Επιστήμονες από την Κρήτη ετοιμάζουν φάρμακα για να καταπολεμήσουν το Alzheimer

Ένα ισχυρό όπλο στην καταπολέμηση μίας, δυστυχώς, πολύ γνωστής και διαδεδομένης νόσου, του Alzheimer, μπορεί να αποτελέσουν οι «μικρονευροτροφίνες».

Πρόκειται για μία λέξη άγνωστη στο ευρύ κοινό, ο καθηγητής Αχιλλέας Γραβάνης εξηγεί στο Cretalive πώς θα καταφέρουν οι επιστήμονες να πολεμήσουν τη νόσο που σήμερα δεν έχει θεραπεία.

Ουσιαστικά, πρόκειται για νέα συνθετικά μόρια που αναπτύσσουν ερευνητικές ομάδες από Πανεπιστήμια και ερευνητικά Ιδρύματα της χώρας, όπως αυτά του καθηγητή Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Αχιλλέα Γραβάνη και του Αναπληρωτή καθηγητή Γιάννη Χαραλαμπόπουλο, από το Εργαστήριο Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής της Κρήτης, που συμμετέχουν επίσης και ως ερευνητές του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ και επικεφαλής του Εργαστήριου Εμβιομηχανικης Νευρικού Ιστού.

Οι επιστήμονες χρηματοδοτούνται με 1 εκ ευρώ από το πρόγραμμα ‘Ερευνώ-Καινοτομώ’ του ΕΣΠΑ 2014-2020 (DINNESMIN program).

«Στόχος είναι να αναπτύξουμε νέα μικρά, μη τοξικά συνθετικά μόρια, τα οποία θα μπορούσαν να ελέγξουν ή να αναστρέψουν τη νόσο Alzheimer», εξηγεί ο κ. Γραβάνης, επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος DINNESMIN.

Στο πρόγραμμα συμμετέχουν η spin-off εταιρεία του Πανεπιστημίου Κρήτης που ιδρύσαν οι καθηγητές Αχιλλέας Γραβάνης και Ηλίας Καστανάς πριν 15 χρόνια, η Bionature (www.bionature.net), η ελληνική φαρμακευτική εταιρεία TheraCell (www.Theracell.eu) που δραστηριοποιείται στην ανάπτυξη προωθημένων θεραπευτικών προσεγγίσεων όπως η γονιδιακή και κυτταρική θεραπεία και η αναγεννητική ιατρική.

Κεντρικό επίσης ρόλο έχει το Εργαστήριο Συνθετικής Χημείας του Ινστιτούτου Χημικής Βιολογίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στην Αθήνα με τη διευθύντρια του Θεοδώρα Καλογεροπούλου. Στην ερευνητική ομάδα συμμετέχει το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Εργαστήριο Χημικής Διεργασίας του ΙΤΕ με τη διευθυντήρια του Σοφία Αντιμησιάρη, που αναπτύσσει καινοτόμες μορφές χορήγησης των συνθετικών μορίων της ομάδας (ενδορρινικη χορήγηση για αμεσότερη πρόσβαση στον εγκέφαλο).

Ο καθηγητής Γραβανης τονίζει πως η νόσος Alzheimer είναι πλέον ένα σοβαρότατο πρόβλημα παγκόσμιας δημόσιας υγείας και τα δεδομένα δείχνουν ότι ίσως και 10% των ατόμων άνω των 65 ετών έχουν πιθανότητα στη ζωή τους να αναπτύξουν τη νόσο. Αυτή τη στιγμή, παγκοσμίως και στη χώρα μας έχουμε δεκάδες εκατομμύρια πασχόντων.

Τα δυο βασικά προβλήματα των επιστημόνων στην μάχη κατά της νόσου είναι: δεν γνωρίζουμε την παθοφυσιολογική αιτία της νόσου ώστε να σχεδιάσουμε συγκεκριμένες συστηματικές θεραπείες που θα προλάβουν τη νόσο ή αν εμφανιστεί θα την ελέγξουν και θα τη γυρίσουν πίσω και, δεύτερον, δυστυχώς, δεν έχουμε καμία αποτελεσματική φαρμακευτική αγωγή, παρά την τεράστια διεθνή προσπάθεια ερευνητών και βιομηχανίας.

Εδώ και 15 χρόνια, η ερευνητική ομάδα στο Π.Κ. και η Bionature εργάζονται στην ανάπτυξη μιας νέας ιδέας για την πιθανή θεραπεία της νόσου. Η ιδέα συνοψίζεται στο εξής: εφόσον δε γνωρίζουμε την αιτία της νόσου, η ομάδα εστιάζει στο να δημιουργήσει φαρμακολογικά εργαλεία, συνθετικά μόρια τα οποία θα έχουν τις εξής τρεις ιδιότητες: Θα προστατεύουν τους πάσχοντες νευρώνες και θα περιορίζουν την απώλειά τους τόσο σε αριθμό αλλά και σε χρόνο, θα διατηρούν δηλαδή τους νευρώνες που πάσχουν σε μια σχετική φυσιολογική λειτουργία για μεγάλο χρονικό διάστημα και να καθυστερούν τη νόσο (νευροπροστατευτικά φαάρμακα). Ακόμα, η νόσος Alzheimer, όπως και τα περισσότερα νευροεκφυλιστικά νοσήματα, για τα οποία επίσης δε γνωρίζουμε την αιτία τους, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό που αφορά στην ανάπτυξη νευροφλεγμονής μέσα στον νευρικό ιστό, τα κύτταρα που σχετίζονται με την προστασία του υπερενεργοποιούνται από την νόσο και αναπτύσσουν φλεγμονή,  επιτείνοντας την απώλεια και καταστροφή των νευρώνων. Η ομάδα έχει αναπτύξει ουσίες που περιορίζουν τη νευροφλεγμονή.

Τρίτον, η ομάδα θεωρεί ότι ένας από τους μηχανισμούς για την επαναφορά των φυσιολογικών λειτουργών στον εγκέφαλο ασθενών με Alzheimer είναι η δημιουργία εξ αρχής φυσιολογικών φρέσκων νευρώνων με τη διέγερση της ενδογενούς νευρογένεσης μέσω της διεγερσης των νευρικών βλαστικών κυττάρων του εγκέφαλου. Έτσι, οι νευρώνες που θανατώνονται από τη νόσο και χάνονται θα αντικαθίσταται διαρκώς με τη δημιουργία φρέσκων νέων φυσιολογικών νευρώνων (νευροαναγεννητικά φάρμακα).

Η ομάδα έχει σχεδιάσει και συνθέσει νέα μικρά πολυδύναμα μόρια, τα οποία αναπτύσσουν και τις τρεις αυτές ιδιότητες, είναι δηλαδή νευροπροστατευτικές, αντινευροφλεγμονώσεις και νευροαναγεννητικές ουσίες.

Η χημική βιβλιοθήκη αυτών των μορίων έχει συντεθεί στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και αποτελεί αντικείμενο διεθνών πατεντών που έχει η spin-off εταιρεία BioNature του Πανεπιστημίου Κρήτης. Σε συνεργασία με τη φαρμακευτική εταιρεία TheraCell, προχωρά στην ανάπτυξη επενδύσεων για την κλινική αξιολόγηση των ουσιών αυτών στη νόσο Alzheimer, στόχος είναι να ανευρεθούν διεθνείς επενδυτές, φαρμακευτικές και βιοτεχνολογικές εταιρείες, οι οποίες θα συνεργαστούν για την κλινική ανάπτυξη αυτών των ουσιών. Είναι ήδη σε εξέλιξη συζητήσεις με μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες στην Ευρώπη και την Αμερική.

Τα μόρια αυτά έχουν ονομαστεί Μικρονευροτροφίνες διότι μιμούνται τις νευροπροστατευτικές και νευροτροφικες δράσεις των ενδογενών νευροτροφίνων, οι οποίες, όμως, δεν μπορούν να χρησιμοποιούν ως φάρμακα, να χορηγηθούν εξωγενώς γιατί είναι μεγαλομοριακές ουσίες που δεν διέρχονται τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό για να δράσουν εντός του πάσχοντος εγκεφάλου. Αντίθετα, οι μικρονευροτροφίνες είναι μικρά λιποφιλα μόρια που διέρχονται εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και ασκούν ισχυρές νευροπροστατευτικές, αντινευροφλεγμονωδεις και νευροαναγεννητικές δράσεις μιμούμενα τις ενδογενείς νευροτροφίνες.

Πρόκειται για μη τοξικά συνθετικά μόρια, τα οποία έχουν ελεγχθεί τόσο σε πάσχοντα νευρικά κύτταρα όσο και σε διαγονιδιακά μοντέλα πειραματόζωων που προσομοιάζουν, μιμούνται τη νόσο Alzheimer στον άνθρωπο.

Ο κ. Γραβάνης μιλά με περηφάνεια για τη συνεισφορά των μεταπτυχιακών φοιτητών του στο πρόγραμμα, όλα αυτά τα χρόνια. Επιστήμονες που μαθήτευσαν δίπλα του διαπρέπουν σε κορυφαία Ιδρύματα του εξωτερικού χωρίς να έχουν διεκόψει τους δεσμούς τους με την Κρήτη και τον καθηγητή τους.

Στο πρόγραμμα, λοιπόν, έχει εκπαιδευτεί ένας μεγάλος αριθμός μεταπτυχιακών φοιτητών, όπως είναι ο Σήφης Πεδιαδιτάκης, από την εταιρεία Emulate, spin-off του Χάρβαρντ, ο Πασχάλης Ευσταθόπουλος, από την Ιατρική Σχολή Καρολίσνκα, ο Ιάκωβος Λαζαριδης από το ΜΙΤ, ο Βασίλης Μηνας από την Οξφόρδη.

Στο πρόγραμμα συνεισφέρουν και άλλα εργαστήρια της Ιατρικής Σχολής Κρήτης, το Εργαστήριο Φαρμακολογίας με την καθηγήτρια Κυριακή Θερμού, το εργαστήριο Νευροβιολογίας με την καθηγήτρια Δόμνα Καραγωγέως και το εργαστήριο Κλινικής Χημείας με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Μαρία Βενυχάκη.

Οι ερευνητικές ομάδες του προγράμματος των Μικρονευτροφινων έχουν δημοσιεύει τα αποτελέσματα τους σε πάνω από 30 διεθνείς δημοσιεύσεις, μερικές στα κορυφαία επιστημονικά περιοδικά του χώρου (PNAS, PLoS Biol,  J Med Chem κλπ).

cretalive.gr