Με αφορμή την χθεσινή παγκρήτια κινητοποίηση των κτηνοτρόφων και καθώς η δημόσια συζήτηση φουντώνει για το σκάνδαλο των επιδοτήσεων μέσω ΟΠΕΚΕΠΕ και το εύκολο ανάθεμα στους «έξυπνους» μικροπαραβάτες της υπαίθρου δίνει και παίρνει, η πραγματικότητα των χωριών της Κρήτης αλλά και της ελληνικής υπαίθρου βυθίζεται σε ένα βαθύτερο, υπαρξιακό αδιέξοδο: την αργή, βασανιστική ερημοποίηση που αφορά το μέλλον και την ταυτότητα όχι μόνο των χωριών, αλλά του τόπου μας.

Πέρα από το σκάνδαλο: Η αλήθεια πίσω από το “άδειασμα” των χωριών

Η εύκολη καταδίκη μερικών αγροτών και κτηνοτρόφων—που εμφανίζονται ως οι μεγάλοι κερδισμένοι της απάτης στις επιδοτήσεις—προδίδει μια άβολη αλήθεια: οι πολλοί δεν έφαγαν ποτέ πολλά, οι λίγοι έφαγαν πάρα πολλά. Κι όμως, όση φασαρία κι αν γίνεται γύρω από τα εκατομμύρια του ΟΠΕΚΕΠΕ, όσα χρήματα κι αν φαγώθηκαν, η ύπαιθρος δε βγήκε κερδισμένη΄ αργοπεθαίνει για άλλους λόγους, πολύ πιο βαθιούς και διαρκείς.

Δεν είναι μόνο τα χρήματα που λείπουν. Είναι το σύνολο μιας πολιτείας που υποχωρεί, η απόσυρση του κράτους από τα βασικά.

Όταν στην Κάντανο, για παράδειγμα, κλείνει το τοπικό υποκατάστημα των ΕΛΤΑ, αυτό δεν είναι απλώς ένα διοικητικό μέτρο, αλλά ένας μικρός θάνατος για μια κοινωνία που αποτελείται κυρίως από ηλικιωμένους.

Όταν το τελευταίο καφενείο ενός χωριού κλείνει, θύμα της τεκμαρτής φορολόγησης και της ασφυκτικής γραφειοκρατίας, χάνεται ο τελευταίος θύλακας συλλογικότητας. Το παραδοσιακό καφενείο, κάποτε πυρήνας κοινωνικής ζωής, σήμερα δίνει μάχη επιβίωσης. Για να λειτουργήσει, πρέπει να πιάσει πια «στόχους» τζίρου που δεν επιτυγχάνονται σε χωριά με ελάχιστους κατοίκους.

Κάθε υποκατάστημα τράπεζας που φεύγει, κάθε κέντρο υγείας που υπολειτουργεί, κάθε σχολείο που αδειάζει είναι βήμα προς το τέλος μιας ζωντανής υπαίθρου.

Η καχεξία της υπαίθρου: Πολιτικές αδιαφορίας και ολέθρια μοντέλα ανάπτυξης

Η κρατική στρατηγική για την ύπαιθρο είναι, στην καλύτερη περίπτωση, αποσπασματική, στη χειρότερη, επιζήμια. Τα κίνητρα για την παραμονή γιατρών και εκπαιδευτικών είναι ανύπαρκτα ή ανεπαρκή. Η πρωτογενής παραγωγή γίνεται ασύμφορη, καθώς το κόστος ανεβαίνει και η αμοιβή υποτιμάται αποθαρρύνοντας κάθε νέα προσπάθεια. Δεν υπάρχουν επαρκή εκπαιδευτικά προγράμματα για νέες καλλιέργειες και νέους τρόπους παραγωγής, δε δίνονται ουσιαστικά κίνητρα για να ακολουθήσουν διαφορετικά μοντέλα οι αγροτοκτηνοτρόφοι. Τα προγράμματα επιδοτήσεων δομήθηκαν για να υπηρετούν τους ευέλικτους του συστήματος—τα «λαμόγια» και τους μικροκατεργαρέους—όχι τους πραγματικούς παραγωγούς.  Αντί να στηρίζει την αναγέννηση της υπαίθρου, πυροδοτεί αδικίες, ανισότητες και διαφθορά.

Έτσι, όσοι νέοι είχαν όρεξη και δύναμη, στην πλειοψηφία τους φεύγουν. Οι γεροντότεροι μένουν, μα όταν κι αυτοί φύγουν από τη ζωή, στη θέση τους δεν θα υπάρχουν πια κοινότητες, αλλά μόνο ανεμογεννήτριες και ακίνητα που θα ανήκουν σε λίγους ολιγάρχες. Ας κάνουμε εδώ μία στάση δύο δευτερολέπτων κι ας το σκεφτούμε καλά αυτό…

Οι πραγματικοί υπαίτιοι και οι εύκολοι στόχοι

Είναι εύκολο να ρίχνουμε το φταίξιμο σε κουτοπόνηρους αγρότες και κτηνοτρόφους που – όπως οι “ινδιάνοι ιθαγενείς που εξαφανίστηκαν κι αυτοί” – βρήκαν τρόπους να αποσπάσουν λίγες παραπάνω “χάντρες” από ένα σύστημα που έτσι κι αλλιώς δεν τους στήριξε ποτέ πραγματικά. Την ίδια στιγμή, όσοι αγρότες και κτηνοτρόφοι ενταγμένοι καλά στο σύστημα σήψης και διαφθοράς έκλεψαν τα πολλά πέφτουν στα μαλακά, και οι υπουργοί που ενορχήστρωσαν το πάρτι των επιδοτήσεων παραμένουν στο απυρόβλητο.

Η ερημοποίηση, όμως, της υπαίθρου δεν οφείλεται στις μικροαπάτες—είναι το αποκορύφωμα χρόνιων πολιτικών εγκατάλειψης. Η ευθύνη, ναι, ανήκει και στους αγρότες και τους κτηνοτρόφους γιατί αν αυτοί δεν αγωνιστούν αποτελεσματικά για τον τόπο τους, ποιος θα αγωνιστεί; Όμως ανήκει εξίσου σε μια πολιτεία που συστηματικά υποβαθμίζει τις δομές της επαρχίας και υποσκάπτει κάθε προοπτική επιβίωσης για τους λιγοστούς που απομένουν να δίνουν τη μάχη της ζωής σε μία ύπαιθρο που γίνεται όλο και πιο εχθρική για την ύπαρξή τους.

Τι μένει όταν σβήσουν τα φώτα;

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο το σκάνδαλο των επιδοτήσεων—αλλά το μακροπρόθεσμο σχέδιο ερήμωσης που οδηγεί τη γη της Κρήτης (και όχι μόνο) από κοιτίδα πολιτισμού και παραγωγής σε απρόσωπο ενεργειακό πεδίο, με ανεμογεννήτριες να υψώνονται εκεί που κάποτε αντηχούσαν φωνές και γέλια.

Οι νέοι φεύγουν, οι γερόντοι φεύγουν, και στη θέση χωριών που γέννησαν πολιτισμό, τι θα απομείνει; Σύγχρονες μνημοσύνες της εγκατάλειψης.

Ποιο μέλλον επιλέγουμε για τα χωριά της Κρήτης;

Αυτό είναι το κρίσιμο ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε. Θα αποδεχτούμε την ερήμωση, ή θα διεκδικήσουμε ένα πραγματικό σχέδιο ανασυγκρότησης;

Θα παραδώσουμε τα πάντα στους λίγους, ή θα κρατήσουμε ανοιχτό το ενδεχόμενο της επιστροφής στη ζωή, στον πολιτισμό, στη δημιουργία;

Η απάντηση θα κρίνει όχι μόνο την τύχη της υπαίθρου, αλλά και το ποιες αξίες τελικά υπηρετούμε ως κοινωνία.

Το χρωστάμε στα χωριά μας, στους ανθρώπους τους—και στην ίδια την Κρήτη που τα χωριά της βρίσκονται διαχρονικά στον πυρήνα της ταυτότητά της.