Του Κώστα Ντουντουλάκη
“Η γενεαλογία της πολιτικής είναι συνεχής και γνησία κατά τους προγόνους. Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκε την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν. Ιδού η αυθεντική καταγωγή του τέρατος τούτου. Τότε και τώρα, πάντοτε η αυτή. Τότε δια της βίας, τώρα δια του δόλου…και δια της βίας. Πάντοτε αμετάβλητοι οι σχοινοβάται ούτοι Αθίγγανοι, οι γελωτοποιοί ούτοι πίθηκοι (καλώ δ’ ούτω τους λεγομένους πολιτικούς). Μαύροι χαλκείς κατασκευάζοντες δεσμά διά τους λαούς εν τη βαθυζόφω σκοτία του αιωνίου εργαστηρίου των…”
(Από το μυθιστόρημά του “Οι Έμποροι των Εθνών”*).
*Από τα νεανικά μυθιστορήματα του Παπαδιαμάντη, με θέμα έναν περιπετειώδη έρωτα τον καιρό της Ενετοκρατίας.
Σαν ερωτικό ρομάντζο σε συνέχειες πρωτοκυκλοφόρησαν το 1882 οι «Έμποροι των Εθνών», κάνοντας ανάρπαστα τα φύλλα της σατιρικής εφημερίδας «Μη Χάνεσαι» κι εξασφαλίζοντας στον 31χρονο τότε συγγραφέα ένα χαρτζιλίκι για να το σκορπίζει στα ταβερνεία και στις αγαθοεργίες του. Γιατί ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ήταν ένας άνθρωπος των εκκλησιών αλλά και των καπηλειών, ένας μποέμ κοσμοκαλόγερος, ένας διανοούμενος τρωγλοδύτης, ένας ευσεβής αλκοολικός, όπως αποκαλύπτουν οι μαρτυρίες των συγκαιρινών του. Αυτές τις υπαρξιακές αντιφάσεις αποτύπωσε και στους ήρωες των «Εμπόρων» του, στους άτυχους αυτούς μετανάστες του έρωτα, όπως η όμορφη κι ενάρετη Αυγούστα, η οποία εγκαταλείπει τη Νάξο και τον πιστό της σύζυγο για χάρη του άρπαγα Βενετού βιαστή της.
Προσέξτε τον ηχητικό και νοηματικό πλούτο με τον οποίο ο Παπαδιαμάντης περιγράφει την πυρκαγιά μες στην οποία χάνεται τελικά η ηρωίδα του:
«Το πυρ εγλωσσούτο, εσωματούτο, ενεπνέετο, εψυχούτο, ελύσσα, εφρύαττε». Ή διαβάστε το παρακάτω …εδάφιο για το «τέρας» που αποκαλούμε «πολιτική»: «Η αργία εγέννησε την πενίαν. Η πενία έτεκεν την πείναν. Η πείνα παρήγαγε την όρεξιν. Η όρεξις εγέννησε την αυθαιρεσίαν. Η αυθαιρεσία εγέννησε την ληστείαν. Η ληστεία εγέννησε την πολιτικήν. Ιδού η αυθεντική καταγωγή του τέρατος τούτου». Αριστούργημα, όπως κι ολόκληρο το έργο. Ως βασκανία λογοτεχνική θα το περιέγραφα, η οποία αναδεικνύεται και σε μαγγανεία θεατρική, και μάλιστα μετ’ ασμάτων στην παράσταση της ομάδας Όπεrα. Προσέξτε όμως και κάτι άλλο: το φόντο δεν είναι άλλο από εκείνο της αναδυόμενης σύγκρουσης Ανατολής και Δύσης, με τους Έλληνες να γίνονται θύματα της επεκτατικής και αρπακτικής πολιτικής των Βενετών, των «εμπόρων των εθνών» του τίτλου, που σήμερα αποκτά κάλλιστα νέες ερμηνείες.