Ο καθηγητής και ερευνητής Ευθύμιος Καξίρας διδάσκει Κβαντική Θεωρία των Στερεών και Πρακτικά Μαθηματικά στο Harvard University. Οι τομείς έρευνας στο διεθνούς φήμης εργαστήριό του είναι: Μέθοδοι Πολλαπλών Κλιμάκων (Multiscale methods), Βιομόρια (Biomolecules), Νανοδομές (Nanostructures), Χημική Μηχανική (Mechanochemistry). Η καινοτομία της ομάδας του αποσκοπεί στην παραγωγή φθηνής ενέργειας.
Πότε νιώσατε τελευταία φορά υπερήφανος ως Ελληνας;
Νιώθω πολύ περήφανος ως Ελληνας κάθε φορά που μαθαίνω για μια σημαντική επιστημονική ανακάλυψη από Ελληνες ερευνητές, ιδιαίτερα από νέους, πράγμα που συμβαίνει πολύ συχνά εάν λάβουμε υπόψη το μέγεθος της χώρας.
Σε τι σας έκανε καλύτερο η διεθνής εμπειρία σας;
Εμαθα να ακούω προσεκτικά τους άλλους και να προσπαθώ να καταλάβω τις θέσεις τους από τη δική τους σκοπιά.
Τι πιο πολύτιμο σας έδωσε η ελληνική παιδεία;
Τη γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (στα χρόνια μου ήταν υποχρεωτικό μάθημα): εργαλείο εξαιρετικού κάλλους και δύναμης για πνευματική δημιουργία με οργάνωση και εσωτερική συνοχή. Χώρια ο λεκτικός και εννοιολογικός της πλούτος.
Πού υπερέχουμε και σε τι υστερούμε ως Ελληνες;
Υπερέχουμε στο συναισθηματισμό: η ενσωμάτωσή του σε άλλες πνευματικές λειτουργίες μάς ανοίγει νέες δημιουργικές διαστάσεις και προοπτικές. Υστερούμε στο… συναισθηματισμό, όταν αυτός γίνεται η κυρίαρχη δύναμη που διέπει την κρίση μας – όταν ξεχνάμε το «μέτρον άριστον».
Πώς θα γίνει πιο ανταγωνιστικό το ελληνικό πανεπιστήμιο;
Εζησα το ελληνικό πανεπιστήμιο εκ των ένδον, έχοντας υπηρετήσει σε δύο ιδρύματα (Κρήτης και Ιωαννίνων) για περισσότερο από τέσσερα χρόνια. Υπάρχουν εξαιρετικά κεφάλαια ικανοτήτων, τόσο σε διδάσκοντες όσο και σε διδασκομένους, που καταδυναστεύονται από μια μειονότητα. Ας τους δοθεί η δυνατότητα να ξεπεράσουν αυτή την κατάσταση. Οικονομική και διοικητική απεξάρτηση από το κράτος θα βοηθούσε σημαντικά.
Τι θα κάνατε για να δώσετε ώθηση στην ελληνική καινοτομία;
Θα ενίσχυα τη δυνατότητα νέων να φτιάχνουν μικρές επιχειρήσεις (start-ups), παρέχοντας υποδομές, δάνεια, άλλες διευκολύνσεις, μέσω ευέλικτων φορέων έρευνας/εφαρμογών. Ταλέντα υπάρχουν.
Η έννοια της αριστείας πού εκφράζεται στην Ελλάδα;
Στο χώρο που γνωρίζω καλά, πανεπιστημιακό – ερευνητικό, υπάρχουν θύλακοι αριστείας με παγκόσμια εμβέλεια και ανταγωνιστικότητα – για παράδειγμα, το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ). Η αριστεία εκφράζεται στο ότι οι θύλακοι αυτοί λειτουργούν με διεθνείς όρους και με το βλέμμα στραμμένο στην παγκόσμια ανταγωνιστική σκηνή – και γνωρίζουν συνεχείς επιτυχίες.
Τι ουσιαστικό μπορούν να δώσουν στη χώρα οι διακεκριμένοι του εξωτερικού;
Να γαλουχήσουν τη νέα γενιά Ελλήνων επιστημόνων και τεχνοκρατών με προοπτική να διαπρέψει σε παγκόσμιο επίπεδο, με άμεση ή έμμεση συμμετοχή τους στην εκπαίδευσή της.
Τι θα συμβουλεύατε έναν συνάδελφό σας που παραμένει και βιώνει την ελληνική πραγματικότητα;
Πριν από την οικονομική κρίση το θεωρούσα ηρωική πράξη και μεγάλη προσφορά στην πατρίδα το να επιβιώνεις στην ελληνική πραγματικότητα, να παράγεις έργο και να στέκεσαι σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο. Τώρα, ίσως ο σωστός όρος είναι αυτοθυσία. Και κάποτε ίσως εκτιμηθεί η προσφορά αυτή όπως αξίζει.
Βγήκε κάτι θετικό από την κρίση – και ποιο είναι;
Οχι ακόμη. Ελπίζω να μη χρειαστούν πολλές άλλες θυσίες πριν αρχίσουν να βγαίνουν κάποια θετικά αποτελέσματα.
Με τι προϋποθέσεις θα γυρίζατε στην πατρίδα;
Προς το παρόν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Το υπάρχον σύστημα είναι βαθιά συντηρητικό και δεν παρέχει καμία κάλυψη εάν προσπαθήσεις να εισαγάγεις καινοτομίες και αλλαγές (έστω και μικρές) προς κάτι καλύτερο. Επιστροφή για καθαρά συναισθηματικούς λόγους δεν ωφελεί.
Ποια ελληνική συνήθειά σας κρατήσατε;
Αγκαλιάζω αυθόρμητα και φιλάω φίλες και φίλους.
Ο Ελληνας ήρωάς σας.
Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, μαθηματικός και φυσικός, δάσκαλος του Αϊνστάιν, με εξαιρετικό επιστημονικό και εθνικό έργο, οργανωτής του ελληνικού πανεπιστημίου σε σχήμα που λειτούργησε σωστά για 50 χρόνια – και, παρεμπιπτόντως, Ελληνας εκτός.
Παιχνίδι με τις λέξεις
Τι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα.
Το καλοκαιρινό γιασεμί.
Το πρόσωπο που νοσταλγώ.
Τη μητέρα και την αδελφή μου.
Η γεύση που συχνά ανακαλώ.
Κυδώνι – δεν το έχω βρει αλλού.
Η πιο ελληνική μου λέξη.
Μερακλής.
Τι παίρνω μαζί μου φεύγοντας από την Ελλάδα.
Κάτι υλικό, μαστίχα Χίου, και κάτι άυλο, το βαθύ γαλάζιο του Αιγαίου.
Σταθμοί στη ζωή του
1959: Γεννήθηκε στα Ιωάννινα.
1977: Επιτυγχάνει με τις Πανελλήνιες στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών.
1978: Γίνεται δεκτός με υποτροφία στο ΜIT στη Μασαχουσέτη.
1991: Εκλέγεται επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής, Harvard University.
1998: Προάγεται σε καθηγητή με ανάθεση της έδρας «John Hasbrouck van Vleck Professor of Pure and Applied Physics», στο Τμήμα Φυσικής και στη Σχολή Εφαρμοσμένων Επιστημών, Harvard University.
