλοβ» και ένα «Καννιβαλικό Μανιφέστο Νταντά». Η ανθρωποφαγία, που εμφανίζεται συχνά στον Φωβισμό, τον Φουτουρισμό και το κίνημα Νταντά, στηρίζεται σε βιβλικές αναφορές αφού τη νομιμοποίησε ο ίδιος ο Ιησούς μέσω της Θείας Ευχαριστίας.
ΒΙΕΤΝΑΜ. Στη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ (1965-72), δεν σταμάτησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις με τη συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Επρόκειτο για μια αδιαμφισβήτητη μορφή εξέγερσης εναντίον ενός πολέμου ακατανόητου και ηθικά καταδικαστέου που διεξαγόταν κατά παράβαση των αρχών της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Αν και δεν μετατράπηκαν ποτέ σε μαζικό κίνημα που θα μπορούσε να απειλήσει τους θεσμούς, οι διαδηλώσεις αυτές οδήγησαν σε μια γενικευμένη αμφισβήτηση του τρόπου με τον οποίο ασκείτο η εξουσία.
ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΣΩΜΑ. Σε μια διαφήμιση για καλσόν του 1929, μια ξανθιά γυναίκα, με μαλλιά κομμένα αγορίστικα, είναι ξαπλωμένη σ’ ένα χαλί ντυμένη μόνο με το διάφανες της καλσόν, τα παπούτσια της, τα βραχιόλια της και, χωρίς αμφιβολία, το άρωμά της. Δίπλα της στέκεται ένα τιγροειδές, άγριο αλλά εξημερωμένο. Πως να εκλάβει κανείς αυτήν τη γύμνια, αυτήν τη στάση; Η γυναίκα αυτή του 1929, λυτρωμένη, έστω και σε μια εικόνα, από τα ρούχα της και τις ηθικές συμβάσεις, δεν έχει κατά μία έννοια εξεγερθεί κατά του αιώνα της;
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΕΛΙΑ. «Για να συνειδητοποιήσει τη δύναμή του, το προλεταριάτο πρέπει να καταπατήσει τις προκαταλήψεις της χριστιανικής και οικονομικής ηθικής, πρέπει να επιστρέψει στα φυσικά του ένστικτα, να διακηρύξει τα δικαιώματα της τεμπελιάς, χίλιες φορές πιο ευγενή και πιο ιερά από τα φθισικά Δικαιώματα του ανθρώπου, που συνέταξαν οι μεταφυσικοί δικηγόροι της της αστικής επανάστασης. Το περίφημο μανιφέστο του Πωλ Λαφάργκ μπορεί να χρονολογείται από το 1880, χωρίς αμφιβολία όμως σημάδεψε τον αιώνα μας.
ΕΡΥΘΡΕΣ ΤΑΞΙΑΡΧΙΕΣ. Το 1968 η Ιταλία γνώρισε ένα «θερμό φθινόπωρο». Απορρίπτοντας τα συνδικάτα και το κομμουνιστικό κόμμα, εργάτες στη Ζήμενς, την Πιρέλλι, την IBΤΗ και άλλα εργοστάσια οργανώθηκαν αυτόνομα και κήρυξαν την ένοπλη πάλη. Τον Νοέμβριο του 1970 κυκλοφόρησε η πρώτη προκήρυξη των «Ερυθρών Ταξιαρχιών». Παρ’ όλο που η οργάνωση ηττήθηκε, το γεγονός ότι μια εποχή είχε 1.000 έως 2.000 μέλη και δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές είναι άκρως αποκαλυπτικό για την αξιοπιστία των πολιτικών της εποχής.
ΖΑΠΠΑ ΦΡΑΝΚ. Γεννημένος στη Βαλτιμόρη τον Δεκέμβριο του 1940, ο Αμερικανός κιθαρίστας, συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας, δημιούργησε ένα ιδιοφυές μείγμα ρυθμ-εν-μπλουζ και σύγχρονα» μουσικής, αποτελώντας μέχρι τον θάνατο του, το 1993, ένα ελεύθερο πνεύμα που αμφισβητούσε κάθε μορφή εξουσίας και κυριαρχίας. Αρνούμενος να αποτελέσει τον προφήτη ή τον ηγέτη οποιουδήποτε κινήματος, ο ιδρυτής των Mothers of Invention δεν έπαψε να γοητεύει και να ξαφνιάζει με τις εικονοκλαστικές του θέσεις και τη σαρκαστική του διαύγεια.
ΗΡΩΕΣ. Από τον Γκάνα μέχρι τον Τσε Γκεβάρα, από τον Εμιλιάνο Ζαπάτα μέχρι την Άλντζελα Ντέηβις και από τον Λένιν μέχρι τον κομαντάντε Μάρκος, ο αιώνας είναι γεμάτος με ήρωες που κάποια στιγμή αμφισβήτησαν και πολέμησαν το σύστημα. Το θέμα δεν είναι τόσο αν νίκησαν ή έχασαν όσο τι έσπειραν και τι άφησαν πίσω τους. Όπως έλεγε άλλωστε ο Τσε: «Δεν έχει σημασία πού θα μας βρει ο θάνατος: καλοδεχούμενος θα είναι, αρκεί η πολεμική μας κραυγή να ακουστεί κι ένα άλλο χέρι να απλωθεί και να πάρει τα όπλα μας».
ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ. Το τέλος αυτού του αιώνα βρίσκει όλο και περισσότερους πολιτικούς, διανοούμενους και οργανώσεις σε όλο τον κόσμο να συγκλίνουν στην απόρριψη του «νόμιμου φόνου» ως της καταλληλότερης μεθόδου για την τιμωρία και την πρόληψη του παράνομου εγκλήματος. Το ερώτημα που τίθεται είναι: σε αντίθεση με τις αρχαίες κοινωνίες που θεωρούσαν την εσχάτη των ποινών ιερή κρίση, θα μπορέσει η σύγχρονη κοινωνία να ξεπεράσει τα πάθη και να διατηρήσει τον ανθρώπινο χαρακτήρα της απέναντι σε κάθε μέλος της, ακόμα κι αν είναι εγκληματίας;
ΙΝΔΙΑΝΟΙ. Ο Ερυθρόδερμος ανυπάκουος απέναντι στους καταπατητές αντίθετος στον «εκπολιτισμό» και την αφομοίωσή του, διασχίζει την Ιστορία σαν μετεωρίτης, μοιάζει να σβήνει, αλλά ανασταίνεται ξανά, σαν τον Φοίνικα. Επικαλούμενοι την τραγική μνήμη, Ινδιάνοι διπλωμάτες υποστηρίζουν σήμερα στα Ηνωμένα Έθνη την ερυθρά φυλή στην οποία ανήκουν, ενώ μια νέα γενιά συγγραφέων και σκηνοθετών χρησιμοποιεί το κλισέ των Ερυθροδέρμων άλλοτε για να τους γελοιοποιήσει και άλλοτε για να εξάρει τις ιδιαιτερότητές τους και την ανυποχώρητη μάχη τους για την ελευθερία.
ΚΑΜΥ ΑΛΜΠΕΡ. «Επαναστατώ, άρα υπάρχουμε», έγραφε ο μέγας Γάλλος συγγραφέας στον «Επαναστατημένο άνθρωπο» που κυκλοφόρησε το 1951. Πολύ πριν από τον Φρανσουά Φυρέ και τους «νέους ιστορικούς», ο Καμύ τα έβαζε στο βιβλίο αυτό με τον αγοραίο μαρξισμό, τους κομμουνισμούς σε όλες τις μορφές τους, ακόμη και τη Γαλλική Επανάσταση. Αυτό του στοίχισε τον βδελυρό χαρακτηρισμό «αστός» από τον Σαρτρ, ο οποίος εξέφρασε όμως αργότερα τον θαυμασμό του για την «Πτώση». Να γιατί ο Καμύ ήταν ένας επαναστάτης της λογοτεχνία»: επειδή μπορούσε να υπερβεί όχι μόνο τη μόδα της εποχής του, αλλά ακόμη και τον εαυτό του.
ΛΟΥΞΕΜΠΟΥΡΓΚ ΡΟΖΑ. «Το σοσιαλιστικό κίνημα, στην ιστορία των κοινωνιών που στηρίζονται στον ανταγωνισμό των τάξεων, είναι το πρώτο που μετρά, σε όλες τις φάσεις του και σε ύλη την πορεία του, στην οργάνωση και στην άμεση και αυτόνομη δράση της Μάζας». Η «Ματωμένη Ρόζα», η «Κόκκινη Ρόζα», αντιτάχθηκε τόσο στον εθνικισμό όσο και στην εθνική ανεξαρτησία. Πολέμησε τόσο τον κοινοβουλευτισμό του Μπέρνσταϊν όσο και τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό του Λένιν. Όπως έγραφε στον ισόβιο φίλο της και εραστή της Λέο Γιόγκιχες, ήθελε να είναι πιστή στον εαυτό της χωρίς να την απασχολούν αυτά και αυτοί που την περιβάλλουν. Η Ρόζα ήταν επικίνδυνη: την έβγαλαν από τη μέση πριν κλείσει τα 49 της χρόνια.
ΜΑΡΙΧΟΥΑΝΑ. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά, περισσότεροι από 40 εκατομμύρια άνθρωποι κατανάλωσαν πέρυσι ινδική κάνναβη στην Ευρώπη. Και όμως, η δημοφιλής αυτή ουσία, που ύμνησαν οι μπήτνικς, οι χίπις και ο Πήτερ Τος, παραμένει στις περισσότερες χώρες παράνομη, με αποτέλεσμα να συντηρείται μια κουλτούρα αμφισβήτησης των κυρίαρχων ηθών. Ο επόμενος αιώνας είναι βέβαιο ότι θα αποποινικοποιήσει τη μαριχουάνα – και τότε θα χάσει και αυτή τον ανατρεπτικό της χαρακτήρα.
ΝΤΕΜΠΟΡ ΓΚΥ. Στενά συνδεδεμένος με τα κινήματα των Λετριστών και των Σιτουασιονιστών, που κάποια στιγμή όμως τα ξεπέρασε, ο συγγραφέας της «Κοινωνίας του θεάματος» ήταν μια από τις ριζοσπαστικότερες φυσιογνωμίες του αιώνα. Φιλόσοφος που κήρυσσε την υπέρβαση της φιλοσοφίας, καλλιτέχνης που θεωρούσε ως πιο επείγον έργο τον θάνατο της τέχνης και τη διάλυση της στη ζωή, σκηνοθέτης σε πόλεμο με την απεικόνιση, επαναστάτη χωρίς κόμμα και εξουσία, παρέμεινε ασυμβίβαστος μέχρι την ημέρα που έδωσε τέλος στη ζωή του, στις 30 Νοεμβρίου 1994.
ΞΕΝΟΣ. Στο μνημειώδες έργο του «Η Δημοκρατία στην Αμερική», ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ έγραφε: «Η τυραννία αφήνει το σώμα ελεύθερο και πηγαίνει κατ’ ευθείαν στην ψυχή. Ο άρχοντας δεν λέει πλέον: ή θα σκέπτεστε σαν κι εμένα ή θα πεθάνετε. Λέει: είστε ελεύθεροι να μη σκέπτεστε σαν κι εμένα, θα κρατήσετε τη ζωή και την περιουσία σας, αλλά θα είστε ένας ξένος ανάμεσα μας». Πολλές εξεγέρσεις αυτού του αιώνα τροφοδοτήθηκαν από την ανικανότητα ακριβώς ενός κοινωνικού συστήματος να δεχθεί οτιδήποτε πέρα από την ενσάρκωση της αντανάκλασής του.
ΟΡΓΟΥΕΛ ΤΖΩΡΤΖ. «Επαναστάτης σοσιαλιστής», «ελευθεριακός αντιφασίστας», «αντιδραστικός ριζοσπάστης», «συντηρητικός αναρχικός» είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που αποδόθηκαν στον συγγραφέα της «Φάρμας των Ζώων». Πολεμώντας ταυτόχρονα τον δυτικό ιμπεριαλισμό, τον φασισμό και τον σταλινισμό, ο Όργουελ απέδειξε ότι δεν ήταν τίποτα από αυτά και όλα αυτά μαζί: ένας μοναχικός πρωταγωνιστής του αιώνα, που αρνιόταν να κάνει συμβιβασμούς και έβλεπε μακριά. Με το «1984», πέτυχε τον στόχο που είχε θέσει: να μετατρέψει το πολιτικό γράψιμο σε τέχνη.
ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ. Αν για τον Χένρυ Μίλλερ η πορνογραφία «σπάει τις αλυσίδες», μπορεί ασφαλώς και να βάζει αλυσίδες όταν καταφεύγει στην εκμετάλλευση και την εκπόρνευση του ανθρωπίνου σώματος. Απαλλαγμένη όμως από τους εμπορικούς πειρασμούς, φέρει πάντα μέσα της ένα στοιχείο υπέρβασης. Ο 20ός αιώνας, λόγω της θέσης που έδωσε σης εικόνες, αντελήφθη τον ανατρεπτικό χαρακτήρα της πορνογραφίας. Και ουκ ολίγοι συγγραφείς και καλλιτέχνες, από τον Ροντέν και τον Μαν Ραίη μέχρι τον Παζολίνι και τον Τζεφ Κουνς, φρόνησαν να εισαγάγουν την πορνογραφία στη ζωγραφική, τη λογοτεχνία, τη φωτογραφία, τον κινηματογράφο.
ΡΟΛΛΙΝΓΚ ΣΤΟΟΥΝΣ. «Οι Μπήτλς κάνουν τα κορίτσια να ουρλιάζουν. Όσο για τους Στόουνς, κάνουν να ουρλιάζουν και τ’ αγόρια», έλεγε ο Πητ Τάουνσεντ πριν ακόμη γίνει αρχηγός των Who, όπως και πολλοί άλλοι έφηβοι που δεν ανέχονταν τον συντηρητικό και αυταρχικό κόσμο που γεννήθηκε από την ανοικοδόμηση και τον Ψυχρό Πόλεμο. Πολύ σύντομα, όλοι αυτοί οι απογοητευμένοι νέοι θα χόρευαν ξέφρενα στον ρυθμό τού «Let’s spend the night together». Κι έπειτα δεν θα έλεγαν καληνύχτα για να γυρίσουν στους γονείς τους. Η μουσική των Στόουνς ήταν φτιαγμένη για πήδημα. Για την ηδονή του πηδήματος.
ΣΑΡΤΡ ΖΑΝ-ΠΩΛ. «Δεν βλέπω άλλη λύση από τη βία για να βγούμε από τη σημερινή κατάσταση», έγραφε το 1974 ο Γάλλος φιλόσοφος στο βιβλίο του «Η εξέγερση είναι δίκαιη». Ποτέ άλλοτε η ανάλυση του δεν ήταν τόσο αριστερή. Οι εκλογές είναι μια «παγίδα για ηλιθίους». Ο Μιτεράν δεν αξίζει περισσότερο από τον Πομπιντού. «Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι αρχηγός ενός άλλου. Η επανάσταση δεν είναι μια στιγμή ανατροπής μιας εξουσίας και αντικατάστασής της από μιαν άλλη, αλλά ένα μακρό κίνημα κατάληψης της εξουσίας. Η επιλογή είναι σαφής: σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα».
ΤΣΑΠΛΙΝ ΤΣΑΡΛΥ. Ένας τόσο πλούσιος και διάσημος καλλιτέχνης μπορεί να είναι αντάρτης και αμφισβητίας; Την απάντηση δίνουν δύο ταινίες: οι «Μοντέρνοι καιροί» (1936), όπου ο Σαρλώ φυλακίζεται επειδή ανέμισε αθώα μια κόκκινη σημαία στη διάρκεια μιας διαδήλωσης ανέργων, και ο «Δικτάτορας» (1940), όπου για πρώτη φορά γελοιοποιείται η προσωπικότητα του Χίτλερ. Η συνεχής κριτική που έκανε ο Τσάπλιν στους θεσμούς (αστυνομία, Τύπος, αφεντικά) είχε μεγαλύτερη απήχηση και από τις ταινίες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Η απέλαση του από την Αμερική το 1952 ήταν άλλος ένας τίτλος τιμής.
ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΟ. Γιατί η ψυχανάλυση, το υποσυνείδητο και το οιδιπόδειο σύμπλεγμα έχουν θέση σ’ αυτό το λεξικό; Επειδή σ’ αυτά στηρίχθηκε ένα νέο σύστημα σκέψης. Ο Φρόυντ αρεσκόταν άλλωστε να συγκρίνει την κατάσταση του μ’ εκείνη του Κοπέρνικου και του Δαρβίνου. Η δική τους επανάσταση είχε αποκαθηλώσει τον Άνθρωπο από την κυρίαρχη θέση του στο Σύμπαν. Εκείνος έκανε κάτι παραπάνω: με το «Τοτέμ και ταμπού» (1913), αλλά και τη «Μονοθεϊστική θρησκεία» (1939), διέλυσε και τον μύθο του πατέρα.
ΦΥΛΑΚΗ. Ο άνθρωπος δεν ανεχόταν ποτέ τον εγκλεισμό του σε τέσσερα τοίχους και εξεγειρόταν πάντα για να διεκδικήσει την ελευθερία του. Στο εσωτερικό των φυλακών, η εξέγερση εκδηλώνεται είτε με στάση κατά των αρχών, που μπορεί να οδηγήσει στη συλλογική ανταρσία, είτε με τη δραπέτευση ή την αυτοκτονία. «Το βλέπετε; Εξαφανίζομαι! Δεν θα ξαναπέσω στις ανθρώπινες παγίδες! Αποκηρύσσω τη θρησκεία μου! Αποκηρύσσω τα πάθη μου! Αυτή η στιγμή δόξας είναι δική μου και μόνο δική μου! Είμαι ελεύθερος!» (γράμμα 5888, από το βιβλίο του Νικολά Ουργκουάν «Η αυτοκτονία στη φυλακή», 1975).
ΧΑΚΕΡΣ. Στο ηλεκτρονικό δίκτυ που έχει ριχτεί στον πλανήτη υπάρχουν τρύπες, ό-na)s στο δίκτυ του ψαρέματος. As υφάνουμε λοιπόν έναν άλλον ιστό μέσα απ’ αυτέ ns τρύπες, ένα δίκτυο παράλληλο, ασύλληπτο, παράνομο, εξεγερμένο. Δεν έχουν μείνει έρημα νησιά; Όλοι οι τόποι έχουν εξερευνηθεί; Υπάρχουν ακόμη τα κύματα, το διάστημα και τα ηλεκτρόνια που κυκλοφορούν εκεί. As τα καταλάβουμε! Οι χάκερς θα σπάσουν τους κώδικες, θα εισέλθουν στα άδυτα των αδύτων και θα μας καλέσουν να τους ακολουθήσουμε σε μια ειρηνική εξέγερση, ένα παιχνίδι και μια μέθοδο επιβίωσης.
ΨΗΦΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ. Η φωτογραφία των βουλευτών του Κουβέιτ που ξέσπασαν σε χειροκροτήματα όταν απορρίφθηκε πριν από λίγες ημέρες η πρόταση να δοθεί δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες δεν αποτελεί, ευτυχώς, τον κανόνα. Η μάχη των γυναικών για το αυτονόητο, που ξεκίνησε το 1904 στο Βερολίνο, απέδωσε καρπούς δύο χρόνια αργότερα στη Φινλανδία, θα ακολουθήσουν η Νορβηγία (1913), η Ρωσία (1917), η Γερμανία (1918), η Ισπανία (1931) και, με αρκετή καθυστέρηση, οι υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες. Ανάμεσα στη Σιμόν ντε Μπωβουάρ και στον Γάλλο βουλευτή που έλεγε ότι «το στόμα των γυναικών είναι για να χαμογελά και όχι για να μιλάει», επικράτησε ευτυχώς η πρώτη.
ΩΛΣΤΕΡ. 2 Δεκεμβρίου 1999, τρεις το απόγευμα. «Το χέρι της ιστορίας αφαιρεί επιτέλους το φορτίο του τρόμου και της βίας και διαμορφώνει το μέλλον του λαού της Βόρειας Ιρλανδίας», δηλώνει ο Τόνυ Μπλαιρ με αφορμή την πρώτη συνεδρίαση της βορειοϊρλανδικής κυβέρνησης. Και πιθανότατα έχει δίκιο. Εβδομήντα οκτώ χρόνια μετά τη διχοτόμηση του νησιού, τα παιδιά της Βόρειας Ιρλανδίας δικαιούνται για πρώτη φορά να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Υπεύθυνος γι’ αυτό θα είναι ένας πρώην αντάρτης ο Μάρτιν ΜακΓκίνες, άλλοτε δεύτερος στην ιεραρχία του Στν Φέιν, που ανέλαβε το υπουργείο Παιδείας
