Κύριε Διευθυντά,
Όσες κατηγορίες έγραψε τότε μια εφημερίδα στην Ελλάδα, δεν έγραψαν ούτε ειπώθηκαν από όλους τους Μισέλληνες του κόσμου για τα Σφακιά. Αργότερα οι μεγάλοι Ιστορικοί Κόκκινος και Παπαρρηγόπουλος αποκατέστησαν την αλήθεια σε αντίθεση με τον κακίζων Τρικούπη.
Οι Κρήτες πρόσφυγες της μεγάλης σφαγής του 1824 που κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα δεν είχαν το δικαίωμα να εκφραστούν για τη κατάσταση του Έθνους, ούτε έπρεπε να έχουν θέληση ούτε για την ίδια την ύπαρξή του, ούτε για το μέλλον, παρά να παραμένουν άφωνοι σαν ιχθείς ή σαν μηχανές άψυχες. Ο πέλεκυς του Κουμουνδούρου έπεφτε ανηλεώς στον τράχηλό τους και η τωρινή γλώσσα του κατακεραυνοβολεί όπου και αν βρίσκεται τους ατυχείς πατριώτες μας. Το μουχλιασμένο ψωμί που δίνεται σ’ αυτούς το αφαιρεί απάνθρωπα ποτίζοντάς τους χολή. Γεγονός είναι οτι άδικα ο πρωθυπουργός τότε κήρυξε πόλεμο στην Κρήτη και στα Σφακιά, εντελώς άδικα. Τα Σφακιά που τότε υπηρέτησαν τον Ελληνισμό όσο κανένα άλλο μέρος της Κρήτης. Αλλά ποιος σκοτίστηκε να μάθει ποτέ την ιστορία των Σφακίων που ήταν και η ιστορία όλης της Κρήτης έως το 1835. Ποιος είχε διαβάσει οτι τα “καταραμένα” Σφακιά υπήρξαν αποτρόπαια λόγω των εξεγέρσεων εις τους Σουλτάνους, τους Συγκλητικούς της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας και τους Σαρακινούς. Ποιος είχε διαβάσει οτι τα Σφακιά είχαν αυτονομία και στους τρεις αυτούς κατακτητές; Και λόγω αυτής της αυτονομίας απολάμβαναν τα αγαθά της ελευθερίας θα έλεγε κάποιος. Οχι, αντίθετα υποκινούσαν επαναστάσεις για να ελευθερωθούν και οι υπόλοιποι Κρήτες σκλαβωμένοι πατριώτες τους , από φιλοπατρία και αγάπη για αυτούς.
Ο τότε πρωθυπουργός δεν σκέφτηκε οτι η αύξηση του μετώπου μέχρι την Κρήτη ευνόησε την επανάσταση στον Μοριά. Δεν σκέφτηκε οτι η καθήλωση των Γενίτσαρων στο νησί λόγω του πολέμου δεν επέτρεψε τον πηγαιμό τους στην Πελοπόννησο για ενίσχυση των Τούρκων. Δεν σκέφτηκε ούτε το οικονομικό κόστος που είχε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η διατήρηση στρατού στην Κρήτη. Πλείστα ήταν τα οφέλη αυτής της επανάστασης για τους υπολοίπους Έλληνες αν και δεν πέτυχε τους σκοπούς της. Και δεν επέτυχε γιατί οι χριστιανοί είχαν ν’ αντιμετωπίσουν ένα καλά οργανωμένο στρατό με σύγχρονο οπλισμό, κυρίως τους Κρητικούς Οθωμανούς, εξίσου σκληρούς και γενναίους με αυτούς (ο Χ’’Μιχάλης Νταλιάνης πήρε ένα καλό μάθημα απ’ αυτούς στο Φραγκοκάστελλο Σφακίων).
Όταν οι Σφακιανοί πήραν την απόφαση στη Παναγία τη Θυμιανή για ξεσηκωμό δεν είχαν οικονομική βοήθεια από κανέναν, ούτε ναυτική, ούτε σύγχρονα όπλα, χωρίς πείρα σε πόλεμο, μόνη εμπειρία ορισμένων απ’ αυτούς ο κλεφτοπόλεμος που διέπρατταν σαν Χαϊνηδες. Οι επαναστάτες εδώ, θα πρέπει να τονίσουμε οτι πάνω από τρεις ημέρες δεν ήταν δυνατόν να μείνουν σε μια περιοχή λόγω μη επάρκειας της τροφής. Ούτε ενα έμπειρο αξιωματικό δεν έστειλαν στην Κρήτη, οπότε οι Σφακιανοί εκάλεσαν ένα τυχοδιώκτη του Αφεντούλιεφ να είναι ο αρχηγός τους, άσχετο με πόλεμο. Αυτά και άλλα πολλά είχαν αποτέλεσμα την ήττα φυσικά.
Οι Κρήτες αναγκάστηκαν τότε να εγκαταλείψουν τον τόπο τους για ν’ αποφύγουν την σφαγή και ήταν περίπου 60.000 με προορισμό τα γύρω νησιά και την Πελοπόννησο. Όσους από αυτούς παραλάμβαναν Σφακιανά πλοία πήγαν καλώς. Όσοι όμως παραλάμβαναν με πληρωμή τα Σπετσοϋδραιϊκά πλοία τους φερόταν βάναυσα, τους απογύμνωναν απάνθρωπα, τους έριχναν στη θάλασσα ή σε πολλούς έκοβαν τα χέρια όταν κρεμόντουσαν από την κουπαστή, για να προλάβουν μήπως δεν τους πάρουν τα καράβια.
Έξι χιλιάδες πέθαναν από τις κακουχίες και τους πνιγμούς από τους συμπατριώτες μας. Ο μόνος μη Κρητικός που βοήθησε τότε, ήταν ο Θεόδωρος Ξένος, ο οποίος μίσθωσε ένα γαλλικό πλοίο και μετέφερε όσους χωρούσε εκτός Κρήτης για να γλιτώσουν. Περασμένα ξεχασμένα, αλλά αυτή είναι η αλήθεια και η ιστορία, πάντα τα γεγονότα τα καταγράφει όπως είναι.
Με εκτίμηση,
Μιχαήλ Γ. Κελαϊδής